Neredeyse her köşesinde makineli tüfeklerle nöbet tutan askerlerce kuşatılmış, günlük yaşamın normal şartlarda devam etmesi beklenen, dağların yanıbaşında bir köy düşünün.
Arada sırada çok da uzakta olmadığı belli çatışmalardan yankılanan silah sesleri ve köylülerin tepesinde rahatsız edici gümbürtüsüyle aniden beliriveren helikopter de coğrafyanın güvenliğinde mühim aksaklıklar olduğunun ispatı.
Köyün çocukları bu olağanüstü vaziyeti sanki görmezmiş gibi yaşamlarına, oyunlarına, eğitimlerine şevk ve neşeyle devam ederken, soğukkanlılıklarını korumaya çalışıp tedirginliklerini dışa vurmamaya endeksli yetişkinler bezgin ve ümitsiz görünüyorlar.
Oysa kapasitesini kat kat aşan sayıda öğrenci barındıran okulda öğretmen, çamurdan objeler yapmaya sıra geldiğinde çocuklara neyin heykelini yapacaklarını sorunca çoğunun aklına uçak, tank, tüfek gibi savaş gereçleri geliyor. Öğrencilere sabır ve şefkatle yaklaşan öğretmenleri savaştan hoşlanmadığını her fırsatta ifade etse de ortaya çıkan gayet teferruatlı çamur heykelciklerin birçoğu çocukların savaşın mutlak tesiri altında kaldığını teyit ediyor. Bazıları kaçırılıp işkenceye tabi tutulmuş olmasına rağmen güfteleri şiddetle dolu şarkıları coşkuyla söylemekten de imtina etmiyorlar.
Bazı çocukların örgüt tarafından küçücük yaşta asker olarak yetiştirilmiş ve vahşete ortak edilmiş olduğu da biliniyor.
Bulunduğumuz memleket Kamerun, köyün adı Kolofata, mevzubahis örgüt de şeriat yanlısı radikal İslamcı silahlı örgüt Boko Haram’ın ta kendisi. Örgütün isminden de anlaşıldığı kadarıyla fanatikler belirli bir coğrafyada Batılı tarzda eğitimi haram sayıp bunu saldırı için mazeret saydıklarından olsa gerek, film boyunca mütevazı okulda çekilmiş ders sekansları mühim yer tutuyor. Bölge halklarının içine hapsolduğu kısır döngüden ancak kendisine tanınmış eğitim hakkının gücüyle çıkılabileceğini düşünen kadın sinemacı Cyrielle Raingou meseleyi naif bir yaklaşımla irdeliyor.
2023 Kamerun-Fransa ortak yapımı 80 dakikalık Boko Haram’ın gölgesinde (Le spectre de Boko Haram) adlı film geçenlerde Rotterdam Uluslararası Film Festivaline katıldığı gibi en iyi filme verilen Kaplan ödülünü de yönetmenine kazandırdı.
Batının sömürgecilik izlerini üzerinden atamamış Afrika’da, geleneksel kültürle Batı etkisi arasında sıkışmış halkların çektiği muhtelif eziyetler çocukluktaki travmalarla katmerlenirken, Boko Haram’ın gölgesinde gibi filmler sanki Batı vicdanının temizlenmesinde aracı misyonu üstleniyor, dinler savaşında aşırı gruplar parmakla gösterilerek sorumluluk almaktan geri durulması bir kez daha mümkün kılınıyor.
Cehalet ve batıl inanç
Tüm Nijerya’nın şeriatla yönetilmesi amacıyla 2002 yılında kurulmuş Boko Haram binlerce insanı öldürmek, kent ve kiliseleri yakmak, göçlere sebep olmak, genç kızları dinî gerekçelerle kaçırıp satmak gibi eylemlerle gündeme gelmiş bir örgüt. Günümüzde sınırlarını genişleterek saldırılarını Kamerun, Çad ve Nijer’de de sürdürdüğünü görüyoruz.
Her ne kadar terör kurbanı olsalar da köydeki bazı şahısların Boko Haram’ın söylemlerinin tesiri altında kaldığına şahit oluyoruz. Okulda verilen eğitimin fazlasıyla Batılı köklere sahip, hatta Hıristiyan dinini yayan bir fonksiyonu olduğunu düşünüyorlar - ki bu her zaman tartışılabilir.
Filmde, köktendinci örgütün teröründen kaçan mültecilerin de sığındığı Kolofata’da, eğitimsizlikten kaynaklanan cehalet ve batıl inançların dışa vurulduğu sekanslar çarpıcı. Sınır Tanımayan Doktorlar (MSF) kuruluşunun bölgedeki temsilcisi hekim tarafından muayene edilen kız çocuğunun sıtma belirtileri çok açık olmasına rağmen yakınları yine de işin içine şeytanı sokmayı bilip marabuta başvuruyorlar ve kanlı büyülerden medet umuyorlar. Ne de olsa o coğrafyanın halk kültüründe cadılar ve uyuşturucu müptelaları toplumun en korkulacak ve aşağılanacak figürleri sayılıyor - Türkiye’de ateistlerin olduğu gibi.
Coğrafyanın estetiği
Filmin esas çocuk kahramanları, büyük bir olasılıkla ebeveynleri Boko Haram tarafından katledilmiş, komşu Nijerya’nın Mubi yerleşiminden Muhammed ve İbrahim. Okulda çok istikrarlı ve tutarlı davranışlar sergilemedikleri gibi bir ara köyden kaçıp ahalinin iyice tasalanmasına sebep oluyorlar. Filmin yönetmeni Raingou, çekimler çoktan sona erip film gösterime girmiş olmasına rağmen bölgeye ve bilhassa iki kardeşe yönelik mesuliyetinin devam ettiğini söylüyor.
Çocukların bakış açısını özümsediğimiz filmde diğer mühim kahraman çalışkan kız çocuğu Falta. Babası örgüt tarafından katledilmiş olmasına rağmen olayı mümkün olduğunca dramatize etmemeyi bilen annesinin desteğiyle coğrafyanın gelecekte ihtiyaç duyduğu eğitim görmüş kadın öncülüğünün nüvelerini taşıyor. Tıpkı tanıtım metinlerinde ifade edilmiş, tüm filme hâkim olan çaresizlik ile umudun, masumiyetle terörün, şu anla istikbalin arasında gidip gelen ruh hâli gibi.
Silahların gölgesinde çekilmiş yönetmenin bu ilk filmi bütün bunları mümkün olduğunca gözlemsel bir tavırla yansıtsa da bazı dinamiklerin senaryo için birden fazla kere tekrarlandığı hissine kapılmamak mümkün değil ne yazık ki. Fakat kameranın bilhassa tabiat manzaralarına odaklandığı anların filme kattığı değer yadsınamaz.
Zaten mühim olan okulun avlusunda neşeyle koşuşan, futbol oynayan, ip atlayan çocukların enerjisini hissetmek, özümseyerek yakın istibaldeki barışa dair ümitle dolabilmek.
Şahsen kasvetli atmosferi en az hissettiğim anlar ise köydeki ergenlerin eşek sırtında yaptıkları yarışlar ve popüler imajlardan rodeoyu hatırlatan şekilde şirin hayvanların onları yerlere fırlatmaları.
Yönetmen Raingou yıllardan beri çatışmalarla çalkalanmış kendi coğrafyasından zarafetle sesleniyor.
Eğitimin zayıf olduğu diyarlarda din odaklı batıl inançlara teslim olmanın ne kadar vahim olduğunu bize hatırlatırken çocukluktaki travmaların günün birinde mutlaka karşımıza dikileceğini de layıkıyla hissettiriyor.
Kolonyalist zihniyet bitmedi
Afrika ve bilhassa Fransa sömürgeciliğinin günümüzdeki izdüşümleri hakkında çok daha geniş kapsamlı bir belgesel izlemek istediğiniz takdirde 2022 IDFA katılımcısı, Senegal-Fransa-Belçika-Almanya ortak yapımı, Senegal’den kadın sinemacı Katy Lena Ndiaye’nin yönettiği Para, Özgürlük, CFA Frankı’nın hikâyesi (L’argent, la liberté, une histoire du Franc CFA/Money, freedom, a story of CFA Franc) adlı 102 dakikalık film biçilmiş kaftan! (MT/AS)
