* Mateus Bonomi / Anadolu Ajansı (AA) - Brasilia / Brezilya
Brezilya'da yaşananları televizyon ekranlarımızdan canlı olarak izlerken hepimizin aklına ilk olarak 2021 yılında ABD'de yaşanalar geldi.
Nedir bu gelişmeler ve birbiriyle ilgileri var mı acaba diye düşünmeye ve okumaya başladım. Daha çok çeşitli kaynaklardan derleme olan bu yazıyıyı hazırlayarak yeni neoliberal dünyamızda aşırı sağın yükselişine bir kez daha daha dikkat çekmemizin gerektiğini düşündüm.
2 yıl, 3 ülke
- Binlerce kişi, 8 Ocak'ta, yani geçtiğimiz pazar günü Brezilya Ulusal Kongresi'nin yanı sıra Yüksek Mahkeme ve başkanlık sarayını bastı.
- Bundan iki yıl önce, 6 Ocak 2021'de eski Başkan Donald Trump'ın destekçileri ABD Kongre binasını bastı.
- Aralık 2022'de, Almanya'da Federal Parlamento binasını basmak istediği iddia edilen bir grup insan tutuklandı.
Bu örnekler her durumda önemli siyasi olaylardır. Bu ABD ve Avrupa için yeni tür siyasi olaylar diyebileceğimi olayların birbirleriyle ilgisi var mı?
Halkın parlamento binalarına saldırısı son zamanlarda çok oluyor gibi görünüyor. En azından dünyanın en büyük iki demokrasisi ABD ve Brezilya'da... Ama aynı zamanda, benzer bir planın durdurulduğu, ekonomik olarak çok güçlü ve yine sağlam demokrasi temelleri olan Almanya'da da...
Brezilya'da ne oldu?
Brezilya'nın başkenti Brasilia'da 8 Ocak'ta bir kaos yaşandı. Eski Başkan Jair Bolsonaro'nun binlerce destekçisi, Kongre binası da dâhil hükümet binalarını bastı. Son haberlere göre binden fazla kişi tutuklandı.
Ekim ayında görevdeki başkan Jair Bolsonaro, daha çok Lula olarak bilinen Luiz Inácio Lula da Silva karşısında seçimi kaybetti. 200 milyondan fazla nüfusuyla Brezilya, Latin Amerika'nın en büyük ülkesi ve dünyanın en büyük demokrasilerinden biri. Biraz daha iyi anlamak için şöyle diyebiliriz: Bu ülkenin içine 200'den fazla Hollanda yerleştirebiliriz.
Nedir sorun?
Bolsonaro sağda ve Lula solda. Bu yüzden Brezilya'nın geleceğine oldukça farklı bakıyorlar. Ve orası haftalardır huzursuzdu.
Lula'nın karşıtları yolları kapattı ve arabaları ateşe verdi. Pazar günü hükümet binalarını basan halk, orduya müdahale etmesi ve Lula'nın iktidara gelmesini engellemesi çağrısında bulundu. Brezilya'yı komünist yapmak istemesinden korkuyorlar. Brezilya muhabiri Hollandalı gazeteci Nina Jurna, "Şimdi meseleyi kendi ellerine aldılar" dedi haberini verirken.
Bu işgalci insanlar kim?
Genel olarak, Lula'nın İşçi Partisi (PT) kuzeydoğuda geleneksel olarak güçlüyken, güneyde genel olarak Bolsonaro'ya güçlü destek var. Bolsonaro'nun Amazon bölgesinde de çok yüksek oy alması dikkat çekici. Bu bölgede küçük veya büyük çaplı tarım yapılıyor. Küçük arazi sahipleri ve memnuniyetsiz tarım işçileri de kendilerini en iyi Bolsonaro'nun temsil ettiğini düşünüyor. Bu bölge genellikle aşırı dindar olarak biliniyor.
Kısa Dalga haber sitesinin yazarlarından Serhat Tutkal seçimler öncesi yazdığı bir makelesinde şöyle yazmıştı:
"Brezilya da din güçlü bir yapıdır. ABD'de aşırı sağcı eski başkan Trump örneğinde olduğu gibi Brezilya'da da Evanjelik kiliseler genellikle aşırı sağcı adayları destekliyor. Bu kiliselerin belki de tamamının ABD'deki Evanjelik gruplarla organik bağı bulunduğunu, keza diğer Latin Amerika ülkelerinin çoğunda olduğu gibi Brezilya'da da Evanjelizmin büyük sermaye sahipleri arasında yaygın bir inanç olduğunu hatırlatmak gerekiyor. Katolik vatandaşların nüfusa oranının en yüksek olduğu beş eyalete baktığımızda, bu eyaletlerin tamamında Lula'nın birinci sırada olduğunu görüyoruz."
İşte bu eyaletlerden Bolsonaro taraftarlarının yanı sıra asker ve polis kökenliler ve onların akrabaları da Kongre baskını eylemlerinde yer alanlarının çoğunluğunu oluşturuyordu. Zaten Ulusal Kongre binasına yapılan bu saldırı ve işgal girişimi, asıl amacı dolayısıyla, askerin darbe yapmasına ve yönetime el koymasına bir davet özelliği içeriyordu.
Jair Bolsonaro
Bolsonaro, eylemcileri cesaretlendirmediğini söylüyor. Yine uzman akademisyenlerden biri Profesör Konings, protestonun muhtemelen Bolsonaro'nun siyasi olarak aktif oğulları tarafından ortaklaşa organize edildiğini düşünmesine rağmen bunu doğru olarak kabul ediyor: "Otobüslerin, yemeklerin parasını ödediler."
Lula, darbe amaçlı eylemlerden hemen sonra Bolsonaro'yu işaret etti. Bolsonaro ise Twitter'dan herhangi bir ilgisi olduğunu hemen yalanladı, saldırıları kınadı ve kendisinin başkan olarak dört yıldır Anayasa'ya bağlı kaldığını söyledi. Brezilya eski Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, görevi Lula da Silva'ya devretmeden iki gün önce ülkesini terk ettmişti.
ABD
Brezilya'daki bu son parlemento saldırısı, 6 Ocak 2021'de ABD'deki olayları anımsatıyor. O tarihte de Trump taraftarı büyük bir ABD'li grup ülkedeki en önemli siyasi binalardan biri olan Kongre'ye baskın düzenledi. Bu, Trump'ın yeni başkan Joe Biden'ı Beyaz Saray'ın dışında tutma, görevi almasını engelleme, seçim sonuçlarını tanımama içerikli yaptığı bir konuşmanın ardından oldu. Birkaç kişi öldü ve onlarca kişi yaralandı.
Almanya
Aralık 2022'de Almanya'da da benzer bir olay yaşanacaltı. Orada, aşırı sağcılar Berlin'deki federal parlamentoyu basmayı planladı. Bunun için geçen ay Almanya'da son yılların en büyük terörle mücadele operasyonlarından birinde 25 kişi tutuklandı. Askerler ve bir yargıç dâhil... Plan, milletvekillerini rehin almak, elektrik şebekesini kapatmak ve bir darbe düzenlemekti.
Bunların hepsini karşılaştırabilir miyiz?
Groningen Üniversitesi'nde yardımcı doçent ve siyaset ve radikal sağ hakkında araştırmalar yapan Hollandalı Léonie de Jonge, "Brezilya ve ABD'deki olayların pek çok ortak noktası var" diyor.
Radikal olarak sağcı olan siyasi bir parti (radically right) demokrasiye karşı değildir. Genellikle demokrasinin temel kurallarına bağlı kalırlar.
Aşırı sağcı (extreme right) bir parti anti-demokratiktir. De Jonge, "Şiddeti yüceltiyorlar ve halkın güçlü, otoriter bir adam tarafından yönetilmesi gerektiğine inanıyorlar" diyor. "Demokrasi için tehdit oluşturuyorlar"
De Jonge'a göre, çeşitli ülkelerdeki aşırı sağcı grupların çok fazla teması var. De Jonge, "Birbirlerinden öğreniyorlar ve birbirlerinden ilham alıyorlar" diyor. "Ayrıca, her iki ülkede de insanların artık siyasete güven duymamasını sağlayan radikal sağcı bir lider iktidarda."
De Jonge, Almanya'daki durumun daha az benzer olduğunu söylüyor. Yakın zamanda iktidarda radikal sağcı bir lider yoktu.
"Almanya'daki güvenlik servisleri de radikal ve aşırı sağın tepesinde. Bu tür gruplarla başa çıkmak için çok fazla güçleri var."
Bu, Almanya'da siyasi bir fırtınayı önledi.
Bu işgal eylemlerinin devamı gelebilir mi?
De Jonge, bunun gibi bir şeyin Hollanda'da da olup olamayacağının oldukça zor bir soru olduğunu söylüyor. "Hiçbir ülke bundan muaf değil."
Bazı diğer siyasetçiler de aynı ihtimalden bahsediyor.
ABD'de Kongre Binası'na yapılan saldırıyı önceden tahmin etmek imkânsızdı. Şimdi Brezilya örneği yaşandı. Almanya girişimi vaktinde engelledi. Batı dünyasında radikal ve aşırı sağın yükselişini görüyoruz ve bu tür aşırı sağ protesto eylemlerinin devamını bekleyebiliriz.
Türkiye'yi seçim sonrası neler bekliyor?
Türkiye de seçimler öncesi yaşanan iki odaklı siyasi kavgalar gösteriyor ki çok huzurlu bir seçim ortamı beklemiyor bizi.
Tek parti/ tek adam iktidarı seçimler öncesi siyasi havayı gerginleştirmek için elinden geleni yapıyor. Parti kapatma girişimine kadar...
Edirne Cezaevi'nde 5 Kasım 2016'dan bu yana tutuklu bulunan HDP eski Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş, avukatları aracılığıyla yaptığı açıklamalarında şöyle dedi:
"AKP-MHP iktidarının seçimi olağan koşullarda yaptırma gibi bir niyeti yok. Ülkü Ocakları eski başkanına yönelik suikastte de görüldüğü gibi devlet içindeki tüm kirli klikler gözlerini karartmış durumdalar. Çünkü bu seçimde kaybedecekleri çok şey var. Kendi törelerini bile ayaklar altına alacak şekilde bir ülküdaşlarını, para karşılığında uyuşturucu çetelerine sokak ortasında infaz ettiren bir zihniyetin yapmayacağı alçaklık yoktur artık."
Böyle bir siyasal ortamda yapılacak seçimler sonrası eğer iktidar seçimleri kaybederse neler olabilir?
İktidarın kaybedip muhalefetin kazanacağı seçimler sonrasını maalesef kimse güllük gülistanlık bir geçiş süreci olarak hayal edemiyor.
Senaryolar neler ve olası en tehlikeli senaryolara karşı muhalefet nasıl önlemler alması gerektiğini de konuşuyor mu acaba altılı masada? Umarım iyi hazırlanırlar sadece seçim öncesi değil seçim sonrası sürece de... (SM/SD)
.jpg)
.jpg)
