1932'den 1982'ye kadar otoriter bir idareyle yönetilen Portekiz 1986'da o zamanki adıyla Avrupa Ekonomik Topluluğu'na (AET) üye oldu. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesini Ekim 1990'da imzalayan Portekiz'de sözleşme hükümlerinin uygulanmasını takip eden bir hükümet birimi var.
Portekiz'de 9 yıllık zorunlu parasız eğitime kayıt oranı yüzde 100, okula devam oranı ise yüzde 98. Çocuk istismarı ve çocuk işçiliği konusunda problem yaşayan Portekiz'de hükümet son birkaç yılda STK'larla da işbirliği yaparak oluşturduğu programlarla bu sorunları çözme noktasına geldi.
Her çocuğa parasız sosyal güvenlik ve eğitim
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanlığı, 2003 insan hakları raporunda Portekiz hükümetinin çocuk hakları konusunda duyarlı olduğu ve kamu eğitim ve sağlık sistemlerine yeterli kaynak aktardığını belirtti.
Portekiz'de dokuz yıllık parasız zorunlu eğitim uygulanıyor ve ilkokula kayıt oranı yüzde 100. Çalışma ve Dayanışma Bakanlığı içinde yer alan Dayanışma ve Sosyal Güvenlik Enstitüsü hükümetin çocuklar için oluşturduğu programları ve uygulamayı denetlemekle yükümlü.
Enstitü şu an göçmen ailelerin çocukları ve okulöncesi eğitimle ilgili iki program yürütüyor. Devlet dört yaş ve büyük çocuklara okulöncesi eğitim sağlıyor ve her geçen yıl okulöncesi eğitim alan çocuk sayısı artıyor. Enstitü ayrıca üç aydan üç yaşa kadar çocuklar için oluşturulan yuvaların sayısını arttırmayı hedefliyor.
Çalışma ve Dayanışma Bakanlığı, Adalet Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı'nın ortaklaşa yürüttüğü bir program sayesinde yeni doğan her çocuk hastanelerde kaydediliyor ve sosyal güvenlik ve sağlık sistemine alınıyor. Tüm çocuklara 15 yaşına kadar parasız sağlık hizmeti sağlanıyor.
Cinsel ve fiziksel istismar problemi
Portekiz Suç Mağdurları Derneği (APAV) 2003'ün ilk yarısında çocuk istismarı ile ilgili 423 vaka rapor etti. Çocuk istismarı genellikle ev içi şiddet şeklinde gerçekleşiyor.
Portekiz'de çocuk pornosu kullanan ve üretenleri cezalandıran yasalar var. Hükümet, Avrupa Birliği (AB) müktesebatı ile uyumlu olarak pedofiliye ilişkin yasalar da çıkardı. Mahkemeler Portekiz vatandaşlarının pedofiliyle ilgili yurtdışında da gerçekleştirdikleri eylemler hakkında da soruşturma açabiliyor.
2002'de başkent Lizbon'da yer alan ve 4 bin 600 çocuğun kaldığı bir barınaktaki istismar iddiaları ile ilgili gerçekleştirilen soruşturma toplumda çocuk istismarı ile ilgili duyarlılık oluşmasına ve denetimlerin sıkılaştırılmasına yol açtı.
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin (ÇHS) gereklerini uygulamak üzere hükümete bağlı olarak çalışan Risk Altındaki Çocukları ve Gençleri Korumak İçin Komisyon kuruldu. Komisyon, toplumda çocuk hakları ile ilgili duyarlılık oluşturmak ve yasal düzenlemelrin yapılmasını sağlamak için çalışıyor.
Sosyal Gelişim Enstitüsü ile birlikte çalışan Komisyon, öğrencilere dağıtılmak üzere ÇHS kitapçıkları hazırladı. İki kurum ayrıca çocuk hakları ve eğitim hakkında kitaplar yayınladı.
Yarı bağımsız, Çocukların Desteklenmesi İçin Enstitü, 48 sivil toplum kuruluşunu biraraya getiren bir çocuk hakları iletişim ağı kurdu. Ağ, sokak çocukları, çocuk istismarı ve ihmali konusunda danışmanlık, hukuki destek, müdahale ve önleme çalışmaları yürütüyor.
Minho Üniversitesi bünyesinde çalışan bir Çocuk Çalışmaları Enstitüsü (UMCSI) de var.
Çocuk işçiliği ile mücadele
Portekiz'de minimum çalışma yaşı 16. Çocuk işçiliği büyük ölçüde önlenmiş durumda fakat tekstil ve inşaat sektörlerinde hala vakalara rastlanıyor.
2001 verilerine göre, yaklaşık 46 bin 717 çocuk bir ekonomik aktivitede bulunuyordu. Bu çocukların yaklaşık 40 bininin aile işletmelerinde ücretsiz olarak çalıştırıldığı tahmin ediliyor.
Çalışan çocukların yüzde 86'sı bir yandan da okula devam ediyordu. Çocuk işçiliği daha çok ülkenin kuzey ve orta bölgelerinde bir problem olarak görünüyor. Aile içinde çalıştırılan çocukların çoğu tarım işçiliği yapıyor.
UMCSI'nin raporu beş yıl öncesinde bir çok fabrikada çocuk işçilere rastlandığını, fakat hükümet ve STK'ların işbirliği ile yürütülen programlar ve sıkı denetimler sayesinde problemin büyük ölçüde yol olduğunu söylüyor.
Rapora göre, okula devam oranları da bu süreçte artarak yüzde 98'e ulaştı.
Hükümet içinde çocuk işçiliği ile mücadele amacıyla kurulmuş bir birim var: Çocuk İşçiliğini Yoketme Planı (PEETI). Hükümet ayrıca, çocuk işçiliği ile mücadele kapsamında yoksul aileler için bir temel gelir uygulaması başlattı.
Programdan bugüne kadar 700 bine yakın insan yararlandı. Hükümet verilerine göre bu program sayesinde 16 bin 492 çocuk okula döndü.
Türkiye ile karşılaştırma
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu verilerine göre, Türkiye ile Portekiz'de çocukları ilgilendiren bazı rakamlar şöyle:
* Beş yaş altı ölüm oranı Türkiye'de 1960'da binde 219'ken 2002'de binde 42'ye düştü. Aynı rakamlar Portekiz için binde 112 ve binde 6.
* Türkiye'de her yıl yaklaşık 1,5 milyon insan doğuyor. Portekiz'de ise 112 bin.
* 2002 verilerine göre, Türkiye'de ilkokula kayıt oranı yüzde 88. Portekiz'de bu oran yüzde 100.
* Türkiye'de her yüz bebekten 16'sı normal kilolarının altında doğuyor. Portekiz'de bu oran yüzde 8.
* Okur-yazarların oranı erkekler için 1990'da yüzde 89'ken 2000'de yüzde 93'e çıktı. Kadınlarda aynı oranlar sırasıyla yüzde 66 ve 77. Portekiz'de 1990'da okuryazar olan erkeklerin oranı yüzde 91'ken bu rakam on yıl sonra yüzde 95'e çıktı. Kadınlar içinse bu oranlar yüzde 84 ve yüzde 90'dı.
* Türkiye'de 18 yaşın altında yaklaşık 26 milyon insan var. Portekiz'de ise yaklaşık 2 milyon.
* Türkiye'de 1992-2001 arasında genel bütçeden sağlığa ayrılan pay yüzde 3, eğitime ayrılan pay yüzde 10, savunmaya ayrılan pay ise yüzde 8'di. Portekiz, ise sağlığa bütçenin yüzde 9'unu, eğitime yüzde 11'ini savunmaya ise yüzde 6'sını ayırdı. (EÜ/BB)
