Avrupa Birliği'nin (AB) Türkiye'yle ilgili yeni ilerleme raporunun siyasi kriterler bölümü, ne zamandır yayınlanan en olumsuz ifadeleri içeriyor. Rapora göre, kritik birçok alanda atılan adımlar yetersiz, bazı alanlarda hiç ilerleme yok. Rapordaki bazı saptamalar özetle şöyle.
Siyasi ve Anayasal reform yok: AKP'ye, DTP'ye karşı açılan kapatma davalarına ve Ergenekon davasına değinen raporda, Abdullah Gül'ün cumhurbaşkanı olarak olumlu bir rol oynadığı söylense de, hükümetin siyasi ve anayasal reformlarla ilgili tutarlı ve kapsamlı bir program ortaya koymadığı yazılı. Kapatma davaları Meclis'in performansını olumsuz etkiliyor. Güçlerin merkezden uzaklaştırılması, yerel yönetimler lehine uygulanmalı. Kamu yönetimi çağdaşlaştırılmalı.
Askerler politikaya karışırken hiçbir şey yapılmadı: Askerler, Kıbrıs, Güneydoğu, laiklik, siyasi partiler gibi askeri olmayan siyasi konuları resmi ve gayrıresmi yollardan etkilemeye devam etti. İç Hizmet Kanunu ve Milli Güvenlik Konseyi Kanunu'nda hiçbir değişiklik yok. Jandarmanın sivil denetiminde hiç ilerleme yok. Gizli EMASYA protokolü sürüyor. Askerlerin kullandığı bütçelerin üzerindeki sivil denetimi güçlendirmeye dair adım atılmadı.
Yargıda bağımsızlığında endişe: Yargı reform stratejisi olumlu, ama Adalet Bakanlığı'nın sivil topluma ve paydaşlara daha fazla danışması gerek. Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığında endişe sürüyor.
Yolsuzluk yaygın sorun: Yolsuzlukla mücadelede az ilerleme var. Yolsuzluk yaygın sorun olmayı sürdürüyor. Yasal çerçeve ve kurumsal yapıda az ilerleme var. Genel bir strateji ve plan yok.
İnsan hakları çabaları yetersiz: İnsan hakları yapılanması bağımsız değil. Kamu denetçisinin (ombudsman) olmaması sorun. İnsan hakları adli soruşturma geçiriyor, tehdit ediliyor.
İşkenceyi önleme çabaları yetersiz: İşkence başvuruları, özellikle resmi mekan dışında olanlar arttı. Mevcut önlemler yetersiz. İşkenceye Karşı Sözleşme'ye Ek Seçmeli Protokol'ün (OPCAT) onaylanması anahtar önem taşıyor. Yargıtay yasal temsilci ya da hakim olmaksızın alınan bazı ifadeleri kabul ediyor. Kolluk kuvvetleri doktor muayenesine girebiliyor. İşkence soruşturmaları gecikiyor. Cezasızlık endişe konusu. Hapishanelerde işkence iddialarıyla ilgili çok az soruşturma açıldı.
Hapishaneler: Hapishaneler özellikle büyük kentlerde aşırı kalabalık. Yeni hapishaneler yapılıyor. İzleme çalışmaları yetersiz. F tipi genelgesi uygulanmıyor. Ömür boyu hapis alanlara tecrit sürüyor.
Toplanma özgürlüğüne keyfi kısıtlamalar: Toplanma özgürlüğü yasaları büyük oranda Avrupa standartlarına uyumlu. Ama keyfi kısıtlamalar var. 1 Mayıs'ta polis orantısız kuvvet kullandı. Orantısız kuvvet ve kötü muamele iddialarının soruşturması Vali iznine bağlı. İddia sahiplerine karşı davalar açıldı.
Parti kapatmaları zorlaştırın: Örgütlenme özgürlüğüne dair yasal ilerlemeler oldu, ama örgütler orantısız idari güçlükler ve yasal uygulamalarla karşılaştı. Siyasi partilere kısıtlamalar AİHM içtihadına ve Venedik Krtierleri'ne uygun hale gelmeli.
Din özgürlüğü: Vakıflar yasasının uygulanmasında ve gayrimüslimlerin mülkiyetleriyle ilgili konularda güçlükler var. Alevilerin eğitim ve ibadet sorunları sürüyor. Türkiye din özgürlüğüyle ilgili daha çok çaba göstermeli.
Kadın hakları: Eşitlikle ilgili yasalar ağırlıkla yürürlükte. Ancak istihdam, sağlık, eğitim ve siyasi güçlendirmeyle ilgili uçurumlar için çaba gerek. Namus ve töre cinayetleri hâlâ ciddi sorun.
Çocuklar: Eğitim, sosyal hizmetler ve çocuk yargı sisteminde ilerleme var. Ama bu konularda ve çocuk emeğinin kullanılmasında daha fazla çaba gerek.
Sendikal haklar: Sendikaların örgütlenme, grev ve toplu pazarlık haklarının kısıtlandığına dair raporlar var. Bu haklara tam saygı AB'ye katılım sürecinin önceliği. Sosyal diyalog mekanizmaları zayıf.
Ayrımcılık: Ayrımcılıkla ilgili mevzuat cinsel yönelime dair ayrımcılığı kapsamıyor. Lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel ve travestilere (LGBTT) karşı ayrımcılık için "teşhircilik" ve "genel ahlaka aykırı davranışlar" maddeleri kullanılıyor. Valilik başvurusuyla Lambdaistanbul'un kapanmasına karar verildi. Askerlikle ilgili süreçlerde eşcinsellere aşağılayıcı psikolojik ve fiziksel muayene yapılıyor. Transseksüellere polisin de dahil olduğu fiziksel saldırılar var. Homofobi fiziksel ve cinsel şiddete dönüşebiliyor. Bu iddiaların etkili soruşturması gerek.
Azınlıklar: Türkiye kültürel çeşitliliği güvenceye almak ve azınlıklara saygı ve korumanın güçlendirilmesiyle ilgili hiçbir ilerleme kaydetmedi.
Kültürel haklar: Anadili Türkçe olmayan çocuklar bunu devlet okullarında öğrenemiyor. Özel kursların da kapanmasıyla okul sisteminde Kürtçe öğrenmenin yolu kalmadı. Mahkemelerde genellikle çeviri hizmeti olsa da, Türkçe konuşmayanların kamu hizmetlerine erişimini kolaylaştırmada hiçbir adım atılmadı. Türkçe dışındaki diller siyasi yaşamda yasaklı. Romanlar hiçbir hesap verebilir süreç olmaksızın evleri yıkılıp zorla çıkartılarak kötü yaşama ve sağlık koşullarına mahkum edildi. Romanlara barınma, eğitim, toplumsal koruma, sağlık ve istihdamda ayrımcılık sürüyor.
Güney ve Güneydoğu: Hükümet GAP planını açıkladı. PKK saldırıları birçok kişinin ölümüne neden oldu. Geçici güvenlik bölgeleri uygulamaları sürüyor. Kara mayınları ciddi bir sorun olmayı sürdürüyor. Kürt nüfusun haklarını ve özgürlüklerini tam olarak kullanması için daha fazla adım atılmalı. Hükümetin yerinden edilenler (zorla göç ettirilenler) için genel bir stratejisi yok. Koruculuk hâlâ kaldırılmadı.
Kıbrıs: Türkiye Kıbrıs Cumhuriyeti'yle ikili ilişkilerini normalleştirmede hiç ilerleme göstermedi. Yunanistan'la ikili ilişkilerin ilerlemesi için çabalar sürdü. Diğer ülkelerle ikili ilişkilerin olumlu gelişti. (TK)
