İş Kanunu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile İşsizlik Sigortası Kanununda yapılan düzenlemelerden(bak.03.04.2011/Bianet) başka kadını ilgilendiren bir dizi düzenleme de, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda yapılmıştır.
Devlet memuru statüsünde çalışanların sağlık ve güvenlikleri ile ilgili olarak 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda sistematik bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle, memur statüsünde çalışan kadınlara yönelik olarak 6111 sayılı Torba Kanun ile getirilen düzenlemeler, sağlık ve güvenlik bağlamında da önem taşımaktadır.
1. Doğum öncesi ve sonrasında gece çalışma yasağı
Gece çalışması, sağlık açısından başlı başına bir iş riskidir. Bu nedenle, İş Kanununda gece çalışması sınırlandırılmaya çalışılmıştır. Gece işi yapacak işçiler için sağlığının elverdiğine yönelik sağlık raporu alınacaktır. Bu raporlar, kadın işçiler açısından her altı ayda bir yenilenecektir. Postalar(vardiya), haftada bir en geç onbeş günde bir yer değiştirecek, gece postası gündüz postası olacaktır. İşçi statüsünde çalışan kadına doğum öncesi ve sonrasında gece çalışması yaptırılamayacaktır. Bu süre içinde kadın işçilerden fazla çalışma yapması istenemeyecektir.
Halbuki, devlet memuru statüsünde çalışanlar için benzer düzenlemeler bulunmamaktadır. Bu nedenle 6111 sayılı Torba Kanun ile doğum öncesi ve sonrasında memur statüsünde çalışan kadın için getirilen gece çalışması sınırlandırması ayrıca önem kazanmaktadır.
Nitekim Torba Kanun ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda yapılan değişiklikle, günün yirmidört saatinde devamlılık gösteren hizmetlerde çalışan kadın memurlara; hekim raporunda belirtilmesi halinde hamileliğin yirmidördüncü haftasından önce ve her halde hamileliğin yirmidördüncü haftasından itibaren ve doğumdan sonraki bir yıl süreyle gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemeyecektir (6111 sk.m.105, 657 sk.m.101).
Bu arada, gece nöbeti ve gece vardiyası görevi, kendi isteği olmadıkça, özürlü memurlar için de uygulanamayacaktır.
2. Kullanılamayan doğum öncesi iznin, doğum sonrasına taşınabilmesi
4857 sayılı İş Kanununda yapılan düzenlemeye paralel olarak daha önce 2004 yılında 5223 sayılı yasayla 657 sayılı Devlet Memurları Kanuna eklenen düzenlemeyle, kadın memura da doğum öncesi ve sonrasında sekizer hafta olmak üzere toplam onaltı hafta analık izni verilmiştir (657 sk.m.104/A).
2004 yılında yapılan bu düzenlemeye göre, çoğul gebelikte, doğum öncesi izne iki hafta daha eklenecek ve doğum öncesi izin on hafta üzerinden kullanılacaktır.
Yine, sağlık durumunun uygun olduğunun hekim raporuyla doğrulanması halinde kadın memur kendi isteğiyle son üç haftaya kadar çalışabilecek, çalışarak geçirdiği beş haftayı doğum sonrasına taşıyarak doğum sonrası izni onüç hafta üzerinden kullanabilecektir.
6111 sayılı Torba Kanun ile 657 sayılı Kanuna bu kez," Doğumun erken gerçekleşmesi sebebiyle, doğum öncesi analık izninin kullanılamayan bölümü de doğum sonrası analık izni süresine ilave edilir. Doğumda veya doğum sonrasında analık izni kullanılırken annenin ölümü hâlinde, isteği üzerine memur olan babaya anne için öngörülen süre kadar izin verilir." cümlesi eklenmiştir(657 sk.m.104).
Böylece, memur statüsündeki kadın işçilere de, erken doğum nedeniyle kullanılamayan doğum öncesi iznin doğum sonrasına taşınabilmesine olanak sağlanmıştır.
Yine, doğum sırasında veya doğum sonrası analık iznini kullanan kadın memurun vefat etmesi halinde, doğum sonrası iznin babaya verilmesine ilişkin düzenleme de önemlidir. Bu haktan yararlanabilmesi için, babanın da memur statüsünde olması gerektiği vurgulanmıştır. Bu nedenle, memur statüsünde olmayan babalar, bu haktan yararlanamayacaktır.
3. Emzirme izni süresi arttırılmıştır
6111 sayılı Torba Kanunla kadınları ilgilendiren bir başka düzenleme yine analık konumuna bağlı olarak, emzirme izni ile ilgilidir.
Buna göre, kadın memura, çocuğunu emzirmesi için doğum sonrası analık izni süresinin bitim tarihinden itibaren ilk altı ayda günde üç saat, ikinci altı ayda günde birbuçuk saat süt izni verilecektir.
Süt izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağını kadın işçinin tercihi belirleyecektir (657 sk.m.104/A).
4. Doğum sonrası aylıksız izin
657 sayılı Kanunda yapılan başka bir düzenlemeyle, "Doğum yapan memura, 104 üncü madde uyarınca verilen doğum sonrası analık izni süresinin bitiminden; eşi doğum yapan memura ise, doğum tarihinden itibaren istekleri üzerine yirmidört aya kadar aylıksız izin verilir." hükmü getirilmiştir (6111 sk.m.108-B).
Buna göre doğum yapan memur statüsündeki kadın, doğum sonrasında önce analık iznini kullanacak, izin süresi bitiminde de istekte bulunması halinde kadın memura, talep ettiği süre kadar ama en uzun yirmidört aya kadar aylıksız izin verilecektir.
Bu hak, eşi doğum yapan memura da tanınmıştır. Bu durumda, baba konumuna gelen memura da isteği üzerine, doğum tarihinden itibaren olmak üzere yirmidört aya kadar aylıksız izin verilecektir.
Ancak evlat edinmede, eşlerin her ikisinin de memur olması halinde, hem kadın hem da erkek memura aylıksız izin hakkı verilirken, doğum yapanın memur olması halinde memur olan babaya aylıksız izin hakkı tanınmamıştır. Bu, önemli bir eksikliktir.
5. Evlat edinmede aylıksız izin
657 sayılı Kanunda yapılan bir başka değişiklik, evlat edinme durumunda uygulanacak izin konusuna ilişkindir.
6111 sayılı Kanunla yapılan değişiklik, "Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferit olarak evlat edinen memurlar ile memur olmayan eşin münferit olarak evlat edinmesi hâlinde memur olan eşlerine, çocuğun ana ve babasının rızasının kesinleştiği tarihten veya vesayet dairelerinin izin verme tarihinden itibaren, istekleri üzerine yirmidört aya kadar aylıksız izin verilir. Evlat edinen her iki eşin memur olması durumunda bu süre, eşlerin talebi üzerine yirmidört aylık süreyi geçmeyecek şekilde, birbirini izleyen iki bölüm hâlinde eşlere kullandırılabilir."şeklindedir(6111 sk.m.108-C).
Bu düzenlemeyle, evlat edinilen çocuğun üç yaşını doldurmamış olması halinde de, evlat edinen memura yirmidört aya kadar aylıksız izin verilecektir. Evlat edinen eşlerin ikisinin de memur olması halinde yirmidört aylık izin her ikisine de verilecektir. Ancak memur eşler, ayrı ayrı yirmidört ay değil, tamamı yirmidört ay olacak şekilde birbirini izleyen bölümler olarak izin hakkını kullanabileceklerdir. (DK/EÖ)
