Li gorî Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê; Tenduristî, Pêşkeftina Bedenî, Pêşkeftina Psîko-civakî ya zarokên di navbera 0-18 salî de bi neyînî bandor dike; Dema ku mezinek bi zanebûn an nezanî ji aliyê civak û dewletê ve li hember zarokekî rûbirûyê her cure kiryarekê dike, îstîsmar û îhmalkirina zarokan e.
Îstîsmar, têgehek e ku wateyên wekî îradeya baş a kesan, bikaranîna xirabî , armanckirina zirarê bikaranîna xirabî a ramanekê, bikaranîna xirabî a kesê din bêyî rizamendiya wî û bêyî berçavgirtina îradeya wî dihewîne. Mixabin îstîsmar di her civakê de, di her sazî û şert û mercan de dibe.
Îhmal nebûna bi qestî ya kes an kesan e ku hewcedariyên kesek din ê ku hewcedarê lênihêrîna wan e bicîh bîne an li ber çav bigire.Îhmal dikare li dijî zarok, extiyar, astengdar û nexweşan bê kirin.
Gelek cureyên îhmalkirin û îstismarkirinê hene.Yên sereke ev in: Îhmalkirina laşî, îhmalkirina hestyarî, îhmalkirina perwerdehiyê, îhmalkirina tendûrûstî, îstismara laşî, îstismara hestyarî, îstismara zayendî, îstismara aborî.
Îstismara hestiyarî; Mehrûmkirina baldarî û hezkirina ku zarok pêdiviya wî pê heye, yan jî zirara derûnî ya zarok bi bertekên ne guncaw ên mezinan di derbarê hest û ramanên zarok de ye. Naskirina herî dijwar, lê celebê îstîsmarê ya herî gelemperî (Dibe ku nîşanên tavilê neyên dîtin, ew ê di demek dirêj de çêbibe.)
Îstismara hestiyarî rêyek e ku kesek bi karanîna hestên xwe kesek din kontrol dike. Bi gelemperî bi rexnekirin, sûcdarkirin, şermkirin û bikaranîna zimanekî xerab tê kirin. Fêmkirina celebek destdirêjiyê dijwartir e ji ber ku ew ne fizîkî ye. Lêbelê, destdirêjiya hestyarî jî encamên mezin hene. Di nav sedemên ku nekarin tavilê îstismara hestiyarî ya ku dibe ku di têkiliyek de çêbibe ev e ku her ku veberhênana di têkiliyê de zêde dibe metirsiya nekaranîna destdirêjiya hestyarî zêde dibe. Bi gelemperî, ramanên bêfonksîyonel ên wekî "Ew bi rastî bi niyeta baş dike, ew li min difikire, wî hefteya çûyî wusa nekir" dikare dîtina îstismara hestiyarî dijwar bike. Ger hûn dest bi tenêbûnê, bêhêz an bênirx hîs bikin, dibe ku hûn hewce ne ku bi baldarî li nîşanên destdirêjiya hestyarî bigerin. Bînin bîra xwe ku hûn her gav têra xwe hêja ne ku hûn hurmet, hezkirin û baldariyê heq dikin.
Zarok tehdîdên (bi terikandin) ku dê bibe sedema zirareke giran a civakî (ku zarok ji kesekî din re yan li cihekî bihêlin), her tim xerabkirina xislet, şiyan û xwestekên zarokê, bi berdewamî tirsandina zarokê bi hêzên sermirovî, pêkanîna daxwazên ku zarok temen û hêz nikare ragire, lênêrîna ku li dijî civakê ye, rêbazên çandiniyê wiha tê pênasekirin.
Nepêkanîna hewcedariyên hestyarî, pir caran rexnekirin, bargiraniya bi berpirsiyariyên ji asta pêşkeftinê (wek dayikbûn), di asta herî jor de bûna zarok (doktor. Parêzer), cihêkariyê di navbera xwişk û birayan de, nenirxandin, tenê hiştin, veqetandin, tirsandin, cûreyên îstismara hestyarî yên herî berbelav tehdîtkirin, sûcdarkirin, guhnedan, heqaret, qerf, nav, zext û desthilatdariya zêde, ev celebên herî gelemperî yên Îstismara hestiyarî in.
Her çend zarok bi xwe rastî şîdeta hestyarî neyê jî, ew jî rasterast di bin bandora îstîsmara hestyarî ya di malbatê de ye. Her cure şîdet û serpêhatiyên îstîsmarê yên di nava malbatê de rastî bandorê tên, her çendî bi van rewşan re rû bi rû nebin jî. Di warê helwest û tevgerên destdirêjiya hestyarî de yên wekî heqaret, êrîşkariya devkî, paşguhkirin û tevgerên kontrolkirina sînordar girîng e. Ji ber ku dayika îstismarkirî rol û erkên xwe yên "dayikbûnê" bi awayekî saxlem bi cih nayîne, ji bo zarokê îstismara hestyarî ye.
Encamên Îstîsmara hestyarî; kesayetiya pasîf, kesayetiya girêdayî, kesayetiya dij-civakî, tevgerên obsesive, tevgerên êrîşa panîkê, ji xwenebawerî, hinekî xemsariya li hember cîhanê, tevgerên depresîv û pasîf, pir bi hişyarî nêzîkbûna kesê din, tirs, jiyan di cîhana xeyalî de, derewîn, lotik, dizî..hwd tê dîtin.
(AÖ/AY)
