İkinci ölüm: Medyanın Kürtleri temsili

*Fotoğraflar: DİTAM/bianet

“Kürt sorunu aynı zamanda bir medya sorunu. Roboski, Vedat Aydın, Tahir Elçi, Kemal Kurkut cinayetleri ya da panzerin ezdiği çocuklar konu olunca anaakım medya sessizliğe gömülüyor. Bu yüzden Kürtlerde Türkiye medyasına yönelik bir kırgınlık var. Yani Kürtlerin başına gelenlerin layıkıyla ele alınmadığını görüyorlar.

“Mesela kendimden örnek verirsem, aile yakınımız olan Vedat Aydın cinayeti işlendiğinde tek bir haber görememiştim. Ya da verilen haberler sizin duyduğunuz acıyla hiç ilişkisi olmayan şekilde veriliyor. Bu Kürtlerin medyada veriliş şekli, diyelim ki bir Kürt’ün ölümünün veriliş şekli aslında Kürtler tarafından ikinci bir ölüm gibi hissediliyor. Kürtler açısından medya ve gerçek arasında yarılma var.

“Barışın inşasında medya önemli. Ama Türkiye haber medyasının barışmaya yönelik bir hizmeti olmadı. Kürt meselesi hep medyanın nesnesi oldu. Hep Kürtler nasıl temsil edildi diye bakıldı araştırmalarda. Kürtler özne olamadılar. Kürtler ne düşündüler, ne hissettiler? Büyük ihtimalle kötü hissettiler ama bir şekilde o medyaya eklemlendiler. Neden medyada yer bulmak isteriz? 10 Ekim, Suruç, Roboski gibi katliamları Kürtler olarak acı olarak taşıyor ve acı paylaşıldığı zaman hafifler. Kürt coğrafyasında bunun çok örnekleri var. Medyada onlara yer açılması, o acıyı paylaşarak, hafifleterek barışmaya vesile olur. Yükten kurtulmak için medyanın bir ağırlığı vardır. Temsil edilmemek, insanlıktan çıkarmak gibi hissedilir çünkü.”

Kürtler ne hissediyor?

Bu konuşma, KHK ile Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi’nden ihraç edilen iletişim bilimci Doç. Dr. Sevilay Çelenk’e ait. Ve dün Diyarbakır’da Dicle Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (DİTAM) düzenlediği “Kürt Sorunu Bağlamında Türkiye Medyası Projesi” çalıştayının ilk ayağında yapıldı. Projenin danışmanı da olan Çelenk'in "Türkiye'de Toplumsal Barış ve Medya" konulu sunumunda. Çalıştayda medya ve Kürtler denilince hep akla gelenin farklı bir versiyonu ele alındı. Yani Kürtlerin nasıl temsil edildiği değil, Türkiye anaakım medyasında kendi temsillerine dair Kürtlerin nasıl hissettiği üzerinden bakıldı. Diyarbakır Plaza Otel’de yapılan üç ayaklı çalıştayın ilkinde Diyarbakır, Ankara, İstanbul ve bölgeden 50’ye yakın STK temsilcisi, gazeteci, akademisyen, araştırmacı ve insan hakları savunucusu vardı. Kürt sorununun farklı aşamalarında farklı zamanlarında içinde olan bu kişiler, yıllar içinde biriktirdiklerini ve deneyimlerini anlattı, paylaştı.

Kabule geldik ama

Çalıştay, DİTAM Başkanı Mehmet Vural’ın açılış konuşmasıyla başladı. Vural, “Yıllardır Türkiye’de hep gündemde olan Kürt sorunu bugünlerde tekrar konuşulmaya başlandı. Bir vardır, bir yoktur diyenler şimdi çözüldü diyor. Evet son yüzyılda küçük adımlar var ama hayır sorun çözülmedi. Kart kurttan kabule geldik ama Kürtlerin hak ve hukuku asla konuşulmuyor. Kürt meselesi biz görmesek bile bir gün çözülecektir. Bizim derdimiz silahsız çözülmesine katkıda bulunmak” diye konuştu.

Vural’dan sonra konuşan DİTAM Başkan Yardımcısı Mesut Azizoğlu ise Kürt sorunu gibi çatışmalı konuların çözümünde olduğu kadar, bizzat çatışmalı durumun gelişmesinde ve derinleşmesinde medyanın rolünün çok önemli olduğunun altını çizerek, “DİTAM olarak bu konunun az çalışılmış bir boyutunu ele alarak araştırmayı önemli bulduk. ‘Kürt Sorunu Bağlamında Türkiye Medyası’ konusuna, bu görece az incelenmiş noktadan eğilmeyi ve başta Kürt yurttaşlarınki olmak üzere, bölgedeki gazetecilerin, sivil toplum kuruluşu temsilcilerinin, hukukçuların ve aktivistlerin Türkiye medyasına ilişkin algısını görünür kılacak bir çalışma yapmayı tasarladık” diyerek şöyle devam etti:

“Bu çalışmalar sonucunda hazırlayacağımız raporda, medyanın Kürt sorunuyla ilişkili rolüne ışık tutmak kadar bu konuda özellikle 1990’lı yıllardan başlayarak tarihsel hafızayı canlandırma çabalarına katkı sunmayı da hedefliyoruz. Sözü doğrudan kendilerine vererek Kürtlerin Türkiye medyası tahayyülünü ya da algısını mümkün olduğunca anlamaya çalışacağız.”

En çok izlenen Fox TV 

Çalıştayda Diyarbakır merkezli Rawest araştırma şirketinin DİTAM için yaptığı “Kürtlerin Türkiye Medya Algısı Araştırması”nın ön bulguları da açıklandı. Rawest Araştırma’dan Roj Esir Girasun’un verdiği bilgiye göre, araştırma Urfa, Mardin, Diyarbakır ve Van’da 600 kişiyle yüz yüze yapıldı. 600’e yakın Kürt yurttaşla yapılan ankete katılanların yüzde 48’i kadın, yüzde 52’si erkek. Anadil üzerinden yapılan dağılıma göre katılımcıların yüzde 86’sı kendini Kurmanc, yüzde 14’ü Zaza olarak tanımlıyor. Katılımcıların üçte biri ilkokul ve altında tahsile sahipken, ortaokul, lise ve dengi okullardan mezun olanların oranı yüzde 46, üniversite mezunlarının oranı ise yüzde 19.

Ankette öne çıkanlar

• Haber kaynaklar yüzde 57.82 ile televizyon.
• Haber kanalları içinde en çok hangisini takip ediyorsunuz sorusuna verilen cevaplarda yüzde 24,64 ile Fox TV birinci, yüzde 15.65 ile a haber ikinci, yüzde 10.88 ile Sterk TV Rohani TV, Medya Haber üçüncü olarak yer alıyor.
• Kürtçe yayın yapan televizyon kanallarını izliyor musunuz sorusuna yüzde 75.68 hayır derken, yüzde 24.32 evet cevabını vermiş.
• “Türkiye’de anaakım medya Kürt sorununu aşağıdaki terimlerden hangileriyle birlikte ele alıyor” sorusuna yüzde 49.1 terör derken, yüzde 48.3 bölücülük olarak cevaplamış.
• Günümüzde medyanın bağımsız olduğunu düşünüyor musunuz sorusunun cevabı yüzde 71,18 oranında hayır olmuş.
• “Anaakım medyanın çözüm sürecindeki tavrı hükümetin çizgisine bağlı olarak şekillendi” cümlesine yüzde 43,95 katılıyorum derken, yüzde 27.04 katılmıyorum yanıtı vermiş.
• “90’lardan 2000’lere medyanın Kürt sorununa yönelik tutumunda olumlu değişiklikler olmuştur” ifadesine katılanlar yüzde 16.16 iken, ortada olanlar yüzde 37.24, katılmıyorum diyenler ise yüzde 46.60.
• “Çözüm sürecinde Türkiye medyasında Kürtlerden bilhassa kimlik tanıma bağlamında eskisinden daha olumlu bir dille mi söz ediliyordu” sorusuna yüzde 74 evet derken, yüzde 14 hayır demiş.
• Sizce günümüz medyasının en önde gelen iki sorunu hangisidir sorusuna gelen cevaplarda, yüzde 61.2 ile hükümet baskısı birinci sırayı alırken, yüzde 24,9 ile sansür ve otosansür ikinci sıraya yerleşmiş. Sahiplik yapısı yüzde 17.3 ile üçüncü sırada.
• “Türkiye’de medya tüm toplumsal kesimlere eşit mesafededir” diyenler yüzde 6.12, bu yoruma “Hiç katılmıyorum” diyenler ise yüzde 35,37.
• “Size göre 1990’lı yıllarda Türkiye’de medya bağımsızlığının önündeki en önemli iki engel aşağıdakilerden hangisidir?” sorusuna verilen cevaplarda yüzde 54,3 ile “hükümet” birinci sıradayken, yüzde 47.9 ile “ordu” ikinci sırada.

Neden Fox TV

Çalıştayda araştırmanın ön bulgularında ortaya çıkan sonuçlardan üzerinde en çok tartışılan konu, Kürtlerin Fox TV gibi daha milliyetçi bir bakış açısıyla yayın yapan bir kanalı izlemeleri oldu. Roj Girasun, bunu “Anaakıma yöneliş ve varolanlar içinde ehveni şeri seçme durumu gibi düşünebilirsiniz. Ayrıca izleme ile kanaat arasında bir makas var, bunu da kaçırmamak gerekir. Kürt toplumu, Türkiyeli bir duygu dünyasının içinde artık ve anaakımı takip etmeleri de bu yüzden” diye açıklarken, iletişim bilimci ve aynı zamanda projenin danışmanı olan Sevilay Çelenk ise şöyle bir yorum getirdi:

“Kürtlerin sürekli Kürtlükle meşgul olmasını bekliyoruz ama onların da doların yükselmesi, hayatın pahalılaşması ya da yolsuzluklar gibi diğer Türkiyeliler gibi dertleri var. Belki Fox TV’ye güvenmiyor ama bilgi almaya çalışıyor. Daha çok kendi fikrine yakın olan haberleri alıyorlar, bu arada fazlasıyla milliyetçi söylemleri yok ediyorlar, görmezden geliyorlar.”

Öte yandan 90’lı yıllarda çok izlenen kanallar şu anda Türksat’tan ve diğer platformlardan çıkarıldığı, KHK ile IMC gibi çok izlenen Kürt kanallarının kapatıldığını, Youtube’a gibi mecralardan yayın yapanların ise yeterli teknoloji ve teknoloji bilgisi olmadığı için erişilemediği gibi noktalar da faktörler arasında.

İki çalıştay daha var

Son günlerde tekrar tartışmaya açılan “Kürt sorunu var mı yok mu ya da muhatap kim” gündemine de göndermeler yapılan konuşmalarda, gazeteciler, sivil toplum örgütü temsilcileri ve hak savunucuları Kürt sorununa ve medyaya ilişkin gözlem ve deneyimlerini paylaştılar. Bundan sonraki toplantı 23 Ekim’de Van’da, Kasım 2021’de ise Antep’te yapılacak. Aralık 2021’de yine Diyarbakır’da yapılması planlanan final çalıştayında ise saha araştırmasının tüm bulguları, analizi ve raporu sunulacak.

Raporda Türkiye medyası literatür özetinin yanı sıra 1990’lı yıllardan beri mesleki faaliyetleri nedeniyle gazeteciler hakkında açılan davalar, soruşturmalar, yaşadıkları zorluklar, işsiz kalan gazeteciler ve belli başlı önemli olaylar yer alacak.

(NÖ)