Mobbing 'işyerinde psiko-terör' demek. Mobbing, 'işyerinde psikolojik şiddet' demek. Mobbing, 'işyerindeki zorbanın, kurbana psikolojik şiddet uygulaması' demek.
İşyerinde çalışanlarına psiko-terör uygulayan yöneticiler -dikey düzeyde- ile çalışma arkadaşlarına işyerinde psiko-terör uygulayan çalışanlar -yatay düzeyde- mobbing zorbası. Mobbing kurbanı kimdir?
İşyerinde yöneticilerinin ya da çalışma arkadaşlarının psiko-terörüne maruz kalan çalışanlar -yatay ve/veya dikey düzeyde- mobbing kurbanı. Her işyeri -aslında bir şekilde - mobbing mekanı.
* * * * *
"Eskiden koşa koşa giderdim işe. Şimdi... Çalışmak, üretmek azaba dönüştü. Alıp başımı gitmek için önce kendimi ikna etmeliyim. Gitmek için önce kendimi ikna etmeliyim. 'Niye gideyim ki' sorumu yanıtlamalıyım. 'Seni merkezden alıp, Akdeniz Bölgesine verelim.' diyor. Ne Akdeniz, ne makdeniz... Gitmeyeceğim. Ne evimi, ne 86 yaşındaki felçli annemi bırakmayacağım.
O yetersiz, tepeden inmiş müdürü rahatsız etmeyi sürdüreceğim. Dilekçe vermenin anlamı 'Tamam; buraya kadar' demek. Ben gözünün önünden uzaklaşırsam rahatlayacak. İş filan umurunda değil, müdürün. Misyonu yok. Emek harcamışlığı yok. Etik sorunu yok. O yönetici olmanın keyfini yaşamak istiyor. Sorumluluklarını hiç umursamıyor. Çalışanları ona tebaa zihniyetiyle tapacak. Sorgu. Sual. Etik. Hak. Mevzuat. Teamüller. Hizmet. Yok! Kalsın!
Yetenek ve donanımımdan yararlanılmasın; tamam. Niye istifa etmemi, emekli olmamı ya da bölgeye gitmemi istiyor? Şirketin alışılmış değerleri yok oldu. Yardımlaşma, paylaşma, işbirliği; hak getire. İnsanlardaki değişimi gözlemek beni yoruyor, hatta yaralıyor. Çoğu kez kızsam da, bazen hak veriyorum onlara. Kara iklimi hüküm süren bir işyerinde çalışmak herkes için zor. İklim insanl(ar-ığ)ı bozuyor. Geç gelen kahve, açılmayan kapı, dağınık bırakılan masa gerginlik kaynağı.
Artık etik dışı davranışlar ve yalakalık 'in'. İşyerini savaş alanına çeviren bir yöneticiyle çalışmak zor. Çalışanların mesleki onur, doğruluk ve güvenilirliğinin sorgulanması üzücü. Yönetici çalışanını savunmasız, zayıf duruma düşürmeyi hedefler mi? Müdür, çalışanını kışkırtır mı? Çalışan teslim olmadığında, saldırıya geçen yöneticiyle çalışmak zor.
Bence kontrol edici bir yönetim anlayışı da, çalışanlarını yıldırmayı hedefleyen yönetici de sağlıklı değil. Bir şirketin işleyiş kuralları her gün değişir mi? Yönetici kendini sadece çalışanlarının hatası arama-bulmaya odaklar mı? Bir şirkette o işi yapacak olan kişiden en sıradan bilgi saklanır mı? Yetersiz, yeteneksiz ve gücü büyüklükle karıştıran bir yöneticiyle çalışmak çok zor.
Donanımlı, yetenekli, işine -hatta gereğinden fazla- yürekten bağlı, şirkete ve kendi ilke-değerlerine sadık, doğrularından ödün vermeyen, dürüst, güvenilir, mükemmeliyetçi, yaratıcı, özgür ruhlu, işe erken gelip geç giden, işini ertesi güne iş bırakmayan çalışanı olan yöneticinin işi kolaylaşır aslında... Çalışanları germenin anlamı ne? Baskı. Kuşatma. Adaletsizlik. Bedenim tepki veriyor. Uyuyamıyorum. Midem ağrıyor. Sık sık migrenim tutuyor. Müdürün saldırılarını püskürtüyor, tüm uygulama ve yaşananlara itirazımı -bir şekilde- kayda geçirtiyorum ama; kötü huylu ve asi diye damgalandım.
İlahi yetkileri olduğunu sanan denetimci, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan müdür sürekli bana saldıracak. Ben de sürekli kendimi yazılı- sözlü savunarak, kendimi koruyacağım. Çok yoruldum, çok. Ama... Vermeyeceğim atama istemli dilekçe."
Yukarıdaki sözler bir çalışana ancak mobbing kurbanı bir çalışana, http://ww.bianet.org/biamag/emek/111851-oyun-bitince-sah-da-piyon-da-ayni-kutuya-girer Ladifer Hanıma ait.
* * * * *
Ladifer Hanım mabbing kurbanı.
Ladifer Hanımın müdürü mobbing zorbası.
Ladifer Hanımın çalıştığı işyeri de mobbing mekanı.
Artık Ladifer Hanım dahil tüm çalışanlar işyerlerinde yaş-ırk-cinsiyet-din-uyruk-hastalık-meslek vb. nedeniyle maruz kaldıkları mobbinge -daha rahat- karşı durabilecek.
Artık Ladifer Hanım gibi mobbing kurbanı tüm çalışanlar işyerlerinde, mobbing zorbalarına -daha rahat- hayır diyebilecek.
Artık Ladifer Hanım gibi mobbing kurbanı tüm çalışanlar işyerlerindeki mobbing zorbalarına -hemen yenilip- istifa etmeyecek, yer değiştirme isteminde bulunmayacak, yer değiştirme önerilerini kabul etmeyecek ya da emekli olmayacak.
* * * * *
Ladifer Hanım gibi çalışanların işyerinde kişiliği korunacak.
Ladifer Hanımın işvereni çalışanının kişiliğine saygı gösterecek, sağlığını gözetecek.
Ladifer Hanımın işvereni işyerinde ahlâka(?) ve sağlığa uygun bir düzen gerçekleştirme yükümlüsü.
Ladifer Hanımın işvereni yaşam, sağlık ve bedensel bütünlüğünü korumak, cinsel dahil her türlü tacize uğramasını önleme yükümlüsü.
Bu bağlamda Ladifer Hanımın işvereni, çalışanına mobbing uygulayan amir düzeydeki çalışanına ilişkin olarak gereğini yapmak durumunda...
* * * * *
Niye? Nasıl? Neden? Bu soruların cevabı 2011 yılının ilk üç ayında yapılan iki yasal düzenleme dayanağında yanıtlayabilirim.
* * * * *
T.C.Anayasa'sının 17-18. Maddeleri, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu'nun 22. Maddesi, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 105. ve 117. Maddeleri 4857 sayılı İş Kanunu'nun 5. ve 24. Maddeleri de -aslında- 'mobbing'le ilgili.
* * * * *
04.02.2011 tarihli ve 27836 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 6098 sayılı Borçlar Kanunu http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110204-1.htm yayımlandı.
Kanunun 417.Maddesinin özü: İşçinin kişiliğinin korunması
Madde içeriği: "İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir."
* * * * *
19.03.2011 tarihli ve 27879 sayılı Resmi Gazete'de bir Genelge http://www.mevzuatlar.com/sy/resmiGazete/rga/11/03/190311006.htm yayımlandı.
Genelge'nin özü: "İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi"
Genelge'nin içeriği: "Kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör işyerlerinde gerçekleşen psikolojik taciz, çalışanların itibarını ve onurunu zedelemekte, verimliliğini azaltmakta ve sağlığını kaybetmesine neden olarak çalışma hayatını olumsuz etkilemektedir. Kasıtlı ve sistematik olarak belirli bir süre çalışanın aşağılanması, küçümsenmesi, dışlanması, kişiliğinin ve saygınlığının zedelenmesi, kötü muameleye tabi tutulması, yıldırılması ve benzeri şekillerde ortaya çıkan psikolojik tacizin önlenmesi gerek iş sağlığı ve güvenliği gerekse çalışma barışının geliştirilmesi açısından çok önemlidir.
Bu doğrultuda, çalışanların psikolojik tacizden korunması amacıyla aşağıdaki tedbirlerin alınması uygun görülmüştür.
1. İşyerinde psikolojik tacizle mücadele öncelikle işverenin sorumluluğunda olup işverenler çalışanların tacize maruz kalmamaları için gerekli bütün önlemleri alacaktır.
2. Bütün çalışanlar psikolojik taciz olarak değerlendirilebilecek her türlü eylem ve davranışlardan uzak duracaklardır.
3. Toplu iş sözleşmelerine işyerinde psikolojik taciz vakalarının yaşanmaması için önleyici nitelikte hükümler konulmasına özen gösterilecektir.
4. Psikolojik tacizle mücadeleyi güçlendirmek üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi, ALO 170 üzerinden psikologlar vasıtasıyla çalışanlara yardım ve destek sağlanacaktır.
5. Çalışanların uğradığı psikolojik taciz olaylarını izlemek, değerlendirmek ve önleyici politikalar üretmek üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde Devlet Personel Başkanlığı, sivil toplum kuruluşları ve ilgili tarafların katılımıyla Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu kurulacaktır.
6. Denetim elemanları, psikolojik taciz şikâyetlerini titizlikle inceleyip en kısa sürede sonuçlandıracaktır.
7. Psikolojik taciz iddialarıyla ilgili yürütülen iş ve işlemlerde kişilerin özel yaşamlarının korunmasına azami özen gösterilecektir.
8. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Devlet Personel Başkanlığı ve sosyal taraflar, işyerlerinde psikolojik tacize yönelik farkındalık yaratmak amacıyla eğitim ve bilgilendirme toplantıları ile seminerler düzenleyeceklerdir."
* * * * *
Bu iki düzenleme; tüm çalışanların uzun süredir ve özlemle beklediği bir düzenleme aslında.
Bu iki düzenleme; çalışma yaşamında hep var olduğu halde - başta İş Kanunu'ndaki eksiklik olmak üzere- hukuk dışında kalan 'mobbing'in hukuk içine çekilmesini sağladı.
Bu iki düzenleme; işyerlerindeki mobbing kurbanlarının, bu hukuk dışı uygulamalar için mobbing zorbaları aleyhine dava açma konusundaki belirsizlikleri ortadan kaldırdı.
Bu iki düzenleme; çalışanları mobbing kavramıyla yüzleştirdi.
Bu iki düzenleme; kurbanları mobbing davası açmaya yüreklendirecek, dava açılmasını kolaylaştıracak, açılan tazminat davalarından daha çabuk sonuçlanmasına katkı sağlayacak.
Bu iki düzenleme; ilgili bilim insanlarını mobbing konusunda çalışma yapmaya özendirecek.
Bu iki düzenleme; mobbing kurbanlarının belge-belirti-beyan delillerini ekleyerek açacakları davalar nedeniyle başka çalışanların kurban olmasını da engelleyecek.
Bu iki düzenleme; uygulandıkça ortaya çıkan eksiklikler yeni ve daha detaylı düzenlemeleri getirecek.
Bu iki düzenleme ve uygulama sonuçları; çalışma yaşamındaki adaletsizlikleri bir nebze giderecek.
* * * * *
Düzenlemelerden ikincisi, yani "İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi" konulu Genelge ile alınan önlemler;
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nezdindeki "Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi: ALO 170" ihbar hattının mobbing kurbanlarına da hizmet verecek olması,
- "ALO 170"in işleyişinde mobbing kurbanlarına psikolojik destek verilecek olması,
- "ALO 170" bünyesinde çalışma psikoloğu istihdam edilecek olması,
- Çalışanların uğradığı psikolojik taciz olaylarını izlemek, değerlendirmek ve önleyici politikalar üretme amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde Devlet Personel Başkanlığı, sivil toplum kuruluşları ve ilgili tarafların katılımıyla Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu kurulacak olması,
- Görevlendirilen denetim elemanlarının, psikolojik taciz şikâyetlerini titizlikle inceleyerek kısa sürede sonuçlandırılmasının amaçlanması,
- Mobbing iddialarına ilişkin iş ve işlemlerde; kişilerin özel yaşamlarının korunmasına azami özen gösterilmesinin hedeflenmesi,
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Devlet Personel Başkanlığı ve sosyal taraflar, işyerlerinde psikolojik tacize yönelik farkındalık yaratıcı eğitim- bilgilendirme toplantıları ve seminerler düzenlenecek olması
kanımca sevindirici, umut verici.
* * * * *
Uzun yazının kısa üç cümlesi...
- Artık Ladifer Hanım gibi mobbing kurbanları "ALO 170"i arayıp, "Ben mobbing kurbanıyım" diyerek çalışma psikoloğundan yardım isteyebilecek.
- Artık Ladifer Hanım gibi mobbing kurbanları "Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu" na başvurarak gereğinin yapılmasını isteyebilecek.
- Artık Ladifer Hanım gibi mobbing kurbanlarının dava açması kolaylaştı, açılan tazminat davalarının sonuçlanma süreci kısaldı.
* * * * *
Uzun yazının son cümlesi:
Zorba-kurban ilişkisi; ALO 170'e ya da Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu"na başvuru, veya tazminat davası açma vb. gibi dış hukuk yollarına başvurulduğunda şekil değiştirerek kurbanı sadece zorbayla değil, örgütle karşı karşıya bıraktığından, başlatılan süreç devam ederken kurbanın istifası, yer değiştirme isteminde bulunması, gıyabında yerinin değiştirilmesi ya da emekli edilmesi/olması yolu denenebileceğinden, kurbanın güçlen(diril)mesi çok önemli.
*Şadiye Dönümcü. sosyal hizmet uzmanı.
** Bu yazımda;
· http://www2.bianet.org/biamag/emek/122691-bu-yazi-isyerindeki-psiko-teror-kurbanlarina-ithafimdir
- http://bianet.org/bianet/bianet/127172-mobbinge-karsi-elde-etkili-arac-borclar-kanunu
- http://ww.bianet.org/biamag/emek/111851-oyun-bitince-sah-da-piyon-da-ayni-kutuya-girer
linklerinde yayımlanan yazılarımdan yararlandım.(ŞD/EÖ)
