Helmut Schmidt: Almanya'nın Kadim Politikacısı

Federal Almanya’nın en “kıdemli” devlet adamlarından Helmut Schmidt, dün yaşamını yitirdi. Schmidt 96 yaşındaydı. II. Dünya Savaşı'nda subay olarak Alman ordusunda görev yapan ve savaşın hemen ardından SPD'ye üye olan Schmidt, kısa zamanda Alman sosyal demokrasisinin önde gelen isimleri arasında yer aldı. Partisinin resmi çizgisinin aksine Almanya’ya Türkiye’den işgücü göçüne ve Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyeliğine karşıydı.

Federal Almanya’nın önde gelen politikacılarından, eski Federal Şansölye Helmut Schmidt, kamuoyu yoklamalarında Almanya’nın en sevilen, sayılan, önemsenen politikacıları arasında hep en yukarılardaydı. Çoğunluk tarafından seviliyor, sayılıyor, önemseniyordu. Ölümünün ardından yapılan açıklamalar da bunu gösteriyor.

Hem II. Dünya Savaşı’nın ardından üye olduğu ve uzun yıllar ön sıralarında yer aldığı partisi Almanya Sosyal Demokrat Partisi’den (SPD), hem de başta Federal Şansölye Merkel ve Cumhurbaşkanı Gauck olmak üzere sağ kesimden politikacılardan gelen açıklamalar onun Almanya için ne kadar önemli, değerli bir politikacı olduğu doğrultusunda.

Schmidt, sosyal demokrattı, ama sağ sosyal demokrat. Sendikalarla ilişkisi hep me

safeliydi, sendikalardan gelen taleplere soğuktu, sendikalardan destek alan partisinin sol kanadına hep karşı olmuştu.

Almanya’daki Türkler ve Türkiye’ye bakışı da soğuktu. Her fırsatta 60’lı yıllarda Türkiye’den işgücü getirilmesini ve bunu takip eden göçün engellenmemesini büyük hata olarak niteliyordu. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyeliğine de, partisinin resmi çizgisinin tersine açıkça karşı çıkıyordu. "Türkiye’de işlerin yolunda gitmesi Almanya’nın ve Avrupa’nın çıkarınadır. Ancak bu, o ülkenin Avrupa Birliği üyesi olması gerekiyor demek değildir“ diyordu.

Siyasete son büyük müdahalesi

Schmidt, yaklaşık 30 yıldır aktif politikacı değildi, ama SPD’nin gidişatı belirleyecek müdahalelerde bulunmaktan hiç kaçınmadı. Son olarak 2013 yılındaki genel seçimler öncesi partisinin federal şansölye adayının belirlenmesi sürecine damgasını vurmuştu.

Sosyal demokratların genel seçimlerdeki federal şansölye adayının kim olacağı resmen belli değildi. 2005-2009 döneminde Merkel liderliğindeki Hıristiyan demokrat-sosyal demokrat büyük koalisyon hükümetinin Maliye Bakanı Peer Steinbrück'ün yanısıra, 2009'daki seçim yenilgisinin ardından kendisini SPD'nin bir sonraki seçimlerin federal şansölye adayı ilan eden eski Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier'le, SPD Genel Başkanı Sigmar Gabriel'in de aday olması sözkonusuydu. Ancak Alman siyasetini yakından takip edenler, bu politikacılar arasındaki adaylık yarışının Alman sosyal demokratlarının yaşayan “en büyük lideri” Schmidt'in açıkça Steinbrück’ü işaret işaret etmesiyle çoktan sonuçlandığını biliyorlardı. Schmidt, kendisini düzenli olarak ziyaret eden Steinbrück'le ilgili olarak çoktan “O yapabilir. Maliye Bakanı olduğu dönemde, yönetebileceğini kanıtlamıştı” demişti. Kimse Schmidt’e karşı çıkmamış, onu “oldu bitti” yapmakla, bu konuda açık ve erken tavır alarak, parti içi adaylık sürecine müdahale etmekle, taraf tutmakla suçlamamıştı.

Sonuç da onun dediği gibi olmuştu. Önce Steinmeier, eşinin sağlık durumunu mazeret göstererek aday olmadığını duyurmuş, sonra da Gabriel, kendi adayının Steinbrück olduğunu açıklayarak devreden çıkmıştı. Sonunda Ekim 2012’de toplanan parti merkez yönetim kurulu, oy birliğiyle Steinbrück'ün 2013 genel seçimleri için SPD’nin “Federal Şansölye Adayı” olmasına karar vermişti.

Bir kez daha Schmidt'in dediği olmuştu. İleri yaşına rağmen halen Alman sosyal demokrasisini yönlendirmeye muktedir olduğunu göstermiş, tüm siyasal hayatında hep yaptığı gibi, yine partinin sol kanadından, tabanından gelecek itirazları kaale almadan kendi “doğru bildiği”ni söylemiş ve sonunda yine haklı çıkmıştı. Ama bu kez “Schmidt’in adayı” SPD’ye uğurlu gelmedi. 90'lı yılların sonunda SPD'de Schröder – Lafontaine rekabetinde, birinciden yana tavır almıştı. Sonuçta  desteklediği Schröder federal şansölye olmuş, onun ekonomi politikalarına karşı çıkan Oskar Lafontaine, sonunda hem Federal Maliye Bakanlığı'ndan, hem de SPD Genel Başkanlığı'ndan istifa etmek zorunda kalmıştı. Ama 2013 seçimini Merkel liderliğindeki Hıristiyan demokrat birlik partileri (CDU-CSU) kazandı, SPD’nin yenilgisinin sorumlusu olarak görülen Steinbrück de kenara çekildi.

Aktif siyasetten ayrılmıştı

Federal Almanya'nın savaş sonrası tarihinin ve Alman sosyal demokrasisinin yaşayan en etkin liderlerinden Helmut Schmidt, aktif siyaseti 28 yıl önce bırakmıştı. Soğuk savaş döneminde federal savunma bakanlığı (1969-72), federal maliye bakanlığı (1972-74) ve federal başbakanlık (1974-82) gibi önemli siyasal görevler üstlenen Schmidt, hem aktif siyaset döneminde icraatlarıyla, hem de siyaseti bıraktıktan sonra yazdıkları ve söyledikleriyle batı dünyasının önemli liderlerinden biri oldu.

Siyasal tavırları ve yaklaşımları itibarıyla SPD sağ kanadında yer alan Schmidt, yıllardır artık saymakla bitmeyecek bir liste oluşturan saygın ödüle, fahri doktoraya layık görüldü. En son ödülünü bu yıl aldı, Almanya’daki en büyük mason localarından birinin Weimar Cumhuriyeti dönemi önde gelen politikacılardan Gustav Stresemann adına verdikleri “yaşam boyu onur ödülü”ne layık görüldü. Onun adına verilen bir gazetecilik ödülü bile, yani “Helmut Schmidt Gazetecilik Ödülü” bile var..

Ancak Schmidt, iktidarda olduğu dönemde durum hiç de öyle sevilen, sayılan bir politikacı değildi. Özellikle 70’li ve 80’li yıllarda gerek barış ve çevre hareketine, gerekse sendikalara karşı katı, ödünsüz tavrı nedeniyle hem kendi partisi içinde, hem de tüm Almanya'da çok sayıda karşıtı olan bir devlet adamı olarak biliniyordu.

Hitler ordusunda üsteğmen

II. Dünya Savaşı'nda Alman ordusunda genç bir subay olarak görev alan Schmidt, “nasyonal sosyalist” değildi, ancak Hitler diktatörlüğüne karşı direnişe de uzak durdu. Savaştı ve savaşta madalya aldı. Savaşın ardından birkaç ay İngilizlerin elinde esir olarak kalan Schmidt, daha sonra memleketi Hamburg'da döndü, bir yandan üniversite öğrenimini sürdürürken, diğer yandan da Alman sosyal demokrasisi içinde siyasal çalışmalara başlayarak, hızla yükseldi. Almanya'nın savaş yıkımının ardından toparlanması, ekonomisi düzeltmesi, yeniden uluslararası devletler topluluğunun bir üyesi haline gelmesi süreçlerinde aktif ve giderek önemli görevler üstlendi.

Önce memleketi Hamburg'da, daha sonra o dönemin başkenti Bonn'da, Federal Meclis'te, daha sonra yine Bonn'da federal hükümetlerde giderek daha üst düzey görevler aldı. Sonunda siyasetin zirvesine çıktı. Alman sosyal demokrasisinin sevilen liderlerinden Federal Şansölye Willy Brandt, özel kalem müdürünün Batı'ya sızmayı başaran bir üst düzey Doğu Alman istihbarat subayı olduğunun ortaya çıkmasının ardından istifa etmek zorunda kalmıştı. Bunun üzerine Schmidt, sosyal demokrat-liberal (SPD-FDP) koalisyon hükümetinin başına geçti, 1974-82 yılları arasında Almanya’nın Federal Şansölyesi oldu.

RAF’a "ödün vermedi!"

Federal Almanya'daki 68 gençlik hareketinin içinden çıkan Kızıl Ordu Fraksiyonu'nun (RAF) eylemleri onun döneminde yükseldi. RAF ve şiddeti benimseyen, uygulayan sol örgütlerle, öğrenci hareketiyle sert önlemler alarak mücadele etti. Bu alandaki katı tavrı nedeniyle kendi partisi içinden ve soldan gelen eleştirilere kulağını tıkadı. Özellikle 1977'de tarihe “Alman sonbaharı” olarak geçen döneme onun bu konudaki ödünsüz politikası ve giderek yükselen siyasal şiddet damgasını vurdu. RAF, hapisteki liderlerinin serbest bırakılması talebiyle Alman Sanayici ve İşverenler Örgütü Başkanı Hanns Martin Schleyer'i kaçırdı. Filistinliler de “Alman yoldaşları”yla dayanışma amacıyla bir Luftansa yolcu uçağını kaçırdılar. Schmidt, bu dönemde ne olursa olsun “teröristlere ödün verilmemesi”nden yana oldu, çeşitli çevrelerden gelen baskılara, Schleyer’in ve diğer rehinelerin yakınlarından gelen çağrılara kulağını tıkadı. Sonunda Alman özel polis komando birliği GSG-9, Mogadişu baskınıyla yolcu uçağını ele geçirdi, rehineler kurtarıldı. Ardından Stuttgart'taki meşhur Stammheim Cezaevi'ndeki RAF liderleri, hepsi “aynı anda intihar ettiler”. Dışarıdaki RAF üyeleri de kaçırdıkları Schleyer'i öldürdüler, ancak bundan sonraki dönemde etkilerini kaybettiler. Schmidt ise tarihe “şiddeti taviz vermeden yenen devlet adamı” olarak geçti.

Mao, Brejnew, Kissenger

NATO ile Varşova Paktı arasında nükleer silahlanma yarışı ve buna bağlı olarak uluslararası gerilim onun döneminde zirveye ulaştı. Varşova Paktı'na karşı NATO'nun şahin kanadının liderleri arasında öne çıktı. Bir yandan da Willy Brandt'ın başlattığı “Ostpolitik”i yürüttü. Batı ve doğu dünyası liderleriyle yakın ilişkiler kurdu. ABD başkanları Gerald Ford, Jimmy Carter ve Ronald Reagan'la, Fransa Cumhurbaşkanı Valery Giscard d'Estaing'le, Sovyetler Birliği Komünist Partisi lideri Leonid Breschnew'le, Çin Komünist Partisi lideri Mao Tse-Tung’la görüştü. Bunlardan bazılarını başkent Bonn’da ağırladı. Bazılarını da Hamburg'daki kendi evinde... Doğu Almanya lideri Honecker'le üç kez biraraya geldi. Bu dönemde kurduğu ilişkilerinden bazıları uzun dönemli işbirliğine dönüştü. Aktif politikadan ayrıldıktan sonra da uzun yıllar ABD eski Dışişleri Bakanı Henry Kissenger'le, Valery Giscard d'Eastaing'le ortak uluslararası platformlarda yer aldı.

Yeşiller’in doğuşu

Açıkça nükleer enerjiden yana tavır aldı. Çevre kirliliği, nükleer savaş endişesi, küresel ısınma gibi kavramları önemsemedi. Onun bu alandaki ödünsüz tavrının, Alman siyasal yaşamına yeni bir partinin, Yeşiller'in katılım sürecini tetiklediği ileri sürülür. Parlamento dışı muhalefetçi, barışçı, çevreci, solcu, feminist grup ve örgütlerin biraraya gelerek kurdukları parti, gerçekten de onun politikalarına muhalefet ederek ve bunu yaparken SPD'nin tabanından ciddi destek alarak güçlendi, kısa zamanda Alman siyasal yaşamının temel unsurları arasında yer aldı. Ama, Schmidt bu konu kendisine hatırlatıldığında “Yeşiller partisi öyle ya da böyle mutlaka ortaya çıkacaktı. Almanya'nın o dönemde üç partili siyasal yapısı zaten anakronik bir durumdu” diyordu. Onun dönemi bu açıdan daha sonra ekonomi politikasını büyük bir gayretle desteklediği Gerhard Schröder dönemiyle  (1998-2005) benzerlik gösteriyor. “Öğrencisi” Schröder'in, SPD'nin sol kanadı ve sendikaların itirazlarına rağmen yürüttüğü ekonomik politikalar, partinin bölünmesine ve ayrılanların daha sonra Doğu’daki eski iktidar partisi PDS’le birleşmesi sonucu Sol Parti'nin (Die Linke) ortaya çıkmasına ve güçlenip, kurumlaşmasına yol açmıştı.

Sonuna kadar gazeteci, yazar

Schmidt'in şansölyeliği, liberallerin koalisyon ortaklığından çekilmesi üzerine, 1982'de son bulmuştu. Federal Meclis'teki gensoru önergesinin aleyhinde sonuçlanmasının ardından istifa etti. 1983'te Almanya'nın en saygın haftalık gazetesi “Die Zeit”ın yönetimine profesyonel olarak katıldı ve ölümüne kadar bu gazetenin yayıncıları arasında yer aldı. Aktif politikadan 1987'de federal milletvekilliğini bırakarak ayrıldı.

Başta Oxford, Cambridge, Sorbonne, Harward ve Johns Hopkins üniversiteleri olmak üzere dünyanın önde gelen çeşitli üniversitelerinden 30’undan fahri doktora alan Schmidt, çoğu siyasal boyutlu çok sayıda ulusal ve uluslararası ödülün de sahibi. Batı dünyasında adı belki de bir askeri okula verilen tek sosyal demokrat lider.  Hamburg'daki Silahlı Kuvvetler Üniversitesi'nin (Bundeswehr Üniversität – ya da Almanya’nın “Harp Okulu”) adı 2003 yılında “Helmut Schmidt Üniversitesi“ olmuştu. 1987'den bu yana neredeyse her yıl bir kitap çıkararak, tezleri ve kimliğiyle hep gündemde kaldı, siyasal, ekonomik tartışmalara damgasını vurdu. 2008'de yayınlanan kitabına “Außer Dienst” (Emekli) başlığı verince, belki de yaşlılık ve bununla bağlantılı hastalıklar nedeniyle artık bir kenara çekileceği, gerçekten emekli olacağı yorumları yapılmıştı. Ama bu öngörü yanlış çıktı. O tarihten bu yana yazmayı, kitap yayınlamayı sürdürdü. Son kitabı “Söylemek İstediğim Diğer Şeyler” (Was ich noch sagen wollte) bu yıl yayınlanmıştı.

Sigara ve müzik tiryakisi

Rahatsızlıkları onun sigara tiryakiliğini hiç de etkilemedi. Tüm yasaklara rağmen çıktığı televizyon programlarında bile birbiri ardına yaktığı sigaralarını dudağından düşürmüyor, bir yandan sigarayla mücadele örgütlerinin tepkisini çekerken, diğer yandan inatçılığıyla sempati topluyordu. Son zamanlarda kulaklarının iyi duymaması çok sevdiği klasik müzikle ilişkisini (hem dinleyici, hem de icracı olarak) etkiliyordu ve bu durumdan şikayetçiydi. Çok iyi org ve piyano çalan, hatta Mozart, Bach gibi ustaların eserlerini yorumlayarak, plaklar dolduran, her fırsatta klasik müzik dinleyerek kafasını siyasetin streslerinden kurtarmaya çalışan Schmidt, “Müziğin tınılarını mutlaka duymam gerekmiyor, onu kafamda canlandırabiliyorum” diyerek avunuyordu.

“Die Zeit” gazetesindeki eş genel yayın yönetmenliği görevini hiç bırakmayan devam Schmidt, Hamburg'da 1942'de evlendiği çocukluk ve okul arkadaşı Loki Scmidt'i 2010'a kaybetmişti. İki çocukları oldu. 1944'te doğan oğulları, bir yıl sonra öldü. 1947 doğan ve terör endişesiyle Londra'ya gönderdikleri kızları halen orada yaşıyor. Geçmişte evlilik dışı ilişkiler yaşadığı bilinen ve bu durum medyada pek de konu edilmeyen Schmidt, 2012 yılında, uzun yıllar boyunca yakın çalışma ekibinde yer alan Ruth Loah'la birlikte olduklarını açıklamıştı. (GK/HK)