Ji Enstîtuya Lazan Osman Şafak Buyuklu, Bayramali Ozşahin, Mehmet Kalo û İsmail Avcı Bucaklîşî Danezana Gerdûnî ya Mafên Mirovan wergerandin zimanê Lazî. Sê kesan him metna danezana bi tirkî û him jî ya bi îngilîzî lêkolîn kirin û ji bo ku peyvên herî guncaw hilbijêrin xebatekî taybet kirin.
Yek ji armancên lêkolînê ew e; Bide ravekirin ku Lazî ne tenê zimanekî lihev têgihîştinê ye, di heman demê de zimanekî çandî ye ku dikare nirxên gerdûnî îfade bike û her weha metnên qanûnî jî dikarin ji bo Lazî were wergerandin.
Ekîba ku ji çar kesan pêk dihat, pirsa "Ji ber çi pêdiviyê we lêkolînek bi vî rengî kir?" weha bersivand: "Danezana Gerdûnî ya Mafên Mirovan yek ji girîngtirîn belgeyên dîroka mirovahiyê ye ku mafên wekhev ên hemû kesan pênase dike. Wergerandina vê belgeyê ji bo zimanê Lazî gaveke girîng e ji bo ku civakên Lazîaxêv karibin bigihîjin agahiyên mafên xwe yên gerdûnî. Di heman demê de em destnîşan dikin ku zimanê lazî zimanekî girînge û gerdûnî ye.”
Her weha ji bo pêvajoya xebatê jî weha gotin: "Xebata me di pêvajoyek hûrbijêr û berawirdkirinê de derbas bû. Gelek pisporên ku bi Lazî baş dizanin alîkarî dan ji bo vê wergerê. Divê navê Osman Şafak Buyuklu, Bayramali Ozşahin, Mehmet Kalo û İsmail Avcı Bucaklişi were bibîranîn û di dîrokê de wek têbînîyek were nivîsîn. Me metnên danezanê yên bi tirkî û îngilîzî bi berfirehî lêkolîn kir û ji bo peydakirina peyvên herî guncaw ên Lazî, analîz û nîqaş kirin. Bi taybetî jî ji bo baştir em ji bêjeyên di zimanên cuda de fêm bikin û peyva herî guncaw ji bo zimanê lazî peyda bike me hişê çêkirî bikaranî.. Her çiqas vegotina hin peyvan bi Lazî zehmet be jî, me taybetmendiyên koka ziman bikaranî û wegerek ku hem hêsan û hem jî rast derxist holê. Vê pêvajoyê rê li ber me vekir ku me hêza afirîner a Lazî kifş kir."
Armanca Enstîtuyê bi vê xebatê ew e ku di civakên Lazîaxêv de têgihîştinekê çêbike û di asta navneteweyî de zimanê Lazî zêdetir bide naskirin. Danezana bi zimanê Lazî di rojên pêş de bi formatên çapkirî û dijîtal wê bê belavkirin. Her weha dixwazin di qursên zimanê lazî û zanîngehên de wek materyalê perwerdehiyê bê bikaranîn.
ǨOÇİŞİ XAǨEPEŞİ KİANURİ NOÇKİNE
Ǩoçis, dobaduşen na mulun onuri do oǩonoǩveti (eşit̆i) xaǩepe uğun. Ham xaǩepe oçinu; oxoşkvaşi, adalet̆işi do cumalobaşi temeli ren. Ham xaǩepe var oşinu, ǩoçişi vicdanis isyani na oxenapams zalumuri fiilepes sebep̌i iven. Ǩoçi zulumişen na çitasen, mtel oxoşkvape na avasen ar dunya; ǩoçinobaşi enni mağali hedefi ren. Ham xaǩepeşi goskuru şeni ǩanonepete emniyet̆i eç̌opumu, gebazgu do zorbaluğis endoli ovapu diç̌irs.
Devlet̆epeşi doloxe cumaluri munasebet̆epe ordaputi becit̆i ren. Heşeni, Oǩoǩateri Millet̆epeşi Xalǩepek ǩoçişi xaǩepes ar fara daha etzuğares. Daha ǩai oskiduşi standart̆epe şeni dolongoneri viçalişaten ya do nena dodves doren. Oǩoǩateri Millet̆epeşi noǩate (uye) devlet̆epek, ham xaǩepeşi goskuru guris dolongoneri renan.
1) Mteli ǩoçepe; oxoşkveri, onuri do xaǩepete oǩonoǩveti (eşit̆i) dibadenan. Nosi do vicdanite motzopxeri renan, artikartis cumalobate oktu dvaç̌inan.
2) 1. Ǩart̆ai, ham noçkines na gamignapen mtel xaǩi do oxoşkvapes ugamaǩatu saibi ren.
2. Ar miti; noǩate na ren dobadonaşi polit̆iǩuri, huǩuǩuri do enternasionali statu-muşi mu ort̆asen ort̆as ham xaǩepe oxmarus var gamiǩatinen.
3) Ǩart̆ais; oskidu, oxoşkva do şuriş emniyet̆is xaǩi uğun.
4) Çkar miti, ç̌ǩori (kyole) vana ǩuli var ixenen. İri çeşit̆i ç̌ǩoroba do ç̌ǩorişi ticaret̆i yasaxi ren.
5) Çkar mitis işǩence, zalumuri do ǩoçinobaşen gale vana ǩoçi tzale na dodums muamele var ixenen do ceza var niçen.
6) Ǩart̆ais, soti ort̆asen ort̆as ǩanonişi tzoxle (oği) ǩoçi sifet̆ite oşinus xaǩi uğun.
7) Ǩart̆ai, ǩanonişi tzoxle oǩonoǩveti ren do ugamaǩatu, ǩanonişi oǩonoǩveti gosk̆urus xaǩi uğun. Ǩart̆ais, ham noçkine ixlali na ikums iri çeşit̆i gamaǩatinus oǩonoǩveti şekilite goskurinus (goçus) xaǩi uğun.
8) Ǩart̆ais, anayasa do ǩanonepete mus na niçkinu doxmeli xaǩepe-muşi ixlali dixenuna nasionaluri makemepeşe oxtimus xaǩi uğun.
9) Çkar miti ǩanonişe gale var iç̌open, xapisis var molixunen do zorite soti var işkvinen.
10) Ǩart̆ais adili do unpulu ar makemes dodgitus xaǩi uğun.
11) 1. Ar ǩabaetite na niçkinu miti, unpulu ar makemes ǩabaet̆i-muşi isp̌at̆i ixenaşakis uǩabaet̆e oşinus xaǩi uğun.
2. Çkar miti; ǩabaet̆i na didu oras, nasionaluri vana enternasionaluri huǩuǩik ǩabaet̆i na var şinums ar fiili şeni ma(h)kyumi var ixenen. Do, ǩabaet̆i na didu oraşi cezaşen daha dido ceza var niçen.
12) Mitişi doxmeli skidalas, ocağis, oxoris do ç̌arapes ǩanonişi gale mudaxale var ixenen. Onuri do itibari-muşis zarari var niçen. Ǩat̆ais, ham çeşit̆i mudaxale do zarari şeni ǩanonite gosǩurus xaǩi uğun.
13) 1. Ǩart̆ais, ǩat̆a devlet̆işi sinorepeşi doloxe serbest̆i goxtimus do doxunus xaǩi uğun.
2. Ǩart̆ais; muşi vana çkva ar devlet̆işen gamaxtimu do dobadona-muşişa goktalus xaǩi uğun.
14) 1. Zulumişi tude na ren ǩart̆a ǩoçis, çkva dobadonapes mokaçu do hek gosk̆urus xaǩi uğun.
2. Siyasi na va ren ǩabaet̆epe vana Oǩoǩateri Millet̆epeşi hedefi do prensibepeşi tersi xalepeşen na moşaxtasen davapes ham xaǩi var ixmaren.
15) 1. Ǩart̆ais, ar dobadonaşi yurt̆aşi ovapus xaǩi uğun.
2. Çkar miti, ǩanonişi gale yurt̆aşobaşen var nit̆ǩoçen vana yurt̆aşoba gokturu xaǩi var moivaren.
16) 1. Oçiloni do okomoconi ǩat̆a komoli do oxorcas; mutuşen ugamaǩatu, oçilu-okomocu do ocaği dodgus xaǩi uğun. Çili-komocepes, ǩat̆a şeis oǩonoǩveti xaǩepe uğunan.
2. Oçilu-okomocu, eşepeşi riza-nişite iven.
3. Ocaği, xalǩişi natureli do temeli unite-muşi ren; xalǩi do devlet̆ik guçums do guskurams.
17) 1. Ǩart̆ais, xvala vana çkvapeǩala mulkiyet̆i oxenus xaǩi uğun.
2. Miti, mulkiyet̆i-muşişe(n) ǩanonişi gale maxrumi var ixenen.
18) Ǩart̆ais; omsifonus (oduşunus), vicdani do dini goşağus xaǩi uğun. Dini vana oceru-muşi gokturu, doguru, oxvamu do rituelepete otziru ham xaǩişi doloxe ren.
19) Ǩart̆ais, omsifonu do tkvalaş oxoşkva xaǩi uğun. Fikirişi saibi oyapu, çkinapa do omsifonupe ogoru, hantepe eç̌opinu do gortu ham xaǩişi doloxe ren.
20) 1. Ǩart̆ais, cumalobate oǩoǩorobus do oteşǩilus xaǩi uğun.
2. Çkar miti, ar teşǩilat̆is meǩatu şeni var nikaçen.
21) 1. Ǩart̆ais, direkti vana temsilcipe-muşite dobadonamuşişi idares meǩatus xaǩi uğun.
2. Ǩart̆ais, ǩamuşi xizmet̆epe oǩonoǩveti eç̌opinus xaǩi uğun.
3. Xalǩişi irade, devlet̆işi otoriteşi temeli ren; ham irade, reyi ot̆oçu xaǩi-ǩala mpuleri do serbesi reyi ot̆oçute, ora do ora na ixenen goşatsxunupete niçkininen.
22) Ǩart̆ais, ǩomuniteşi noǩate na ren do sosyaluri emniyet̆obas xaǩi uğun. Mteli şeni ǩoçinobaşi onurite oskidu becit̆i ren. Şuroba-muşi oxoşkvate ordu ǩart̆aşi xaǩi ren. Hamuşeni ekonomiǩuri, sosyaluri do kultururi xaǩepe dvaç̌in. Ham xaǩepe, devlet̆işi ǩaynağepe do idarete goiskuren. Nasionaluri onç̌işupe do enternasionaluri oǩoǩatupe ham xaǩepeşi oxmarus nuşvelams.
23) 1. Ǩart̆ais oçalişu, dulya-muşi serbesi goşağmalu, adili do emniyet̆i doloxe na ren dulyas oçalişu xaǩi uğun. Do, udulyelobaşen goskurus xaǩi uğun.
2. Ǩart̆ais; ugamaǩatu, oǩonoǩveti dulya şeni oǩonoǩveti ucret̆i eç̌opumus xaǩi uğun.
3. Na içalişams mtelis; ti-muşi do ocaği-muşi şeni, ǩoçişi onuris na namskvenen steri adili do ǩoçineburi ucret̆i eç̌opumus xaǩi uğun. Diç̌irsna çkva sosyaluri meşvelupete nimxacinen.
4. Mtelis, pelapa-muşi şeni sendiǩa gedgus do sendiǩas meǩatus xaǩi uğun.
24) Ǩat̆ais, doşvacu do boşi ora xaǩi uğun. Oçalişu ora şeni sinori gedagu do meçkineri periodepes geç̌arelite moşvacu ham xaǩişi doloxe ren.
25) 1. Ǩart̆ais, ti-muşi do ocaği-muşişi ǩaoba şeni enç̌apa st̆andart̆is xaǩi uğun. Oç̌ǩomu, dolokunu, oxori do şurǩaobaşi xezmet̆epe ham xaǩişi doloxe ren. Majura xolo, udulyanoba, xarmeloba, sak̆at̆oba, şira doskidu do badoba-didaloba xalis emniyet̆i doloxe ovapu xaǩi uğun.
2. Nana do berepes, doxmeli otsadus do meşvelus xaǩi uğunan. Mtel berepes, okomocu do oçiluşi gale vana doloxe dibadeǩesti ayni sosyaluri goskurus xaǩi axmarenan.
26) 1. Ǩart̆ais, oslop̌uş xaǩi uğun. Oslop̌u, geç̌ǩapa do mecburi aşamapes ugeç̌areli ren. Geç̌ǩapuri oslop̌u mecburi ren. Teǩniǩuri do mesleǩuri oslop̌u, mteli şeni gontzǩeri ren. Universituri dogurapa ǩabiliyet̆i na uğun mteli şeni oǩonoǩveti ren.
2. Oslop̌uk, xaǩepe do temeli oxoşkvape ordu gamisonasen. Oslop̌uk mtel millet̆epe, xalǩepe do dinuri gurubepeşi doloxe gognapa do cumaloba teşviǩi vasen. Cumalobaşi goskuru şeni Oǩoǩateri Millet̆epeşi onç̌işupes numxacasen.
Berepeşi oslop̌us maarani xaǩi nana do babapeşi ren.
27) 1. Ǩart̆ais, ǩomuniteşi kultururi skidalas eǩoǩatus, sanat̆işen opelus, çkinapuri ordapas meǩatu do hemuşi pelapape gortus xaǩi uğun.
2. Ǩart̆ais, muşi tzopxeri na ren çkinapuri, ç̌aruri, sanat̆uri noxenepeşen na mulun manevi do maddi pelapape-muşi gosk̆uru xaǩi uğun.
28) Ǩart̆ais, ham Noçkines na ren xaǩi do oxaşkvape(s) na moxvadasen nasionaluri do enternasionaluri rejimis xaǩi uğun.
29) 1. Ǩart̆ais, ǩomunite-muşişi doloxe vazifepe uğun.
2. Mtelik, xaǩi do oxoşkvape ixmart̆a-şakis çkvapeşi xaǩi do oxoşkvape şinasen; Demoǩratiǩuri ar ǩomunites exlaǩi, ǩamuşi getzopxa do geneli ǩaoba şeni ǩanonuri sinorepes meǩoreri ivasen.
3. Ham xaǩi do oxoşkvape, Oǩoǩateri Millet̆epeşi nogurepe do prensibepeşen gale var ixmarinen.
30) Ham Noçkineşi çkar huǩmi; ar devlet̆is, gurubis vana ǩoçis, hak na gamignapu xaǩi do oxoşkvape gondinu hedefi na uğun faliyet̆i getzopxuşi xaǩi na meçasen steri var itsxunen.
(Mİ/AY)
