"Berdel kadının iki aile arasında çatışma çıkmasın diye mal gibi alınıp verildiği bir evlenme şekli. Bu evlilik gerçekleştikten sonra, diyelim bir taraf boşandı, diğer taraf da boşanıyor. Biri kadına zarar verdi, diğeri de yapıyor. Bir taraf kuma aldı, diğeri de alıyor. Bu berdel evliliği kuralları biz kadınları ömür boyu bırakmıyor."
Van Kadın Derneği'nden (VAKAD) Zozan Özgökçe, berdeli olanca yalınlığıyla böyle anlatıyor.
Zorla evlendirme kadına yönelik şiddetin bir türü; dolayısıyla berdel de öyle. "Kadın bunu istemiyor elbette" diyor Özgökçe.
"Ancak ailenin yararına olduğunu düşünüyorsa, baskı gerçekleşiyor. Çalışan kadınların bile berdelle evlenerek hayatını değiştirdiğini gördüm. Burada hak arama süreci de ender olarak gerçekleşiyor. Gerçi kaçan, istemeyen, hayır diyen de var."
Berdelin sonuçlarına hayır diyenlerin bir örneği Adana'da. Radikal'de Neşet Karadağ'ın haberine göre, Şanlıurfa'da Taysun ailesi, dört çocuk annesi gelinleri 35 yaşındaki Aliye Taysun'u, kemik erimesi nedeniyle ameliyat olması üzerine "baba evi"ne geri gönderip, berdel karşılığı 10 yıl önce Ahmet Suvarigil'le evlendirdikleri üç çocuk annesi kızları 26 yaşındaki Melek Suvarigil'i geri istedi. Evliliklerini bozmak istemeyen iki aile de akrabaların öldürme tehditleri üzerine Adana'ya kaçtı, suç duyurusunda bulundu ve koruma istedi.
"Hayır diyenler korunmalı"
Avukat Canan Arın, berdel evliliği kadar, mevcut bir evliliğin bozulmasına zorlamanın da suç olduğunu söylüyor. "Suç duyurusu olmasa bile, savcılar bu haberleri ihbar kabul etmeli. Yalnızca soruşturma açmakla yetinilemez. Bu insanlara koruma sağlanması gerekiyor. Bu devletin yaşam hakkını koruması yükümlülüğü içinde."
Arın: Zorla evlendirme suç olarak tanımlanmalı
Ancak Arın'a göre yasal değişiklikler ve koruma mekanizmalarının geliştirilmesi de gerekiyor.
"Beşik kertmesinden berdele, zorla evlendirmelerin her türüyle ilgili Medeni Kanun'a ve Ceza Kanunu'na açık madde konması, suç olarak tanımlanması gerekli."
Arın¸ zorla evlendirmelerin hukuken geçersiz olduğunu, yok sayılması gerektiğini de söylüyor. "Medeni Kanun'a göre evlenme, yetkili memurun önünde her iki tarafın da serbest iradeleriyle olur demesiyle mümkün. Oysa burada evliliği aileler kararlaştırmış oluyor. Bir yıl içinde mahkemeye başvurulabilir."
"Sığınaklar geliştirilmeli"
Berdele hayır diyen kadınlar ve kız çocukları için de sığınakların sayısının artırılması ve sığınakların bu konuda uzmanlaşması gerektiğini vurgulayan Arın "Kadından sorumlu bakanlığın bu konuda çalışması gerekiyor" diyor.
Özgökçe: Kırsalda koruyucu ve önleyici mekanizmalar gerek
Özgökçe'nin verdiği bilgiye göre, Van merkezde yaptıkları araştırmaya göre, berdelle evlenen kadınların oranı yüzde 3 civarında. Ancak bu oranın kırsalda çok daha yüksek olduğunu düşünüyor.
"Kadın hayır diyorsa, devletin kırsalda çok iyi bir mekanizma kurması gerek. Kadın karakola veya jandarmaya giderse, 'aile, namus meselesi' olarak görülüp genellikle sonuçsuz kalıyor. Kadın kuruluşlarına geldiğinde, biz suç duyurusunda bulunuyor, durumu takip ediyoruz."
"Başka yöntem bilmiyorlar"
Özgökçe de berdelin zemininin ortadan kalkması için toplumsal bir dönüşüm gerektiğini söylüyor. "İhtilaflı bir durum yaşadığında aileler gidip bir 'büyüğe, bilene' danışıyorlar. Bu muhtar veya imam olabiliyor. Onlar da çözüm olarak berdeli gösterebiliyor. Başka bir çözüm yolu bilmiyor çünkü."
Özgökçe'yer göre, hükümetin zorla evlendirmeler ve berdelle ilgili ulusal bir plan yapıp uygulaması, bu süreçte de kadın örgütleriyle birlikte çalışması gerekiyor.
Ağduk: İstatistik yok
Birleşmiş Milletler Kalkınma Fonu'ndan (UNFPA) Meltem Ağduk da kamuoyunun ve özellikle kamu çalışanlarının kadına yönelik şiddetin bir türü ve ataerkil, feodal toplumun ilişkilerinin bir ürünü olarak zorla evlendirmelerle ilgili bilinçlendirilmesi gerektiğini düşünüyor.
Ağduk, zorla evlendirmelerle ilgili istatistiğin bulunmayışına da dikkat çekiyor. UNFPA'in Afrika ve Asya'da zorla evlendirmelerle ve genç yaşta evliliklerle ilgili programlar uyguladığını, ancak Türkiye'de henüz kapsamlı bir program uygulanmadığını, buna ihtiyaç olduğunu söylüyor. (TK/EZÖ)
