Mayınların temizlenmesi ve imhası konusunda uluslararası bir uzman olan Stuart Casey-Maslen, Türkiye'nin Suriye sınırındaki mayınların temizliğiyle ilgili ihaleleri bu konuda uzman sivil toplum örgütlerine (STK) de açması gerektiğini söyledi.
bianet'in görüştüğü Casey-Maslen, "Türkiye hükümeti herkese açık bir ihalede gelen tekliflerde kaliteye bakmalı. STK'leri davet edip konuşabilirler. Onlar da gelip kapasitelerini ve yapabileceklerini açıklamaktan mutlu olacaklardır" diyor.
Hükümet yasayı, daha önce yalnızca şirketlere açmak üzere düzenlediği metni, bütün kurumlara açık olabilecek şekilde değiştirerek Meclis'ten geçirdi. Yasaya göre, temizleme işini Savunma Bakanlığı, olmazsa Maliye Bakanlığı yaptıracak. Türkiye, Ottawa Sözleşmesi'nden doğan yükümlülüklerine göre topraklarındaki mayınları 2014'e kadar tamamen temizlemek zorunda.
Aynı zamanda Nobel ödüllü Uluslararası Kara Mayınlarını Yasaklama Kampanyası'nın (ICBL) da yetkilisi olan Casey-Maslen'ın mayınların temizlenmesiyle ilgili verdiği bilgiler ve önerileri şöyle.
İnsan, makine, köpek karmasıyla temizlenebilir: Türkiye'nin mayın temizleme kararı çok olumlu. Bu iş mümkün olduğunca iyi yapılmalı. Temizleme için öngörülen beş yıl yeterli olabilir. İnsan, makine ve köpekler karma olarak kullanılabilir.
STK'ler mayın temizliğinde uzman ve başarılı: Bu konuda uzman birçok STK var. Benim de çalıştığın Norveç Halkı Yardımı (NPA) 16 ülkede mayın temizliği yaptı. Britanya merkezli Mayın Danışmanları Grubu (MAG) ve HALO Vakfı, Danimarka merkezli Danimarka Kilise Yardımı (DCA) hemen adını verebileceğim STK'ler.
Maliyet metrekarede 50 sent-3 dolar arası: Toprağın yapısına bağlı olarak mayın temizleme maliyeti değişir. Çok kabaca metrekare başına 50 sent-3 dolar arası bir maliyet olacağını söyleyebiliriz. Arazi düzse ve toprak yumuşaksa maliyet düşer, zaman azalır. Ama engebeli ve kayalıksa artar. Çünkü makine giremez; insanlar elle kazı yapar. Örneğin Ürdün-Suriye sınırı düz ve kum olduğu için çok hızlı temizlik yapmıştık. Ama bir yerde sert kayaya rastladık; orada verimlilik düştü. Afganistan'da her türlü arazi olduğu için, bütün yöntemler kullanıldı.
Şirketler kâra bakar: Eskiden STK'lerin temizlik maliyeti şirketlerinkinden yüksekti. Ama 2003'ten beri aynı. Şirketler bu işi kâr için yaparlar. STK'ler mayından temizlenen bölgedeki halkı eğitmek, aydınlatmak için de çaba harcarlar. Planlarına bunu da katarlar.
Ruanda'da temizliği STK'ler tamamladı: Ruanda'da temizliği ordu üstlenmişti; yaklaşık 10 yıldır çalışıyorlardı; aralarında çok da iyi mayın temizleyiciler vardı. Ama yeterli kaynakları yoktu. Geçen yıl, Norveç Dışişleri Bakanlığı'nın karşıladığı kaynakla Ruanda'ya gittik; makineleri kullandık ve birkaç ayda yüz binlerce kilometrekare alanda temizliği biz tamamladık. Ruanda bütün mayınlarını temizlemiş ve sözleşmenin gereklerini yerine getirmiş oldu.
Mayın eylem planı: Türkiye'nin 3-5 yılı kapsayana stratejik bir mayın eylem planı olmalı. Ayrıca bir de yıllık yapılacak işler planı. Önce mayınlı alanları ve buralarda hangi tip cephane olduğu belirlenmeli. Antipersonel mi, antitank mayın mı, patlamamış mühimmat mı; bunların hepsi birden mi.
Temizleme standartları: Ardından temizleme standartları belirlenmeli. "İnsani temizlik standartları" dediğimiz, sivilleri gözeten uluslararası standart, arazideki her türlü mühimmatın temizlenmesini gerektirir.
Derinlik önemli: Mayınların ne derinlikte olduğu önemli. Örneğin 20 santimetrenin altındakileri detektörle saptayamazsınız. Makineler bütün mayınları temizleyemez. Elle kazı gerekir. Köpekler de kullanılabilir.
Takvim: İşin ne kadar sürede yapılacağı, aşamaları belirlenmeli. Yüzölçümü arttıkça zaman da artar.
Yönetim: Temizliğin yönetimindeki roller saptanmalı. Örneğin hükümetin rolü ne olacak? Kalite kontrolü, standartlara uygunluk denetimi olacak mı? Temizlik bittikten sonra kontrolü ordu mu yapacak? Bunları hepsi strateji belgesinde yer almalı.
Arazinin devri: Temizliğin tam olarak yapıldığında emin olduktan sonra, araziyi siviller kullanacaksa ya da oradan geçeceklerse, sivillere arazinin temiz olduğu gösterilmeli ve güven verilmeli. Çevredeki halk eğitilmeli. (TK)
