"Annemin genç kız olduğu günler çok gerilerde kaldı. Artık görme-duyma dahil bir çok yetisi geriledi. Parmakları da, ayakları da öyle.
Evde yalnız yaşıyor ya... Tek iletişim kaynağımız telefon. Ona ulaşamazsak, tedirgin oluyoruz. Salondaki sabit telefonun sesini duymaz olunca, telsiz telefon aldık; evin içinde gittiği her yere taşısın yanında diye. Büyükmüş diye almıyor yanına.
Kızımın aklına eski cep telefonunu a'nanesine vermek geldi. Faturasız bir hat aldık. Kızım kullanmayı öğretti kaç kez. Toplam 10 tane numara kaydettik. Aç-kapa tuşunu ayırmayı bile beceremiyor. Rehberden isim bulamıyor. Hızlı tuşları da kullanamıyor. Tuş kilidi koymadık ki; açmakla uğraşmasın diye. Bu kez sürpriz aramalar yapıyor. Şarj etmeyi unutuyor ya da hep sarjda bırakıyor. Kızım 'aç' tuşuna kırmızı ojeyle benek yaptı; artık biz aradığımızda açabilse de kendisi arama yapabiliyor.
"Gözlüğe rağmen göremiyorum rakamları, harfleri. N'apayım? Kızmayın bana" derken öyle masum ki... "Anne ben de zorlanıyorum. Hem sana kızdığımızı nereden çıkarıyorsun?" diyorum sıkça.
9 Nisan doğum günü. Torunları a'naneleri için "75. yaş partisi" düzenliyor. Pek heyecanlıyız. Ben hediye olarak cep telefonu almağa karar verdim. Bir sürü mağaza gezdim; istediğim gibisi yok. Sabah, sanal alemde gezinirken iki ayrı markanın yaşlılar için özel telefon ürettiğini gördüm. Hadi gel öğle tatilinde birlikte gidelim almaya" dedi arkadaşım Neşe.
Gittik. Telefonun biri: büyük ekran ve büyük tuşlu. Menüsü basit. Yazıları büyük. Sol kısmındaki kırmızı renkli tuş acil durumlarda tıklandığında önceden belirlenen numaraları kısa yoldan arıyor. Diğer telefonda ekran ve tuş takımı yok. Bunlar yerine kocaman beş arama, iki açma-kapama tuşu var. Her bir tuş, tek bir numarayı arayacak şekilde önceden ayarlanıyor. Telefon güçlü hoparlörüyle dışarı ses de veriyor. Biz ikincisini aldık.
* * * * *
Yolda konuşma konumuz "yaşlı ve teknoloji" oldu. İşyerime dönünce düğümde; sanal aleme daldım "arama motoruna "yaşlı ve teknoloji", "yaşlılara yönelik tasarım", "yaşlı dostu teknoloji" yazarak. İlginç araştırma sonuçlarına ve bilgilere ulaştım. Aldığım notları paylaşmak istedim.
* * * * *
"Yaşlı İnsanlar Ve Tasarım" konusunu araştıran Ahmet Akıncı-Böte (özetle) diyor ki; "Yaşlı insanların sayısı artmakta. Düşünülenin tersine onların teknolojiye karşı ilgisiz kaldığını gösteren herhangi bir delil yok. Yaşlı insanların etkileşimli sistem uygulamalarına yönelik talepleri artıyor. Onların görme, duyma, konuşma ve hareket gibi çeşitli engelleri olduğundan, gereksinimleri de diğer bireylerden farklı. Hareket ve konuşma güçlüğü çeken bu insanların sosyal etkileşimlerini e-posta ve anlık mesaj kolaylaştırabilir. Mobil teknolojiler yaşlılıkla birlikte ortaya çıkan hafıza kayıplarında zihinsel destek sağlayabilir. Teknoloji yaşlı insanlara en iyi desteği nasıl sağlar? Tasarımda anahtar konular nelerdir? Onlar tasarım sürecine etkili bir şekilde nasıl dahil edilebilir? Bu soruların önemi gelecekte -daha da- artacaktır."
* * * * *
"Yaşlı Tüketicileri Anlamak" konusunu araştıran Zeynep Özata ve arkadaşları (özetle) diyor ki; "Yaşlı tüketicilerin teknoloji ürünlerine karşı tutumlarını ve tüketim kalıplarını anlamaya yönelik niteliksel araştırmada çok sayıda ürün ve hizmeti kapsayan teknolojik ürünler kapsamında kullanım oranları görece yüksek olan cep telefonu, bilgisayar ve internet bağlamında sahiplik, kullanım ve bilgi düzeylerini açıklayan 11 değişken belirlendi. Yaşlı tüketicileri, teknolojik ürünlere yönelik tutumlarına göre "Teknoloji Karşıtları, Teknoloji Aşıkları/Kullanıcıları, Teknolojiye Ayak Uyduramayanlar, Teknolojiden Bihaberler" diye 4 grupta toplanıp, analiz edilerek temel özellikler saptandı.
Teknoloji Karşıtları: Teknolojinin ne olduğunu bilseler de, olumlu yönlerinden çok olumsuz yönlerini gören ve şüphelerini öne çıkaran tüketiciler. Bilgi sahibi ve teknolojik ürünlere sahip olsalar da, kullanmaya isteksizler. Teknolojinin kişiler arası ilişkileri zayıflattığını, içeriğinin pornografi vb. gibi ahlaka aykırı ve tartışmalı içeriği olduğunu, gösterişçi tüketim için satın alındığını düşünüyorlar.
Teknoloji Aşıkları/Kullanıcıları: Teknolojik ürünleri kullanan, hayatlarını kolaylaştırdığına inanan, işlevselliğinden hoşlanan, kullanmaktan büyük zevk duyan tüketiciler. Aralarında teknolojiye şevk duymalarına karşın, ekonomik yetersizlikleri nedeniyle bu ürünlere sahip olamayanlar da var.
Teknolojiye Ayak Uyduramayanlar: Teknolojik ürünleri bilen, hayatlarını kolaylaştıracağına inanan ancak bu ürünlerdeki gelişmelerin gerisinde kaldıkları için bunlara yetişemeyeceğini düşünen tüketiciler. İçlerinde hayatlarını bu teknoloji hakkında daha fazla bilgi sahibi olmadan da geçirebileceklerini düşünenler ve başta bilgisayar olmak üzere teknolojik ürünler hakkında daha fazla şey öğrenmeye istekli olanlar da var.
Teknolojiden Bihaberler: Ürünlerin adını duymuş olsalar da; ne işe yaradıklarına ilişkin bilgi ve öğrenme istekleri yok.
Sonuç olarak yaşlı tüketiciler; teknolojik ürünlere aşina, ancak bu ürünleri kullanamayacaklarına dair inançları olduğundan kendilerini değişen dünyada güvensiz hissediyorlar. "
* * * * *
"Şirketler Yaşlanmayı Öğreniyor" başlıklı yazıda (özetle) ilginç bilgiler var.
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'ne (MIT) bağlı AgeLab Başkanı Profesör Joseph F. Coughlin "Yaşlanma, birçok disiplini ilgilendiren ve incelemek için yeni yöntemler gerektiren bir olgu. Çoğu sektör, ürünlerinin genç ve modern müşterilerin gözündeki değerini düşürebilecek demode bir nüfus grubu olarak gördükleri, 65 ve üzeri yaştakilere satış yapmaktan kaçınıyor. ABD'liler artık daha uzun ve daha aktif yaşadıkları için şirketler yavaş yavaş bu pazarın büyüklüğünü fark ediyor. Yeni hedef kitleyi tanımak için AgeLab'e gelen şirketler, genelde acı gerçekleri öğreniyor. Yaşlıların çoğu büyük tuşlu telefon gibi yaşlılığı belli eden ürünleri sevmiyor. Yaşlılara yönelik bir ürüne güvenemezsiniz, çünkü bunu ne gençler ne de yaşlılar alır. Şirketlerin yaşlı dostu ürünler tasarlarken cazip özellikler ve ambalajlar sunmak durumunda. Bu pazar; büyüme potansiyeli olan bir pazar."
Intel Sağlık İcatları Küresel Yöneticisi Eric Dishman, "Sağlık, korunma ve yaşam biçiminin iyileştirilmesini sağlayan teknolojiler ve hizmetler sunmak için muazzam bir pazar fırsatı var. Bu alanda öncülük eden şirketler veya ülkeler, pazara hâkim olacak. General Electric'le ortaklaşa yaşlıların bağımsız yaşamalarına yardım etmek amacıyla doktorların hasta bakımını uzaktan yapmalarını sağlayan Intel Sağlık Rehberi adlı takip sistemini geliştirdik. Ancak perakendeciler, yaşlılara yönelik önyargılar nedeniyle yaşlı dostu ürünlere yer açmaya hazır değil. Şirketler, bu ürünleri geliştirmek bile istemiyor. Yaşlılara yönelik teknoloji; tavuk yumurta ikilemi gibi. Piyasa, riski göze alarak ilk girişimi yapacak mı? Yoksa şirketler, satılıp satılamayacağını bilmeden teknoloji geliştirecek mi? Yaşlanma konusuna ve yaşlılara yönelik teknolojiye, küresel ısınmaya ve çevreci teknolojiye verilen önemin aynısını verdirebilmek için ne yapmalıyız?""
Merrill Lynch, Pfizer, Johnson & Johnson ve Aegon vb. şirketlerle birlikte kurulan "Küresel Yaşlanma Koalisyonu" üyesi Bank of America'nın emeklilik hizmetleri yöneticisi Andy Sieg, "Şirketler tıpkı son yirmi otuz yılda nasıl çevre dostu olabileceklerini düşündükleri gibi, şimdi de nasıl yaşlı dostu olabileceklerini düşünmeye başlıyor."
AgeWave Danışmanlık Şirketi CEO'su Ken Dychtwald "İleri yaşlar, tıpkı ergenlik gibi bir dönüşüm aşaması. Yaşlı insanların serbest zamana sahip. Yaşlı insanlar yeni deneyimlere ilgisi artıyor. Harcama gücü sağlam, yeni olasılıklara açık bu nüfus ihmal edilmemeli."
* * * * *
"Alışverişte yardımcınız: Robovie-II" başlıklı haber (özetle) ilginç.
"Japonya'da geliştirilen Robovie-II adındaki robot, süpermarket alışverişi yapan yaşlı müşterilere yardım için tasarlanmış. Robot, müşterinin önceden hazırladığı alışveriş listesine ağ bağlantısı ile erişerek, sesli olarak değişik tavsiyelerde bulunuyor, alışveriş sepetini taşıyor, müşteriyi market içinde takip ediyor"muş.
* * * * *
"Japon Huzurevlerine Robot" başlıklı haber (özetle) daha da ilginç.
"Japon huzurevlerinde yaşlı bakan personel açığını -ileri teknolojiyle- çamaşır yıkayan, ortalığı silip süpüren, çay-kahve servisi yapan robotlarla kapatırken, şimdi tuvalet robotu da kullanmağa başlamışlar. Sensör kontrollü bu tuvalette sırtınızı yaslayıp otururken mesela; , herhangi bir musluğa dokunmadan eller yıkanabiliyor, musluktan akan suyun rengi ısıya göre değişiyor ve sıcaklık derecesi LED lambalarla gösteriliyor, idrarı analizi için düğmeye basıldığında 20 saniyede analizi tamamlayıp, sonuçları tuvalete entegre yazıcıdan alıyor, istenirse internet üzerinden otomatikman e-postayla doktoruna ulaştırıyor" muş.
Aynı haberin devamında "Japonya da üretilen ve 'şefkat robotu' denilen Paro'nun tasarımı çocuğu andırıyor. Paro'nun iri gözleri insanda içgüdüsel olarak koruma-kollama-sevme arzusu uyandırıyor. Robot sensörleri sayesinde ısıyı ölçüyor, dokunma-okşamalara anlam yüklüyor, sayabiliyor, analiz yapabiliyor. Paro, kendisine dokunan kişinin niyetini dokunuşundan anlayarak davranışlarını ayarlıyor. Mesela... Gözlerini kırpıştırarak daha fazla iletişim-temas talebinde bulunuyor, ilgisiz kaldığında biraz daha geri planda durup hareketlerini kısıtlıyor. Paro, Almanya- Gerolstein kentindeki bir huzurevinde üç yıldır kullanılıyor" muş.
* * * * *
Yaşlı ve teknoloji konusu detaylı-kapsamlı ve doğal olarak teknik bir konu. Yaşlılık alanına ilişkin deneyim ve birikimim bir parça olsa da var. Ancak teknoloji hususu beni fazlasıyla aşıyor.
Yazı buraya kadar dağınık gitti. Aslında daha yazının başında verdiğim örneğin ardından hemen aşağıdaki bölümü ekleyip yazıyı bitirebilirdim.
"Yaşlı insanlar emekli maaşlarını ATM'lerden çekerken, ankesörlü telefon - otopark bilet makinaları-havaalanı check-in terminalleri-bilet satma makinalarını kullanırken zorlanıyor.
İnternet aracılığıyla TC kimlik numarasını ve seçmen kütüğüne kayıtlı olup olmadığını öğrenmek için başkalarından destek alıyor. İşini çok kolaylaştıracak olan internet bankacılığından yararlanamıyor. E-şifre alarak kamusal işlerini yapamadığından, işlerini yerinde yüz yüze iletişimle takip ediyor.
Ev içinde hayatını kolaylaştıracak olan çamaşır ve bulaşık makinalarını kullanamadığından bu işleri elinde yapıyor. Yemeğini mikrodalga fırında ısıtamıyor, tansiyonunu dijital aletle ölçemiyor, cep telefonu ve interneti kullanamıyor, ölçme cihazıyla şekerini ölçemiyor.
Neden sadece görme-işitme vb. kaybı değil.
Neden sadece hayatlarını kolaylaştıracak teknoloji konusunda bilgi sahibi olmamaları değil.
Neden sadece o aletleri kullanmayacak fiziksel güçte olmamaları değil.
Neden sadece o aletlerin kullanım-bakım-temizlik vb. nin zor olması değil.
Neden sadece o aletlerin onlar açısından güvenli olmaması değil.
Neden sadece o aletlerin karmaşık kullanımlarının olması değil.
Neden sadece o aletlerin tasarım hataları değil.
Neden sadece o aletlerin kullanım yönergelerinin 6 puntoyla yazılması ya da üzerindeki talimat-işlev tuşlarının küçük olması değil.
Neden sadece onlara teknolojik yenilikler konusunda bilgi-eğitim verilmemesi değil.
Neden sadece her daim ayrımcılığa tabii olmaları değil.
Neden sadece yaşlı dostu teknoloji üretiminin yeni yeni önemseniyor olması değil.
Neden tek değil. Belki yukarıdakilerin hepsi. Belki yukarıdakiler dahil daha bir sürü şey.
İstemimiz ise çok. Tek satırla özetlersek: Yaşlılar İçin Teknolojik Yenilikler Geliştirilerek Hayata Geçirilmeli. (ŞD/BB)
*Şadiye Dönümcü. sosyal hizmet uzmanı.
**Bu yazı biraz da aceleye getirilerek yazıldı.
*** Bu yazı:9 nisan arkadaşımın annesi Müyesser Teyze'nin 75. doğum günü için ona ve akranlarına ithafen yazıldı.
****Bu yazıdaki 'yaşlılar için teknoloji' içerikli küçük notlardan kendine görev çıkaranlar olur dileğiyle yazıldı.
