Uzayda Bir Martı: Valentina Tereshkova (1937-)

"İstikbal göklerdedir" ya hani, boşuna değil bir zamanların Sovyetler Birliği şimdinin Rusya'sı ve ABD arasında "uzay yarışı", Soğuk Savaş'a paralel bir şekilde yürütülmüştür. Sovyetler, insanlık tarihine ilk yapay uydu olarak geçecek SPUTNIK-I'i 4 Ekim 1957'de yörüngeye başarıyla yerleştirdiklerinde, ABD büyük bir kaygıya kapılır. ABD'nin "yenilmez Amerika" fikrine birden bir darbe gibi inen SPUTNIK-I'in hezeyanı henüz taze iken, Sovyetler Birliği daha ABD ilk uydusunu bile atamazken bu kez de dalga geçer gibi (!) bir köpek ile SPUTNIK-II'yi fırlatır. Layka, yörüngedeki ilk canlı olarak tarihe yazılır ancak aceleyle fırlatılan uzay aracının yeryüzüne dönmesi fonksiyonu olmadığından Layka kısa bir süre sonra (5-7 saat) aşırı sıcak ve stresten ölür. Ama SSCB Uzay Yarışı'nda açık farkla öndedir.

1961'de Yuri Gagarin uçusunu başarı ile gerçekleştirince Kruşçev ve Korolev bundan başka neler yapılabiliri düşünmeye koyulurlar. Evet, daha ne olabilirdi? Uzaya ilk uydu fırlatılmıştı, bir köpek, sonrasında insan (bir erkek) gönderilmişti. Daha uzun süreli uçuşlar, doktorlar, bilim insanları?... Amerika ile yarışta daha ilgi çekici bir şey olmalıydı. Ya bir kadın? Evet, bir kadın! Peki nasıl bir kadın? Kruşçev, "sıradan bir Rus kadını olmalı" dedi. Bir fabrika işçisi, bir çiftçi kadın; sosyalizm altındaki herhangi bir insanın uzaya gidebileceğini gösterecek sıradan bir kadın...

1961'de Yuri Gagarin öncülüğünde seçmeler başlar. Kadınlardan binlerce mektup gelir, ve ayrıntılı bir seçme sürecinden sonra geriye 4 kadın kalır: Valentina Tereshkova, Tanya, İrina ve ismi tarihe düşülmemiş bir kadın...

Valentina Tereshkova, 1937'te bir traktör sürücüsü baba ve tekstil işçisi bir annenin ikinci çocuğu olarak dünyaya gelir. Savaş sırasında babası Aksyenovich Tereshkov yaşamını yitirir ve annesi Elena Fedorovna çocukları ile birlikte Yaroslavl'a yerleşir. Valentina, savaşın bitiminde sekiz yaşında okula başlar, 17 yaşında okulu bırakıp annesi ile birlikte tekstil fabrikasında çalışmaya başlar. İlerleyen dönemlerde Havacılık Klubü'nde uçuş eğitimleri alan Valentina, Tekstil Fabrikası Çalışanları Paraşüt Klubünü kurar ve ilk başkanı olur. Aktif bir politik yaşamın içinde olan Valentina, Komünist Gençlik Kolları'nda çalışır. Sonrasında Komünist Parti'ye katılır.

Görüşmeler için Moskova'ya geldiğinde 24 yaşındadır Tereshkova. Özel eğitimler alarak uçuşa hazırlanan Tereshkova büyük bir gizlilik içindedir, annesi bile uzaya çıkışını ertesi gün Moskova Radyosu'ndan haber alır.

Eğitimler için seçilen dört kadın diğer erkek kozmonatlardan farklı tepkiler alırlar: kimi heyecan verici bulurken kimi "uzay yolculuğu piknik değildir, bu onlar için zor olacaktır" gibi erkini kaybetme telaşına kapılmıştır. Uzun bir eğitim sürecinden sonra kadın kozmonotlar uçuşa hazırdır. Ama kim seçilecekti? Tüm kadınların sanki kendileri seçilecekmiş gibi uçuşa hazır olmaları istendiğinden son ana kadar haber verilmez. Uçuş için seçilen Valentina, 16 Haziran 1963'te Vostok-6 ile üç gün süren yolculuğuna başlar. Ve artık bir kadın, "sıradan bir Rus kadın" uzaydadır! Gelenek olduğu üzere Valentina da radyo arama işareti olarak bir kuş ismi seçer: "Martı". Farklı etnik ve politik eğilimlerden dünyanın farklı noktalarındaki tüm kadınlar uzay yolculuğunun erkeklere ait özel alanına giren bu Rus kadınının başarısı karşısında heyecan ve gurur içindedir.

Valentina'nın insanlara yolladığı mesaj şöyledir:

"Beni yetiştiren şerefli Leninist Genç Komünist Birliğe uzaydan sevgiler, bana dair her türlü güzelliği Komünist partimize ve Genç Komünist Birliğe borçluyum."

Kruşçev ise sonrasında şöyle der:

"Burjuvazi her zaman kadının zayıf cinsiyet olduğunu vurgular. Böyle değildir oysa. Bizim Rus kadınımız Amerikalı astronotlara bir ya da iki şeyi göstermiştir. Onun uçuşu tüm Amerikalıların uçuşlarının toplamından daha uzundur..."

Kruşçev, Valentina'nın uçusunu Sovyet propagandası açısından aladursun, kadınların bakışı bu uçuş ile daha da güçlenmiştir:

"1917'den beri Sovyet kadınları erkeklerle eşit yetki ve haklara sahiptir. Aynı görevleri paylaşırlar. İşçilerdir, havacı, denizcilerdir, kimyacı ve mühendislerdir. Ve şimdi ulusum beni kozmonot olma onuru için seçmiştir. Gördüğünüz gibi, yeryüzünde, denizde ve gökyüzünde Sovyet kadınları erkeklerle eşittir."

Amerika'da da pek çok kişi bu konuda hemfikirdir. "Amerikalı kadınların aksine Sovyet kadınların uzayı fethetme zaferini erkeklerle aktif bir şekilde paylaştığı" söylenmektedir. Sovyetlerin bu başarısına övgüler ilerleyen günlerde erkek şovenizminin söylemine geri döner. Örneğin kozmonot Lconov 1975'te bir söyleşide şöyle der:

"Onun uçuşunun sonrasında sonuçları analiz ettiğimizde, gördük ki kadınlar için uzay yolculuğu zor bir iştir, ve burada aşağıda başka şeyler yapabilirler. [güler]. Eğitimden sonra, 28 ya da 29 yaşında olacaktır, ve eğer iyi bir kadınsa bir aile kuracaktır. Şimdi, fiziksel gerilimlerin yanında bir anneyi böylesi ağır fiziksel yüke tabi tutmak uygun olmaz."

Ertesi yıl Tereshkova'nın eşi bir başka kadın kozmonotun olmamasını şöyle değerlendirir:

"Çünkü bu tarz işler zordur. Uçuş programı kadının üzerinde çok yük oluşturur, özellikle evli bir kadınsa. Bu nedenle bugünlerde kadınlarımızı yeryüzünde tutuyoruz. Kadınlarımızı çok seviyoruz; mümkün olduğunca esirgemeye çalışıyoruz. Bununla birlikte, gelecekte, kesinlikle uzay istasyonlarında çalışacaklardır, fakat uzman olarak, doktor, yerbilimci, gökbilimci ve tabi ki kabin görevlisi olarak".

Tereshkova ilerleyen dönemlerde (1970) benzer açıklamalarda bulunur:

"İnanıyorum ki bir kadın her zaman kadın kalmalıdır ve ona feminen olan hiçbir şey yabancı gelmemelidir. Aynı zamanda, şiddetle hissediyorum ki bilim ve kültürel alanda ya da herhangi bir alanda bir kadın tarafından yapılan hiçbir iş ne kadar dinamik ve talepkar olursa olsun, onun kadim ve harika misyonu -sevmek ve sevilmek- ve büyük mutluluk annelik ile çelişmemelidir."

Tereshkova, 1963 yılında kendisi gibi kozmonot olan Nikolayev ile evlenir ve bu evliliğinden bir kızı olur. 1964-1969 arasında Zhukovskiy Askeri Hava Akademisi'nde yüksek mühendislik eğitimi alır. Mezuniyetinden sonra şartlar dolayısı ile Komünist bir politikacı ve uluslararası temsilci olarak hayatına devam eder. İlerleyen dönemlerde pek çok aktif görev alır. Komünist Parti üyesi ve uluslararası kadın derneklerinde hükümet temsilcisi olarak çalışmalarını sürdürür.

* Bilgisayar mühendisi Suzan bayhan'ın kadinmuhendisler.org'daki yazısını bianet yeniden düzenleyerek yayınladı.

** Bu yazı http://www.jamesoberg.com/tereshkova.pdf kaynağı temel alınıp Türkçeleştirilerek düzenlenmiştir.

Kaynaklar

[1] Uzay'ın Kadınları (Women of Space) http://www.astronautix.com/articles/womspace.htm

[2] http://www.astronautix.com/astros/terhkova.htm