Bir generalin boşanmak için ordudan istifa etmesiyle, bir başka generalin eşinin konuşması aynı güne denk geldi. Ertesi gün ilk generalin boşandığı eşi –büyük bir hayranlıkla- nasıl kendisinin de askerleştiğini anlattı. Ordunun hayatın ortasında yer aldığı Türkiye'de "içeriden" iki kadının aktardığı deneyimleri, bunu amaçlamıyor da olsalar militarizmin toplumsal cinsiyetle ilişkisi açısından öğretici oldu. Militarizme karşı çıkan "dışarıdan" bir kadının başına neler geldiğiyle ilgili Eren Keskin örneği hala aklımızda. Bu vesileyle Cynthia Enloe'nin Muzlar, Plajlar ve Askeri Üsler: Feminist Bakış Açısından Uluslararası Siyaset başlıklı kitabından Askeri Üslerdeki Kadınlar bölümünün sonunu aktarıyoruz.
Britanya silahlı kuvvetlerinin dış siyasetlerini yürütmek için cinselliği nasıl kullandığıyla ilgili Belizeli kadınların (ayrıca bazılarının anlattığına göre ithal edilen Guatemalı kadınların da) anlatacağı çok şey vardır.(1) Britanya birlikleriyle flört eden Kuzey İrlandalı ve Batı Alman kadınların, Belizeli kadınlarla paylaşacağı çok önemli bilgileri var.
Britanyalı kadın barış eylemcileri ve üniformalı kadınlar gibi, Britanyalı askerlerle evlenen Britanyalı kadınlar da bu resmin tamamlanmasına yardımcı olabilirler. Bu kadınların görünüşe göre birbirlerinden çok farklı deneyimlerinin hepsinin bir araya getirilmesinin sonucu ise toplumsal olarak cinsiyetlendirilmiş üs siyasetidir.
Ancak bir askeri üsse kendi güvenliğini kazandıran şey bu kadınların arasındaki ayrımların ta kendisidir. Silahlı kuvvetlerin üslerini ayakta tutabilmek için kadınlara ihtiyacı vardır, ama aynı zamanda bu kadınların karşılıklı olarak dışlayıcı kategorilere ait olduklarını tasavvur etmelerine ihtiyaç duyarlar. Farklı ülkelerin kadınları mesafelerle ve genellikle de ırk ve siyasi nüfuz eşitsizlikleriyle birbirinden ayrılmıştır.
Fahişeler, kız arkadaşlar, eşler, barış eylemcileri ve kadın askerler birbirlerini cinsel ya da ideolojik rakipler olarak görmeyi öğrenmişlerdir. Feminist sorgulamanın katkıda bulunmadığı bir üs karşıtı hareket bu ayrımları olduğu gibi bırakır. Bu bağlamda silahlı kuvvetlerin kadınlar arasındaki karmaşık farklılıklara bağımlı olduğunu görmezden gelen bir üs karşıtı hareket belli bir üssü kapatmayı başarsa da askeri üs yapılarına dokunamaz.
Üssün içindeki ve dışındaki kadınlar
Bir askeri üste eş olarak yaşayan bir kadın kendini güvende hissetmek ister. Ayrıca onun kendi ilerlemesi, kocasının terfi edecek kadar başarılı bir performans göstermesine bağlıdır. Böylece kapısının dışında kamp kuran kadın barış eylemcilerini bir müttefik olarak değil, düşman olarak görür. Üniformalı kadın, ordunun erkeklik geleneklerine meydan okumaya çalışır; kendini erkek takım arkadaşlarının elde edebileceği bir cinsel nesne olarak değil, savaşan bir yandaş olarak görür.
Öyleyse, bu kadının, kendi çalışma mekanını erotize ettiklerini düşündüğü üs kapılarının dışında (ya da bazen içinde) fahişelik yapan kadınlara içerlemesi şaşırtıcı değildir. Askerlerin kız arkadaşları hiçbir zaman flört ettikleri askerin evde bir karısının olup olmadığından tam olarak emin olamazlar.
Sevgilisinin komutanı onu yabancı bir kadınla evlenmemesi için uyardığında ya da vazifesi sona erdiğinde ve yerli eşlikçilik ihtiyacı birden bire kesiliverdiğinde evlilik vaatlerinin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini hiçbir zaman bilemezler.
Tüm kadın eylemciler ilişkiye geçmeli
Bu nedenle 1985 yılında Nairobi'de bir araya gelen Kenyalı ve Filipinli kadınlar Amerikan üslerine ev sahipliği yapan ülkelerdeki kadınlardan oluşan bir ağ kurmak için Askeri Fuhuş Karşıtı Kampanya (Campaign Against Military Prostitution-CAMP) başlattıkları her üssün bağımlı olduğu küresel toplumsal cinsiyet yapısını parçalamak yolunda bir adım atıyorlardı.(2)
Tıpkı eylemlerinin ABD ordusunun devasa Subic Koyu deniz üssünün gözde yedeği olan ve küçük bir Pasifik ulusu olan Belau'daki zaten siyasi olarak bilinçli kadınlar açısından nasıl bir anlam ifade edeceğini tasavvur etmeye çalışan Filipinli üs karşıtı eylemciler gibi.(3)
Bir üs bir yerden başarı ile kaldırıldığında bunun başka bir yere gönderilmesi muhtemeldir. Eğer üs karşıtı hareketlerdeki aktif kadınlar üslerin alternatifleri olan ülkelerdeki kadınlarla ilişkilerini geliştirmeyi işlerinin ayrılmaz bir parçası olarak görseler, bir askeri üssü kaldırırken teçhizatın ve personelin devredilmesi kadar küresel stratejinin yeniden değerlendirilmesini sağlama şansları da daha fazla olur.
Eğer asker eşleri ve kadın askerler fuhuşun yalnızca kendi askeri üs yaşamlarını değil sırtından geçindikleri ülkenin yaşamını da nasıl kirlettiğini keşfetmeye koyulurlarsa kendileri için aradıkları saygının kökleri de daha derin olacaktır. Böylesi bir keşif ayrıca onların siyasi ufuklarını geliştirmelerine, kendi çıkarlarına daha az odaklanıp militarizasyonun sonuçları hakkında daha fazla soru sormalarına da teşvik edecektir.(CE/EÜ)
* Cynthia Enloe, Muzlar, Plajlar ve Askeri Üsler: Feminist Bakış Açısından Uluslararası Siyaset, çev: Berna Kurt ve Ece Aydın, Çitlembik Yayınları, 2003, İstanbul.
(1) Afro-Karayipli bir feminist ve sosyolog olan Jacqui Alexander, Belizeli kadın eylemcilerin, Britanyalı yetkililerin orada kalan Britanyalı askerlere cinsel hizmet sağlamaları için Guatemalalı kadınları Belize'ye getirdiklerine inandığını bildirdi. Bu Belizeli ve Guatemalalı kadınlar arasında bir gerilim yaratmıştı. Jacqui Alexander, konuşma, Cambridge, MA, Aralık 1988.
(2) CAMP'ın, Kadınların Sömürülmesine Karşı Üçüncü Dünya Hareketi'nin kurucularından biri olan Rahibe Soledad Perpinan, Manila, Filipinler; Clark Üniversitesi'ndeki bir konuşma, Worcester, MA; Nisan 1987; Cast the First Zone, Quezon City, Filipinler'deki Dünya Kiliseler Konseyi, 1987 içinde, Leopoldo Maselina, "Prostitution and Militarization", s.49-65; Saundra Sturdevant, "The Bargirls of Subic Bay", The Nation, 3 Nisan 1989, s. 444-6
(3) Askeri üslerin Pasifik'teki kadınlar ve nükleer karşıtı kadın eylemciliği üzerindeki etkisine dair daha fazla bilgi için bkz. Jane Dibblin, Day of Two Suns: US Nuclear Testing and the Pacific Islands, Londra: Virago, 1988. Ayrıca, Women Working for a Nuclear Free and Independent Pacific, c/o Beech Range, Levenshulme, Manchester, M19 2EO.
