BİA Medya Gözlem ve İfade Özgürlüğü 2013 Nisan-Mayıs-Haziran raporu döneminde Türkiye ve dünyadaki gazetecilik ve hak örgütleri, siyasi partiler ve hak çevreleri, gazetecilere ve medyaya yönelik saldırı, gözaltı ve tutuklamalara karşı çıktılar.
Örgütler dönem boyunca duruşmaları izlediler, iktidarın basın üzerindeki baskılarına dikkat çektiler, hapis gazetecilerin serbest bırakılması, Terörle Mücadele Kanunu'nun (TMK) kaldırılması çağrıları yaptılar, uzun tutuklulukla ilgili düzenleme talep ettiler.
Düzenlemeler
CHP, TBMM Başkanlığı’na “İfade Özgürlüğünün Eksiksiz Sağlanması Bağlamında; Terörle Mücadele Kanunu İle Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi”ni sundu (26 Haziran). Teklif, ‘terörle mücadelede görev alanları hedef gösterme’ (TMK 6), ‘suçu ve suçluyu övme’ (TCK 215), ‘halkı kin ve düşmanlığa tahrik’ suçunun basın yayın yoluyla işlenmesi halinde artırım sağlanması’ (TCK 218), ‘ Örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen kişi, ayrıca örgüte üye olmak suçundan dolayı cezalandırılır’ (TCK 220/6), ‘Örgütün veya amacının propagandasını yapan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu suçun basın ve yayın yolu ile işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır’ (TCK 220/8), ‘soruşturmanın gizliliğini ihlal’ (TCK 285), ‘adil yargıyı etkilemeye teşebbüs’ (TCK 288), ‘Türklüğü, Cumhuriyeti, Devletin kurum ve organlarını aşağılama’ (TCK 301) ve ‘halkı askerlikten soğutma’ (TCK 318) maddelerinin yürürlükten kaldırılmasını öngörüyor.
Bakanlar Kurulu kararıyla kamu sistemlerine yapılabilecek saldırılara karşı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın başkanlığında “Siber Güvenlik Kurulu” kuruldu (20 Haziran). Siber Güvenlik Kurulu’nun belirlediği Ulusal Siber Güvenlik Stratejisi 2013-2014 Eylem Planı Resmi Gazete’de yayımlandı. Buna göre 7/24 çalışacak Ulusal Siber Müdahale Merkezi (USOM) ve Siber Olaylara Müdahale Merkezi (SOME) oluşturulacak.
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) Çukurova Grubu'nun kamuya olan borçlarını gerekçe göstererek Show TV, Dijitürk, Lig TV, SkyTürk360 ve Akşam, Güneş gazeteleri ve Alem FM’in de aralarında bulunduğu on şirkete el koydu (16 Mayıs/24 Mayıs). Show TV Ciner Grubu’na satıldı (31 Mayıs).
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 4. Yargı Paketi olarak bilinen, “İnsan Hakları ve İfade Özgürlüğü Bağlamında Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”u ve “Hukuk Usulü Mahkemeleri Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”u onayladı (29 Nisan).
Pakette Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ihlal kararlarına konu olan yedi kanunda yirmi maddelik değişiklik öngörülüyor. Buna göre “terör örgütünün propagandasını yapan, örgütlerin bildiri veya açıklamalarını basanlara veya yayınlayanlara” ceza verilmesinde, "cebir, şiddet veya tehdit içeren yöntemlerini meşru gösteren, öven ya da bu yöntemlere başvurmayı teşvik eden" şartı getirilecek.
Raporlar
Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) Sürgündeki Gazeteciler Özel Raporu 2013’ü yayımladı (21 Haziran). Rapora göre son bir yılda 55 gazeteci mesleki faaliyetlerinden ötürü ölüm ya da hapsedilme tehdidi sebebiyle yaşadıkları ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.
CHP milletvekilleri Veli Ağbaba, Özgür Özel ve Nurettin Demir’den oluşan CHP Cezaevleri İnceleme ve İzleme Komisyonu "Tutuklu Gazeteciler Raporu, Dünyanın En Büyük Gazeteci Cezaevi: Türkiye" raporunu tamamladı (27 Mayıs). Raporda Türkiye'de 71 gazetecinin tutuklu olduğu bildirildi, 12 Eylül cuntacılarının 31 gazeteciyi tutuklamış olduğu anımsatıldı.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO), Güneydoğu Avrupa ve Türkiye’deki medya görünümüne ilişkin yeni sitesinde Türkiye’de basının durumunu eleştirdi (25 Mayıs).
Uluslararası Af Örgütü’nün 2012 yılını kapsayan yeni raporundaTürkiye’de sınırlı yasal reformlara rağmen ifade özgürlüğünün kısıtlı kaldığı, TMK uyarınca adil olmayan yargılamaların sürdüğü vurgulandı (23 Mayıs).
RTÜK Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması 2012 Raporu yayınladı (20 Mayıs). Raporda en fazla yerli dizilerin en az da yarışma programlarının izlendiği belirtildi.
ABD'li Düşünce Kuruluşu Center for American Progress'ın yayımladığı "Türkiye'de Basın ve İfade Özgürlüğü" raporunda Türkiye’de basın ve ifade özgürlüğünün durumunun giderek kötüleştiği, çok sayıda gazetecinin tutuklandığı, muhalif medyaya ağır cezaların verildiği belirtildi (15 Mayıs).
Article 19 ifade özgürlüğü örgütü yeni çağın muhabirleri blogger’ların haklarının korunmasıyla ilgili hazırladığı Right to Blog Raporu'nda yasa yapıcılara önerilerde bulundu, blogger’laraysa haklarını hatırlattı (9 Mayıs).
Press Emblem Campaign (PEC) 2013'ün ilk dört ayında 39 gazetecinin öldürüldüğünü açıkladı (8 Mayıs). Rapora göre gazeteci cinayeti en çok Pakistan, Somali, Suriye ve Brezilya'da gerçekleşti.
Sivil toplum örgütü Freedom House, 2013 Dünya Basın Özgürlüğü Raporu’nda, Türkiye yine “Kısmi özgür” ülkeler arasında, 197 ülke arasında 120. sırada yer aldı (2 Mayıs). Rapor basın ve ifade özgürlüğünün TCK ve TMK’nın bazı maddeleri aracılığıyla kısıtlandığına dikkat çekti, Türkiye’nin hala dünyada en çok gazetecinin hapsedildiği ülke olduğunu tekrarladı.
Avrupa Parlamentosu Türkiye İlerleme Raporu, Genel Kurul’daki oylamayla kabul edildi (19 Nisan). Raporda Yargı Paketlerinin eksikleri gidermede yetersiz kaldığı, ifade özgürlüğü ihlallerindeki yükselişin endişelere yol açtığı belirtildi. TMK’nın suiistimallere neden olduğu ve otosansürün de yaygınlaştığı vurgulandı.
9-22 Nisan İnternet Haftası nedeniyle bilişim üzerine çalışan sekiz kurum İnternet’te "Türkiye’nin Durumu 2013" raporunu açıkladı (8 Nisan) Raporda Türkiye’de 28 binden fazla alan adının erişime kapalı, 15-20 bin civarında sitenin yasaklı olduğu belirtildi. 14 maddelik Kullanıcı Hakları Bildirgesi’nde ise internete erişimin temel bir hak olduğu, devletin ücretsiz ya da en az bedeller karşılığında herkesin internete erişimini sağlamakla ve gerekli yasal düzenlemeler ve icra organlarıyla bu hakkı güvence altına almakla yükümlü olduğu belirtildi.
Suriyeli Gazeteciler Derneği (Syrian Journalists Association) Mart ayında Suriye’de 15 gazeteci ve medya aktivistinin öldürüldüğünü açıkladı (5 Nisan).
Press Emblem Campaign’in (PEC) üç aylık öldürülen gazeteciler raporuna göre 2013’ün ilk üç ayında 15 ülkede 28 gazeteci öldürüldü (3 Nisan). 2012’in ilk üç aylık verilerine kıyasla cinayetler yüzde on oranında azaldı. En çok gazeteci Pakistan, Suriye, Somali ve Brezilya’da öldürüldü.
Tepkiler
TGS, GÖP ve ÇGD Dolmabahçe’de Başbakan’ın Akil İnsanlar ile yaptığı toplantı sonrası gazeteci Musa Ağacık’ın başbakanın korumaları tarafından darp edilmesini kınadı (28 Haziran).
Show TV ve Sky Türk çalışanları altı aydır maaş alamadıkları için stüdyoların önünde eylem yaptı (5 Haziran).
Medya Derneği bazı gazetecilerin telefonlarının sahte isimler kullanılarak resmi görevliler tarafından usulsüzce dinlendiği yönündeki iddiaları protesto etti (30 Mayıs).
RSF Sevan Nişanyan'ın Muhammed peygambere hakaret ettiği iddiasıyla 13,5 ay hapis cezasına çarptırılmasını kınayarak cezanın temyizde mutlaka bozulmasını istedi (24 Mayıs). Irkçılığa ve Milliyetçiliğe DurDe Platformu Nişanyan’a destek bildirisi yayımladı (27 Mayıs).
Tutuklu Grup Yorum üyelerinin serbest bırakılmasını isteyen bir grup Taksim Meydanı'nda eylem yaptı (24 Mayıs).
‘Bir Grup Ateist’ adlı grup, yazar Sevan Nişanyan’a peygambere hakaret ettiği iddiasıyla ‘dini değerleri aşağılamak’tan (TCK 216/3) verilen 13.5 aylık hapis cezasını bir bildiri ile protesto etti (23 Mayıs).
TGC bakanların Reyhanlı'daki bombalı saldırıdan yaralıları ziyaretine AA ve TRT kameramanları alınırken Cihan Haber Ajansı muhabirlerinin engellenmesini kınadı (14 Mayıs).
TCK’daki “halkı askerlikten soğutma suçu” başlıklı 318. maddenin kaldırılması için Çağlayan Adliyesi karşısında toplanan yaklaşık 30 kişi “askere gitmeyin çünkü;…” diye başlayan cümleleriyle sivil itaatsizlik eylemi gerçekleştirdi (13 Mayıs).
GÖP, TGC, Basın Konseyi ve Ankara Gazeteciler Cemiyeti’nden yetkililer Çağlayan’daki İstanbul Adalet Sarayı’nın önünde basın açıklaması yasağına ilişkin İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı Turan Çolakkadı ile görüştü (13 Mayıs).
ESP, TGC, TGF, Basın Enstitüsü Derneği, RSF RTÜK’ün Reyhanlı'daki patlamayla ilgili yazılı, görsel ve internet ortamındaki haberlere, Reyhanlı Sulh Ceza Mahkemesi’nce yayın yasağı getirmesine tepki gösterdi ve yasağın kaldırılmasını istedi. (11 Mayıs).
TGC, ÇGD, Basın Konseyi, Gaziantep Gazeteciler Cemiyeti, Antep'te TCDD Lojistik Müdürlüğü'nün özel güvenlik görevlilerinin, kurumdaki yangını görüntülemek isteyen Doğan Haber Ajansı (DHA) ve İhlas Haber Ajansı (İHA) muhabirlerine saldırısını kınadı (11 Mayıs).
11 meslek örgütünce oluşturulan G-9 Gazeteci Örgütleri Platformu[TGS, TGC Ankara Temsilciliği, ÇGD, Parlamento Muhabirleri Derneği (PMD), Türkiye Foto Muhabirleri Derneği (TFMD), Ekonomi Muhabirleri Derneği (EMD), Diplomasi Muhabirleri Derneği (DMD), Profesyonel Haber Kameramanları Derneği (PHKD), Turizm ve Cevre Gazetecileri Derneği (TURCEV), Avrupa Gazeteciler Birliği (AEJ) Türkiye Temsilciliği,
Basın Yayın ve İletişim Emekçileri Sendikası (Haber-Sen)], Tutuklu Gazetecilerle Dayanışma Platformu (TGDP), Basın Enstitüsü Derneği, RSF, BDP, CHP, Emek Partisi, Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü nedeniyle açıklamalar yaptı. Örgütler ve partiler Türkiye’de basın ve ifade özgürlüğü önündeki engellere ve hapis gazetecilere dikkat çektiler; 4. Yargı Paketi’nin beklenen iyileşmeyi getirmediğini belirttiler, gazetecilere yönelik suçların cezasız kaldığını vurguladılar. TGS cezaevindeki gazeteciler için İstanbul Adliyesi önünde Uçurtma Eylemi yaptı. Ulusal Gazeteciler Sendikası (NUJ), Dünya Basın Özgürlüğü Günü için Türkiye’deki gazetecilerle dayanışma kapsamında İngiltere’de halka açık bir toplantı düzenledi.
Basın Konseyi Freedom House’un 2013 Dünya Basın Özgürlüğü Raporu’nu değerlendirdi (2 Mayıs). Konsey rapordaki sıralamada Türkiye’nin “özgür olmayan” ülkeler arasına girmeye yakın bir değerlendirme puanı aldığını vurguladı.
TGC ve Basın Konseyi 1 Mayıs İşçi ve Emek Bayramı’nı izleyen gazetecilerin yoğun biber gazından etkilendiğini, polislerin gazetecileri korumak için önlem almadığını belirtti (1 Mayıs). Örgütler 1 Mayıs’ta basına ve eylemcilere müdahalelerin bir başka ifade özgürlüğü kısıtlaması olan basına yönelik kısıtlamalarla paralel olduğunu açıkladı.
Dünya Yazarlar Birliği PEN Hapisteki Yazarlar Komitesi, KCK davasından tutuklu çevirmen Ayşe Berktay’ın serbest bırakılması için Adalet Bakanı Sadullah Ergin’e gönderilmek üzere mektup kampanyası başlattı (30 Nisan).
Uluslararası Af Örgütü 4. Yargı Paketi’ne atfen hükümetin yasaların uluslararası insan hakları standartlarıyla uyumlu hale getirilmesi konusunda başarısız olduğunu belirtti (30 Nisan). Örgüt, TCK’daki “Türk milletini aşağılama” (TCK 301), “hakaret” (TCK 125), “Suçu ve suçluyu övmek” (TCK 215) ve “Halkı askerlikten soğutma” (TCK 318) maddelerinin de kaldırması için hükümete çağrıda bulundu. İHD, 11 Nisan’da TBMM’de yasalaşan 4. Yargı Paketi olarak bilinen “İnsan Hakları ve İfade Özgürlüğü Bağlamında Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” ile ilgili basın toplantısı düzenledi (19 Nisan). İHD 4. Yargı Paketi’nin hak ve özgürlüklerin korumayı değil AİHM’in verdiği mahkumiyetlerin önüne geçmeyi hedeflediğini duyurdu.
TGS, GÖP, Basın Konseyi, RSF, Almanya Gazeteciler Sendikası (Deutsche Journalisten Union-DJU), Belçika Parlamentosu milletvekilleri, BDP’li vekillerden oluşan heyetler KCK basın davasının 12. duruşmasını izledi (22 Nisan). Heyetler yaptıkları basın açıklamasında gazetecilerin meslekleri sebebiyle yargılanmalarının kabul edilemez olduğunu söylediler.
İGC Yeni Akit’in kamuoyunda Askeri Casusluk Davası olarak bilinen İzmir’deki davayla ilgili haberinde TGF ve İGC Başkanı Atilla Sertel’i hedef göstermesini kınadı (17 Nisan).
Dink Ailesi avukatları, Yargıtay 9. Ceza Dairesi’nin Agos Gazetesi genel yayın yönetmeni Hrant Dink’in öldürülmesiyle ilgili temyiz duruşmasına katılma ve sözlü açıklamada bulunma taleplerinin reddine tepki gösterdi (17 Nisan). Verilen kararın hukuka, Anayasaya ve uluslararası sözleşmelere aykırı olduğunu belirten avukatlar, müdahil tarafın duruşmada kendisini temsil hakkının engellendiğini belirtti.
MHP Diyarbakır İl Başkanı Tayyar Karakoç, partisinin il binasında düzenlediği toplantının ardından basın metnini gazetecilere zarf içinde dağıttı. Zarflarda açıklama metninin yanı sıra '50'şer lira' olduğunu gören gazeteciler duruma tepki gösterdi ve zarfı iade etti (18 Nisan). Güneydoğu Gazeteciler Cemiyeti (GGC) de yapılan hareketin "ahlaksızlık" olduğunu belirtti.
Uluslararası Yazarlar Birliği PEN İngiltere Birimi (English PEN) Türkiye’de ifade özgürlüğü için yıl boyu sürecek kampanyalar düzenledi (17 Nisan). English PEN kampanyayla Türkiye’deki yazar, yayımcı, çevirmen ve gazetecilere yönelik tehditlere dikkat çekmeyi, Türkiye edebiyatını tanıtmayı ve Türkiyeli sanatçı, yazar ve entelektüellerle birlikte tartışmalar düzenlemeyi amaçlıyor.
TGF Genel Başkanı ve İGC Başkanı Atilla Sertel, kamuoyunda Askeri Casusluk Davası olarak bilinen gizli bilgi ve belge bulundurma suçlamasıyla 357 sanığın İzmir’de yargılandığı davada basına getirilen kısıtlamayı eleştirdi (16 Nisan). Sertel basının haber alma hakkının engellendiğini belirtti.
Boğaziçi Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi’nden Bilgisayar Mühendisliği öğretim üyeleri dijital verilerin delil olarak kullanılmasıyla ilgili açıklama yaptı (15 Nisan). Ergenekon, OdaTV, KCK, Devrimci Karargah gibi birçok davada delil olarak kullanılan dijital verilerle ilgili yapılan açıklamada, her dijital verinin delil olamayacağı belirtildi.
İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch-HRW), Uluslararası Pen, İfade özgürlüğü örgütü "Article 19, "İnsan Hakları Derneği (İHD), Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International), Türk-Alman Parlamenterler Grubu, Basın Konseyi, Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, CHP ve EMEP Fazıl Say’a ‘dini değerleri aşağılamak’tan verilen 10 aylık hapis cezasını eleştirdi (16 Nisan). Sanatçılar ve bilim insanları internette “Bizi de Fazıl Say” kampanyasında Say’a destek imzaları topladı.
TGC Rotahaber genel yayın yönetmeni Ünal Tanık’ın görevle gittiği Adana’da gözaltına alınmasını protesto etti (13 Nisan).
TGC ve GÖP İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi'ndeki Ergenekon Davası’nda önceki duruşmalardan farklı olarak basının izleyici bölümüne alınması ve gazetecilerin duruşmayı izleyici bölümünden izlemeye mecbur bırakılmasınatepki gösterdi (8 Nisan).
Uluslararası Af Örgütü Karaköy'de toplanarak TCK ve TMK’daki bazı maddeler ile ifade özgürlüğünün engellendiğine ve 4. Yargı Paketi’nin beklenen iyileşmeyi sağlamadığına dikkat çekti (6 Nisan). Uluslararası Af Örgütü www.buyasaylaolmaz.org sitesindeki dilekçeyi imzaya açtı.
Basın Konseyi Derin Futbol programındaki yorumların ardından Beyaz TV’ye yapılan saldırıyı kınadı (3 Nisan).
TGC Başkanı Orhan Erinç 4. Yargı Paketi'yle TMK 7. maddede yapılacak değişikliklerin uygulamada bir yansımasının olmayacağını söyledi (2 Nisan). Tutuklu Öğrencilerle Dayanışma İnisiyatifi (TÖDİ) 4. yargı paketinin tutuklu ve hükümlülerin durumlarıyla insan hakları ve ifade özgürlüğüne yönelik sorunları çözmekten uzak olduğunu belirtti (4 Nisan).
Soru Önergeleri
CHP Genel Başkan Yardımcısı Umut Oran, AA’dan sorumlu olan Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç’a AA’nın başta CHP olmak üzere TBMM’de temsil edilen partilerin yöneticilerinin önerge ve tekliflerini haberleştirmeme ve taşradaki etkinliklerin beş, altı saat sonra servise konulmasının gerekçelerini sordu (3 Haziran).
CHP İstanbul Milletvekili Ali Özgündüz, Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç’a Posta gazetesindeki “Aleviler Ne İstiyor?” yazı dizisinde 'Katliamlarla susturuldular' ifadesi nedeniyle reklamın TRT’de yayınlanmama gerekçesini sordu (31 Mayıs).
CHP Genel Başkan Yardımcısı Umut Oran, Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç’a, tiraj denetim birimi kurulması için yapılanları ve Basın İlan Kurumu’nun resmi ilanları ulusal gazetelere hangi ölçütlere göre dağıttığını sordu (28 Mayıs).
Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç, CHP Genel Başkan Yardımcısı Sezgin Tanrıkulu’nın Başbakan Erdoğan'ın "Batsın böyle gazetecilik" ifadesi üzerine verdiği soru önergesini yanıtladı (16 Mayıs). Arınç ifadenin "eleştiri hakkı" olduğunu belirtti.
BDP Batman Milletvekili Ayla Akat Ata TBMM’ye basın ve ifade özgürlüğünü engellediği gerekçesiyle, 3713 sayılı TMK’da değişiklik yapılmasına dair ve ‘terör suçları’nı düzenleyen TCK’daki 220 ve 314. maddelerin değiştirilmesine dair iki kanun teklifi verdi (28 Nisan). Akat-Ata TMK’daki terör suçlarının TCK’da yaptırımsız bırakılmadığını belirtti.
CHP Genel Başkan Yardımcısı Sezgin Tanrıkulu, Başbakana Recep Tayyip Erdoğan’a 15 Mart 2003-Nisan 2013 döneminde kaç gazeteciye, gazeteye, sendikaya, siyasetçiye, öğrenciye, vatandaşa dava açtığını, davaların kaçını kazandığını ve ne kadar tazminat elde ettiğini sordu. Tanrıkulu Erdoğan’a açılan davaları ve kendisinin ne kadar tazminat ödediğini de öğrenmek istedi (2 Nisan).
Dayanışma
Avrupa Birliği Türkiye Eski Büyükelçisi Marc Pierini'nin yazdığı "Türkiye'de Basın Özgürlüğü" raporu İngiltere'nin önde gelen aylık düşünce dergisi Prospect tarafından düzenlenen Umut Vadeden Düşünce Kuruluşu Ödülleri'nde Yılın En İyi Uluslararası Yayını Ödülü'ne layık görüldü (27 Haziran).
TGF Genel Başkanı Atilla Sertel Ergenekon Davası’nın 320. duruşmasını izledi (21 Haziran).
BDP Eş Genel Başkan Yardımcısı Filiz Koçali, İstanbul Milletvekili Sabahat Tuncel, Avrupa Parlamentosu önceki dönem milletvekili Feleknaz Uca TGC, TGS ve EFJ’den yetkililer KCK Basın Davası’nın duruşmalarını izlediler (17-19 Haziran).
GÖP, TGS, Avrupa Gazeteciler Federasyonu (EFJ), gazetecilerin de yargılandığı Çağlayan İstanbul Adalet Sarayı 16. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülen Odatv davasının duruşmasını izledi (13 Haziran).
Avrupa’daki Kürt gazeteciler Nuçe TV, Stêrk TV, Yeni Özgür Politika, ANF, Newroz TV, Radyo Aşiti, KNN, Rudaw gibi basın organları çalışanlarının yanı sıra birçok bağımsız gazetecinin katıldığı konferansta Avrupa’da Kürdistanlı Gazeteciler Birliği kurma kararı aldı (18 Mayıs). Hesen Qazi, Meral Çiçek, Günay Aslan, Haval Arslan, Necibe Qeredaxi, Amed Dicle, Diler Akrei girişimin yönetim kadrosunda yer aldı.
Press Emblem Campaign (PEC) Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi’ne Türkiye’de basın özgürlüğü ihlalleri ve yargılanan gazetecileri gündemine almasın yönelik yaptığı çağrıyı yineledi (14 Mayıs). PEC KCK basın davasıyla ilgili rapor hazırlanmasını istedi.
TGS Ankara Şubesi, üyelerini emek, barış, özgürlük ve demokrasi için; tutuklu gazetecilerin serbest bırakılması, basın özgürlüğü ve örgütlenme özgürlüğü için 1 Mayıs’ta TGS Ankara Şubesi’nin pankartı ile yürümeye çağırdı (30 Nisan).
21-24 Nisan tarihlerinde İstanbul'da ifade ve basın özgürlüğü konusunda incelemelerde bulunan ve KCK Basın Davası duruşmasını izleyen ve Türkiye’de görüşmeler yapan Belçika milletvekilleri Jean-Claude Defossé, André du Bus de Warnaffe, Fatoumata Sidibé ile Avrupa Gazeteciler Federasyonu (EFJ) Türkiye Kampanyası Koordinatörü Mehmet Köksal Brüksel'de basın toplantısı düzenledi (29 Nisan). Heyet daha önce de Türkiye’deki ziyaretleri kapsamında KCK Basın Davası’nı izledi, bianet’i ve çeşitli kurumları ziyaret etti; basın davaları, ifade özgürlüğü ve barış gazeteciliğine dair bilgi aldı (24 Nisan).
RSF örgütü, “Kürt Sorunu ve basın özgürlüğü” konulu bir araştırma kapsamında, görüşmelerde bulunmak amacıyla Türkiye’deydi (22-26 Nisan).
RSF ekibi, İstanbul ve Diyarbakır’da temaslarda bulundu, KCK Basın Davası’nı ve Ergenekon Davasını izledi.
Bağımsız, Bağlantısız Özgür Gazetecilik Grubu; TGC Yönetim Kurulu olarak 2010-2013’teki faaliyetlerini kitaplaştırdı (23 Nisan). Kitapta, tutuklu gazetecileri ziyaretten basın ve ifade özgürlüğü konusundaki çalışmalara, basın açıklamalarından mali tablolara kadar üç yıllık çalışmalara yer verildi.
Özgür Gündem, 22 Nisan’daki KCK Basın Davası öncesi herkesi davaya gelerek hapis gazetecilerle dayanışmaya çağırdı (17 Nisan).
GÖP aralarında gazetecilerin de yargılandığı Ergenekon Davası’nın 8 Nisan’da görülecek duruşması öncesi “meslektaşlarımızı yalnız bırakmayalım” çağrısında bulundu (5 Nisan).
Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek'in twitter'de tartışmaya girdiği kişilere dava açması www.melihgokcekbanadavaactimi.com adlı bir sitenin açılmasına neden oldu (16 Nisan).
TGC, Türkiye basınında öldürülen ilk gazeteci kabul edilen Hasan Fehmi Efendi’yi ve öldürülen gazetecileri andı (6 Nisan).
Örgütlerden Haberler
Ahmet Abakay ÇGD 21. Dönem Olağan Genel Kurulu’nda yeniden Genel Başkan seçildi (8 Haziran).
Pınar Türenç Basın Konseyi’nin yeni başkanı seçildi (5 Haziran).
Basın Konseyi GÖP dönem Başkanlığı’nı TGS’ye devretti (3 Haziran).
TGS İzmir Şubesi Olağan Genel Kurulu’nda yeni yönetimi belirlendi (4 Mayıs). Yönetim Kurulu üyeliklerine Halil Hüner, İsmail Çetinkaya, Seyhan Kurtman ve Belma Yücel seçildi. Denetleme Kurulu üyeleri de Halit Okan Yüksel, Nevit Tokdemir, Hicran Özdamar, Disiplin Kurulu üyeleri ise Hakan Dirik, Handan Taş ve Nehir Sağır’dan oluştu.
TGC’nin 44. Olağan Genel Kurulu İstanbul Cağaloğlu’nda yapıldı (25-26 Nisan). Başkan Orhan Erinç yeni dönemde aday olmadı. Seçimi Turgay Olcayto'nun Bağımsız, Bağlantısız, Özgür Gazetecilik Grubu kazandı. Hürriyet yazarı Vahap Munyar Başkan Vekili, TRT İstanbul Müdürlüğü’nden araştırmacı Recep Yaşar Başkan Yardımcısı oldu. HTV İç Yapımlar Direktörü Sibel Güneş Genel Sekreter, gazeteci Gülseren Güver Genel Sayman, gazeteci Ahmet Özdemir ise Genel Sekreter Yardımcılığı’na getirildi. Cem Medya Grup Başkanı Celal Toprak, A Haber editörü İhsan Yılmaz, CNN TÜRK muhabiri Göksel Göksu, Cumhuriyet çizeri Kamil Masaracı ve Bilgi Üniversitesi öğretim görevlisi Niyazi Dalyancı ise üye seçildi.
Diyarbakır'da düşünce, ifade ve basın özgürlüğü ilkelerini esas alan Özgür Gazeteciler Cemiyeti kuruldu (22 Nisan). Cemiyet, haber alma hakkının hiçbir baskı ve sınırlama olmaksızın kullanılabilme, gazetecilerin mesleki hak ve çıkarlarının korunup geliştirme, üyelerinin kültürel ve sosyal düzeylerinin yükseltilmesine katkıda bulunmayı amaçlıyor.
TGC Başkanı Orhan Erinç, GÖP dönem başkanlığını Basın Konseyi Başkanı Orhan Birgit’e devretti (1 Nisan).
Cezaevi Ziyaretleri
Basın Konseyi Silivri Cezaevinde tutuklu gazeteciler, Tuncay Özkan, Mustafa Balbay, Doğu Perinçek, Mehmet Deniz Yıldırım, Turhan Özlü ve Yalçın Küçük ile görüştü (25 Haziran).
TGC Silivri Cezaevi'nde tutuklu bulunan gazeteci Mustafa Balbay ve Turhan Özlü'yü ziyaret etti (25 Haziran).
Toplantı-Konferanslar
Avrupa Komisyonu, Batı Balkanlar ve Türkiye’de basının karşılaştığı zorlukların ele alınması amacıyla Brüksel’de Sesini Yükselt! (Speak Up 2) Konferansı’nın ikincisini düzenledi (20 Haziran). 450 katılımcı ifade özgürlüğünün nasıl geliştirilebileceğini tartıştı.
Uluslararası İfade Özgürlüğü Kampanya Örgütü IFEX, 18. Genel Kurul ve Strateji Konferansı Kamboçya’da yapıldı (17-20 Haziran). Türkiye’den de IFEX üyeleri bianet adına Erol Önderoğlu ve Düşünce Suçuna Karşı Girişim (Antenna) adına Şanar Yurdatapan Kamboçya’daydı. Konferans Gezi Direnişi’yle “Duran İnsanlar” olarak dayanıştı.
120’den fazla ülkeden 156 derneği temsilen gelen hak örgütü temsilcilerinin katıldığı 38. Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu (FIDH) kongresi İstanbul’da yapıldı (23-27 Mayıs). Kongre sonrası FIDH Başkanı seçilen İranlı hak savunucusu Karim Lahidji Türkiye ile ilgili ilk mesajında keyfi tutuklanan ve uzun süredir tutuklu yargılanan gazetecilerin, avukatların ve sendikacıların serbest bırakılmasını talep etti.
Uluslararası Basın Enstitüsü’nün (IPI) Dünya Kongresi Ürdün’ün başkenti Amman’da yapıldı (19-21 Mayıs). Kongrede üç gün boyunca “Gazeteci Kimdir?”, “Tutkudan Profesyonelliğe: Arap Baharı’nın İdealizmini Profesyonelliğe Nasıl Aktarabiliriz?”, “Gerçeğin Dayanağı: Suriye Nasıl Takip Edilir, Kime Güvenilir?”, “Hakaret Davaları”, “Gazetecilerin Güvenliğini Korumak”, “Değişen Dünyada Dijital Haklar ve Sorumluluklar”, “Toplumsal Cinsiyet Devrimi: Basında Kadının Rolü”, “Dinle İlgili Haber Yapmak: Saygı ile Basın Özgürlüğü Nasıl Barıştırılır?”, “İnternet Düzenlemeleri: Demokrasi ve Basın Özgürlüğünün Olası Sonuçları” ve “Yolsuzluklara Karşı Hükümet ve Medya Nasıl Birlikte Çalışır” başlıkları tartışıldı.
AGIT-Türkiye, Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'nin (MSGSÜ) düzenlediği “Parmaklıklar Ardında Bilim: Sakıncalı Araştırmalar, Suçlu Konular” konferansı MSGSÜ Bomonti kampüsünde gerçekleşti (10 Mayıs).
Medya Derneği ve İstanbul Bilgi Üniversitesi Kurumsal İletişim Yüksek Lisans Programı işbirliği ile “Gazetecilikte yeni iş modelleri” isimli panel Bilgi Üniversitesi’nde gerçekleştirildi (9 Mayıs).
Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi ve Alternatif Bilişim Derneği’nin düzenlediği Yeni Medya Kongresi Sonuç Bildirisi'nde "Sansür, gözetim ve denetim gibi interneti sürekli olarak tehdit eden ve kısıtlayan uygulamalara karşı direniş yöntemleri geliştirmek elzemdir" denildi (9 Mayıs). İki gün süren kongrede hakemli bildiriler sunuldu, araştırmacılar “yeni medyayı” tartıştı.
İngiltere'deki Gazeteciler Sendikası Türkiye'deki hapis gazetecilere dikkat çekerek 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü'nden bir gün önce Türkiye'deki gazetecilerle dayanışmak için bir toplantı düzenledi (2 Mayıs). Sendika toplantıda ifade özgürlüğü ve haber yapma özgürlüğü üzerindeki yoğun saldırılara dikkat çekerek Türkiye’deki gazetecilere nasıl destek ve dayanışma sağlanacağı tartıştı.
Boğaziçi Üniversitesi’nde 'Barış Süreçleri ve Medya’ semineri düzenlendi (18 Nisan). Seminerde ‘Türkiye’de Barış Gazeteciliği Mümkün mü?’, ‘Türkiye’de ana akım medya ve savaş gazeteciliği’, ‘Çatışma süreçlerinde barış gazeteciliği örnekleri’ gibi başlıklar tartışıldı.
Kadir Has Üniversitesi’nde İnternet, Sosyal Medya, Gelecek ve Eğitime Yansımaları Paneli düzenlendi (10 Nisan).
Başbakandan, bakanlardan...
Bülent Arınç, Başbakan Yardımcısı: Bir insan çocukları ile oturup seyredecek dizi bulamıyorsa çocuğunu uyutmayı tercih ediyorsa veya başka bir odaya kaçmak zorunda kalıyorsa bunlar yanlış şeyler. Ama sırf alkollü içki üzerine kurulu diziler var ve ben bu dizilerde başrollerde oynayanların sanat yaptıklarını değil, o içki reklamlarından ayrıca ücret aldıklarını düşünüyorum. (TRT Türk Görüş Farkı, 23 Mayıs)
Recep Tayyip Erdoğan, Başbakan: Bazıları terörün üzerinde durmak istemediler. Bu tür acı hadiselerin ardından nasıl tavır takındıklarını inceleyin. Başta siyaset sonra medya bunların yapmış olduğu açıklamalar, yayınlara bakın bunların nasıl terörün tuzağına düştüklerini görürsünüz. (AKP TBMM Grup Toplantısı, 14 Mayıs)
Hüseyin Çelik, AKP Genel Başkan Yardımcısı: Suriye Enformasyon Bakanı’nın "Bunun sorumlusu Türkiye'dir" beyanatını manşetine taşıyan gazetelerimiz var. Bakana hoparlörlük, yapan onun düdüğü haline gelen gazeteler var. ... Çok zaman gazeteciler kulis haberlerini, birbirlerinden duyduklarını, sokaktan geçen birinin anlattığını da haber atlatma endişesiyle haber yapabiliyorlar. Bu gibi olaylarda meselenin sükunetle götürülmesi için yayın yasağı gerekliydi. (NTV, 13 Mayıs)
Bülent Arınç, Başbakan Yardımcısı: Toplumda ilgiyle takip edilen diziler var. Bu dizilerin arka planında başka unsurların yattığını da biliyorum. Mesela şöyle, çok meşhur birisinin adeta o dizilerde insanın nefes almadan seyrettiği birilerinin sık sık alkole, kadehe elini sürmesi, şişeyle arkadaş olması acaba o karakterin, o dizide yaptığı rolle mi ilgilidir, yoksa gizli sponsorlarının cebine doldurdukları parayla bizim reklamımızı yap demeyle mi ilgilidir? ...Herkesi alkolik yapmaya, alkol tüketimini arttırmaya yönelik öylesine güçlü, cepleri dolgun, çekleri gayet kıymetli birileri vardır ki sırf bazı dizilerde reklam unsuru olsun rol model diye birilerine özel roller verilmiş olabilir. Bunu bir kenarda düşünmemiz lazım. Kimdir bunlar derseniz kulaklarınıza üfleyeceğim birkaç tane isim olabilir. Ama bu dizilere biraz da bu gözlerle bakmamız lazım. ... Bu okul dizilerindeki öğrenciler öğrenci midir? Erkeğiyle, kızıyla bunların kıyafetleri bir öğrenci kıyafeti midir? Konuştukları bir öğrenci dili midir? Öğrenciyle öğretmen arasındaki ilişkiler Türkiye'de bildiğimiz nitelikte midir? Hangi çekememezlik, hangi entrika, hangi saç baş, hangi sevgiyi paylaşamamak, hangi birbirini şişleyecek noktada birbirlerine arkadaş beğenmek, bu dizilerde verilmek istenen nedir Allah aşkına. Gençliği heyecanını, gençliğin aşkını böylesine kötü rol modellerle ortaya koyma çabalarında ben şahsen bir kötülük hissediyorum. Sadece bu dizileri yapmak üzere kurulmuş kanallar olduğunu biliyorum. ...Dolayısıyla buradan televizyon yöneticileri bu konuya başka bir gözle bakın. (RTÜK’ün 19. kuruluş yıldönümü, 2 Mayıs)
Bülent Arınç, Başbakan Yardımcısı: Bu konuda son günlerde bir piyanistin başına gelen olaydan bahsediliyor. Attığı tweetler yani yazdığı şeylerle kendime hakaret edildiğini görüyorum. Ben inançlı bir insanım. İnançsız bir insanın 'ben ateistim' demesini de şöyle başımı çeviriyorum, olağan karşılıyorum. Ben inançlı bir insansam, dindar olmaya gayret ediyorsam, benim kutsallarıma da hakaret edemezsin. …'Ne kadar yavşak, sahtekar, ahlaksız varsa hepsi Allahçı' diyor. Hepsi yanlış, Allahçı diye bir şey olabilir mi? Herhalde dindarları kastediyor. Bunları söyleme be kardeşim. Sen kendi ateistliğini istediğin kadar savun. insanların mukaddes değerlerine veya kişiliklerine hakaret ettiğin zaman sana karşı bir ceza yaptırımı olacaksa bunu da herhalde anlayışla karşılaman lazım. Veya şöyle olabilir. Bu sözlerinden dolayı eleştirilebilir, bu eleştiriler karşısında kendisi de bu yaptığının hata olduğunu anlayabilir ve özür dileyebilir. Ama bu esasen bir şikayete bağlıyken bundan vazgeçmediğini görüyoruz. Sadece sözlerinin doğru olduğunu düşünüp, her gün onun üzerine basarak bir şeyler yapma gayreti içerisinde. Hakim de zaten verdiği cezayı ertelemiş. Şart koymuş, '5 sene içinde böyle bir hakaret yapma' diye. Ömer Hayyam'ın şiirinden dolayı değil, hepimizi sapıklıkla suçladığı için, hepimize hakaret ettiği için, insanların kişilik haklarına tecavüzde bulunduğu için. (2012 Medya Etik Ödülleri Töreni, 19 Nisan)
Hüseyin Çelik, AKP Genel Başkan Yardımcısı: Sayın Fazıl Say ‘Ben ateistim’ dediği için ya da ateistliğin iyi bir şey olduğunu savunduğundan dolayı bir ceza alsa, ben de olayı kınardım. Böyle bir fikri beyan ettiği için ceza almamıştır. Yine bu kamuoyunda nasıl karşılanır. Halkın benimsediği dini değerleri alenen aşağılamadan dolayı ceza aldı, şurada anlaşmamız gerekiyor. Başkalarının kutsalları sizin kutsallarınız olmayabilir ama siz başkalarının kutsallarını aşağılama hakkına sahip değilsiniz. … Bu dava sonuçlanmış bir dava değil. Ertelenmiş bir şeydir. Bir daha aynı şeyler tekrarlanmazsa hapse filan girmeyecek. AİHM, AB Konseyi'nin mahkemesidir. AİHM, bu tür davalarda ceza vermiştir. Avrupa standartlarında kutsal değerlere hakaret etmek de suçtur. (Tarafsız Bölge CNNTürk, 16 Nisan)
Recep Tayyip Erdoğan, Başbakan: Onlarla bizi meşgul etmeyin. (AKP Grup Toplantısı’nda gazetecilerin Fazıl Say sorusuna yanıtı, 15 Nisan)
Bekir Bozdağ, Başbakan Yardımcısı: Kimsenin düşüncelerini açıkladığı için cezalandırılmasını arzu etmeyiz ama insanların konuşurken başkalarına hakaret etme, küfür etme, onların inandığı değerleri aşağılama hakkı yoktur. Fazıl Say piyano çaldığı için, sanatını icra ettiği için cezaya çarptırılmış değil. Söylediği sözler toplumun önemli bir kesiminin kabul ettiği değerlere hakaret ve aşağılama olduğu için yapılan bir cezalandırmadır. Hiç kimsenin insanların inançlarına hakaret etme, küfür etme, onları aşağılama hakkı ve özgürlüğü yoktur. Düşünceyi ifade etmek ayrı, başkalarının inancına hakaret etmek, küfür etmek ayrı şeydir. (TBMM Genel Kurulu, 15 Nisan)
Ömer Çelik, Kültür Bakanı: Gördüğünüz gibi son yargı paketiyle birlikte ifade özgürlüğünün önündeki engeller biraz daha kaldırıldı. Ben kuşkusuz hiç kimsenin, söylediği bir sözden dolayı yargıyla muhatap olmasını istemem. Hele sanatçıların, kültür adamlarının yargıyla muhatap olmasını, yargı kararlarıyla muhatap olması, doğrusu bu benim temenni etmediğim bir şeydir.Ama nihayetinde de yargı karşısında sanatçı, kültür adamı, sıradan vatandaş, politikacı hepimiz eşit durumdayız. Ortaya çıkan sonuç nihayetinde bir yargı kararıdır. O sebeple söyleyebileceğim fazla bir şey yok. (Londra Kitap Fuarı, 15 Nisan)
Tartışmalı İşten Çıkarmalar-Ayrılmalar
Tatari ve Gözay’ın işine son: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun (TMSF) el koyduğu Akşam Gazetesi’nde Mehmet Ocaktan’ın Genel Yayın Yönetmenliğine getirilmesinin ardından Tuğçe Tatari ve Sevim Gözay’ın işine son verildi (28 Haziran).
Kemaloğlu ayrıldı: Akşam yazarı Nihal Kemaloğlu, gazetenin başına Mehmet Ocaktan’ın getirilmesinin ardından istifa etti (27 Haziran).
Akşam’ın yayın yönetmeni değişti: Akşam gazetesinin TMSF’ye geçmesinin ardından Genel Yayın Yönetmeni İsmail Küçükkaya yerine Mehmet Ocaktan getirildi (24 Haziran).
Kılıç ayrıldı: Halk TV haber sunucusu Aydoğan Kılıç kanalın yönetim anlayışıyla ters düştüğü için istifa etti (19 Haziran).
“Buraya kadarmış”: TRT Genel Müdür Yardımcısı Zeynel Koç twitter hesabından “Buraya kadarmış…” yazarak TRT binasının fotoğrafını paylaştı (17 Haziran). TRT'den veya Koç'tan herhangi bir resmi istifa açıklaması yapılmadı. Koç'un hangi sebepten dolayı istifa ettiği net olarak bilinmiyor.
Show TV’de zorunlu izin: TMSF’nin Show TV’ye el koymasının ardından Ana Haber sunucusu Ali Kırca, Show TV Haber Dairesi Başkanı Tuba Atav, Haber Koordinatörü Ayhan Bölükbaşı, Haber Müdürü Ozan Pezek, Yurt Haberler Müdürü Nafiz Akyüz, Kamera Şefi Ediz Alıç Mesut Gengeç, Funda Tuna, Görey, Haydaran Çelik, Özgür Aktaş, Bülent Kördemirci, Özgür Uzun, Metin Karaaslan, Hakan Kırboğa zorunlu izne çıkarıldı (15 Haziran).
Gündem ve Ekonomi kaldırıldı: TMSF tarafından SkyTürk360'ın başına Cengiz Özdemir'in atanmasından sonra Doğan Akın ile Murat Sabuncu'nun 'Gündem ve Ekonomi' programı yayından kaldırıldı (7 Haziran).
Show TV’ye atama: TMSF’nin el koyduğu Show TV’nin başına ilahiyat mezunu Mehmet Ali Gökçe geçti (21 Mayıs).
Ergenekon ve Güneş atıldı: ATV, Kahvaltı Haberleri’nde maaş esprisi yapan sunucular Hilal Ergenekon ve İbrahim Güneş'in görevlerine son verdi (11 Mayıs).
NTV’de işten çıkarma: NTV, CNBCE, NTV Spor, Star TV ve dergileriyle 1700 kişinin çalıştığı Doğuş Grubu'nda (7 Mayıs). Ankara Teknik Müdürü Sedat Aras ve bir Aplink operatörü ile CNBC-E'de görev yapan ışık operatörünün çıkışı verildi.
Taraf’ta 23 istifa: Taraf yazı işleri müdürü Kurtuluş Tayiz, Yayın Yönetmeni Oral Çalışlar'ın bilgisi dışında görevden alındı (23 Nisan). Tayiz'in göreve iade edilmesi isteği kabul edilmeyen Çalışlar, istifa kararı aldı. Genel Yayın Yönetmeni Neşe Düzel oldu. Tayiz’in, “İmralı” sürecinin kazanan ve kaybedenlerini irdelediği yazısında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’e “Loser” (kaybeden) dediği için işten atıldığı savunuldu.
Taraf’tan 26 yazar, Tayiz’in gazete sahibi Başar Arslan tarafından görevden alınmasının ardından, Arslan’a hitaben olayın gazetecilik meslek adabıyla bağdaşmadığını anlatan bir mektup yazdı. Taraf yönetimi imzacılar arasında bulunan Yayın Koordinatörü Markar Esayan'ı da görevden aldı.
Halil Berktay, Hidayet Şefkatli Tuksal, Gürbüz Özaltınlı, Mithat Sancar, Melih Altınok, Cihan Aktaş, Roni Marguiles, Gülengül Altınsay, Yıldıray Oğur, Markar Esayan, Ceren Kenar, Tuncer Köseoğlu, Alper Görmüş, Demiray Oral, Erol Katırcıoğlu, Ferhat Kentel, Cahit Koytak, Vahap Coşkun köşe yazarları Oya Baydar, Doğan Akın ve Bekir Ağırdır olay üzerine istifa etti.
Dorsay’dan Emek tepkisi: Sinema yazarı Atilla Dorsay bir buçuk yıl önce dediği “Emek yoksa ben de yokum” sözü gazeteciliğe son verdiğini açıkladı ve Sabah’tan ayrıldı (8 Nisan).
Gülşan Habertürk’ten ayrıldı: Kurulduğu günden beri gazetenin kadrosunda yer alan Rahşan Gülşan Habertürk’ten ayrıldı (4 Nisan).
Zaman’ın yazılarına son verildi: Habertürk “patronaj kararı” gerekçesiyle Amberin Zaman’ın yazılarına son verdi (2 Nisan).
