"Dönemin sanatını ve siyasetini yeniden sorgulamak" amacıyla düzenlenen sergi kapsamında, 11 Haziran'a kadar sürecek etkinliklerin üçüncüsünde, Anadolu'daki muhalif geleneğin tarihsel uzantıları ve günümüzdeki etkileri konuşuldu.
Doğunun muhalif, çatışmacı geleneğinin hep varolduğunu vurgulayan Vedat Türkali "Zamanın koşullarına göre bir isyan olan Mani dini de, İslamiyet de, Yahudilik de hep bu topraklardan çıktı. Celali İsyanları da, Şeyh Bedrettin isyanları da bu topraklardaki köklü muhalefet geleneğini temsil ederler" dedi.
Anadolu insanının tarihi boyunca iktidar merkezlerine karşı itirazları olduğunu söyleyen Ertuğrul Kürkçü de, bu itirazların iktidarlara boyun eğen, herhangi bir muhalif tavır sergilemekten uzak bir yapıda olmadığını vurguladı: "İtirazlar, modern toplumlardan ne daha yoğun, ne de eksik gelişti."
Eşkıyalıktan İttihat ve Terakki'ye
Anadolu'daki muhalif hareketleri geniş bir çerçeve çizerek anlatan Kürkçü, muhalif geçmişin köklerinin 1000'li yıllara kadar uzandığını söyledi:
* Her toplumun kendine özgü dinamikleri olduğu gibi Anadolu'nun da kendine has bir toplumsal geleneği var. Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Celali İsyanları Türkiye'nin muhalif geleneğinde isyancı, eşkıya yönü temsil eder. Bu isyancı gelenek her ne kadar kır hayatında yoğun olmuşsa da 1950'lerden sonra modern bir kimliğe bürünmüştür.
* Anadolu'daki muhalif geleneğin ilk ayağını eşkiyalık temsil eder. İkinci ayağı; kavmi, mezhepsel muhalefet geleneği, Kürt ve Alevi muhalefeti oluşturur. Üçüncüsü de dini; modernizme karşı olan muhalefet, topraksızların muhalefeti, milliyetçi muhalefet ile ayaklanmalar ve ayrıca devletin içindeki elitlerin yapığı muhalefet, örneğin İttihat ve Terakki'dir.
* Ekim Devrimi'nin de Anadolu'daki muhalefete büyük etkileri oldu. Cumhuriyet'ten sonra Türkiye'de iki büyük muhalif tepki olmuştur. Bunlardan birincisi Kürtlerin Türkleştirilmeye karşı olan itirazları, ikincisi de laikliğe karşı olan İslami itirazdır.
"Eleştiri yapmıyorsanız hayat bitmiş demektir"
Kürkçü'nün konuşması sonrası "Muhalif olma kavramını" açıklayan Türkali, "Muhalefet demek eleştiri demektir. Eleştiri yapmıyorsanız ve bu olanağınız engellenmişse hayat bitmiş demektir. Dünyaya eleştirel bakmak, dünyayı anlamlandırmanın tek yoludur" dedi.
Türkali Türkiye'deki muhalefetin siyasal bir içerik kazanmasının o dönemde aktif üyesi olduğu Türkiye Komünist Partisi'yle (TKP) başladığını da vurguladı.
"Hatırlamak: Uzlaşmanın önündeki engel"
Muhalif hareketliliğin en yoğun yaşandığı dönemin sorgulanmadığını söyleyen Kürkçü ise bunun nedenini "hatırlamanın uzlaşmanın önündeki engel olarak görülmesine" bağladı:
* 1950 sonrasında komünist hareket Anadolu'da yeraltından yerüstüne ve kırsaldan kente doğru modern bir evrim gösterdi. 1960-70 arası dönemde muhalefet daha çok elitler tarafından ve kentte ifade bulurken bu dönemden sonra muhalif itirazlar aşağıdan yukarıya doğru şekillendi.
* 1970-80 dönemi sivil siyaset pratiği çok belirgin şekillerde kendini gösterdi. Faşist, sosyal demokrat ya da sosyalist, bir çok fikir mücadele içinde ete kemiğe büründü, kadın ve gençler de kendilerini politik olarak ve modern biçimlerde ifade edebildi.
* Böyle bir dönem yaşanmasına karşı o döneme ait araştırmaların olmaması, dönemin hatırlanmaya çalışılmıyor olması bir paradokstur. Çünkü hatırlamak, uzlaşmanın önünde bir engel olarak görülüyor. Hatırlamak demek, alınacak öçler, görülecek hesaplar, bitirilmemiş tartışmaları bir kez daha meydana koymak için kendinizi kurmanız demektir. 70-80 döneminin pek de hatırlanmaya çalışılmıyor olmasının nedeni de bu.
Pankart etkinlikleri devam ediyor
70'li yılların tartışılacağı "Pankart Sergisi Etkinlikleri"nin 11 Haziran'a kadar sürecek programı şöyle:
* 20 Mayıs Pazartesi
Saat: 17.00
Aykut Köksal ve Korhan Gümüş
"Devrimcilikten Muhafazakarlığa"
* 22 Mayıs Çarşamba
Saat: 15.00
Aydın Çubukçu
"Sanat ve Politika"
* 27 Mayıs Pazartesi
Saat: 14.00
Feridun Andaç ve Tahir Abacı
"70'li Yıllarda Edebiyat"
* 28 Mayıs Salı
Saat: 18.00
Oral Çalışlar
"70'li Yıllarda Siyaset ve Kitle İletişim"
* 1 Haziran Cumartesi
Saat: 15.00
Ömer Laçiner
"Türkiye Solunda Birikim"
* 11 Haziran Salı
Saat:17.00
Sergi sanatçılarının katılımıyla
"Sanatçılar Bir Dönemi Tartışıyor" (HA/ÖG/FA)
* Karşı Sanat Çalışmaları İstiklal Caddesi Elhamra Pasajı Kat: 3
Tel: 0212- 245 46 57
