Bulut: Türkiye İranda ABDye Teslim Oldu...

Araştırmacı-yazar Faik Bulut, İran’da Tahran Üniversitesi çevresinde başlayıp rejim karşıtı bir nitelik aldığı söylenen ayaklanmayı, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) İran’daki rejim karşıtlarını desteklediğine ilişkin haberleri, Fransa’nın Halkın Mücahitleri örgütüne yönelik operasyonunu, İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin açıklamalarını, İran ve Irak’taki Şiiler’in durumunu ve Ortadoğu’da yaşanabilecek olası gelişmeleri Bianet’e değerlendirdi.

İran’daki ayaklanmaların sadece iç dinamiklerden kaynaklanmadığı gibi, yalnızca ABD’nin kışkırtmasıyla da açıklanamayacağını savunan Bulut, İran’da uzun süredir yaşanan gelişmelerin bir bütünlük içinde değerlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.

Bulut, Cumhurbaşkanı Hatemi’nin “sistem içi” reformcu kişiliğinin son açıklamalarıyla su yüzüne çıktığını söylüyor ve Batı, Hatemi ve demokrasi yanlıları arasındaki siyasi oyunların dikkate alınması gerektiğini belirtiyor.

Bulut ayrıca, Şiiler arasında gelişebilecek sürtüşmelere dikkat çekiyor ve Ortadoğu’da ABD lehine bozulan dengelerin, bölgede sınır oynamalarına varabilecek etkileri olabileceğini hatırlatıyor.

“Türkiye, İran konusunda ABD’ye teslim oldu” diyen Bulut’a göre, Türkiye ileride, ABD ile işbirliğine gidecek İran ve Irak Kürtleri karşısında zor duruma düşebilir…

İran’daki ayaklanmaları ülkenin iç dinamikleriyle mi yoksa ABD’nin bölgedeki etkisiyle mi açıklamak gerekir?

Bunu tek yanlı açıklamaya çalışmak doğru değil. İran, 1900’lü yıllardan itibaren belirli iç dinamikleri bünyesinde barındırıyordu. Şah döneminden İran İslam Devrimi’ne kadar halkın meşruiyet mücadelesine baktığımızda, İran’ın çok hareketli bir ülke olduğunu biliyoruz. Ayrıca İran’ın, sürekli olarak dış güçlerin baskısı ve hegemonyası altında bulunduğunu da görebiliyoruz.

İran’daki mücadeleler, hep iki yanlı olurdu. Daha çok Batı ülkelerinin sömürgeciliğine karşı, bir yandan da Şah rejimine karşı sürdürülürdü.

1979’da, İran İslam Devrimi, geniş halk kitlelerini ayağa kaldırdı. Devrimi ateşleyenler de aslında mollalar değil, Marksist, solcu örgütlerdi. Bu devrimin dinamizmi daha çok İslami yönde yorumlanmaya çalışıldı.

Sonuçta, devrimden ve “İslam her şeye çaredir” sloganından umduğunu bulamayanlar, yeni arayışlara yöneldiler. Halk kitleleri, çok vurgulanan “hak ve adalet” kavramlarının bizzat mollalar eliyle yozlaştırıldığını, gördü.

Yasaklar, idamlar, işkenceler, İslami iktidarın baskısı ve sürgünler yoluyla İran devrimine yol açan beyinlerin hepsi yok edildi. Onların yerine gelen yeni kuşak da, kendi içinde bir dinamizm sağladı. İran içinde, nevi şahsına münhasır kanatlar, demokrasi yanlıları var. Bu bakımdan İran, demokrasiyi değilse de çoğulculuğu temsil eden bir ülke.

İran toplumunun dinamizmini, siyasi dinamizmi, iktidarın dejenerasyonunu, yeni kuşağın özlemlerini, halkın İslami çözümden hayal kırıklığını, etnisiteyi bir araya getirip çok düşük orandaki dış müdahaleleri buna eklersek, İran toplumunun içinde bulunduğu durumu algılayabiliriz.

Tahran’daki ayaklanmaların, daha çok Tahran Üniversitesi çevresinde geliştiğini, akademik temele dayandığını düşünüyorum. Ancak bu kez öğrenciler, iyi bir zamanlama, konjonktür yakaladılar. Gösteriler, rejim karşıtı yola girdi.

Yani, bunu sadece ABD’nin oyunu ya da yalnızca içsel dinamizm olarak ele almak doğru değil. Bence, gelişmelerin esası iç dinamizmdir, ama ABD de elbette bu süreçten faydalanmak, ajanları vasıtasıyla süreci kontrol etmek isteyecektir. Sonuçta, gelişmeleri yönlendirebilir

Cumhurbaşkanı Hatemi’nin “isyancılar sadece birkaç bin kişiyse, bu rejimin haklılığını ve güçlülüğünü gösterir” şeklindeki açıklamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Hatemi’nin reformculuğunun sınırları nedir?

İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, düzen içi, sistem içi bir reformcudur. Hatemi’yi hoş gösterme çabaları, Batı basını vasıtasıyla gelişmişti. Batı kendi çıkarları doğrultusunda, reformcu, kimseyi rahatsız etmeyen, dışarıya devrim ihraç etmeyen, Batıyı rahatsız etmeyen, Batıyla ilişkileri geliştiren Hatemi’yi hoş karşıladı. Hatemi’yi, İran’la siyasi ilişkileri geliştirmek, Batıya düşmanlığın azaltılmasını sağlamak için kullandı.

Yoksa Hatemi, İranlıları, din devletinin ideolojik, siyasi ve pratikteki baskı ve zulmünden kurtaracak bir kişilik değil. Onun açacağı yol ancak, rejim karşıtlarının mücadele alanını genişletmeye yarayabilirdi. Sonuçta, düzene muhalif unsurlar da Hatemi’nin bu politikalarından faydalanarak demokrasinin sınırlarını geliştirmeye çalıştılar. Yani, siyaset oyununda herkes birbirinden faydalanıyor.

Hatemi’nin son açıklamaları da, bu durumu, onun düzen içi, sistem bekçisi kişiliğini ortaya koyuyor. Tahran’daki hareket, liderliği, organizasyonu ve programı açısından sistemi değiştirmeye yetmese de, ABD’nin Ortadoğu’da İran’a komşu olduğu bir dönemde sistem tarafından ciddi bir tehdit olarak algılanıyor. Hatemi de bu nedenle, ülkesine, sistemine ve düzenine sahip çıkıyor.

Irak’taki muhafazakar rejimin İran rejimine etkisini ve Irak’taki Şiilerin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

İran, çok büyük bir çoğunluğun Şii olduğu bir şeriat ülkesi. Bölgede, Şiiler arasındaki anlayış farklılıkları çok önemli. İran’da demokrasi güçlerinin yanı sıra, mevcut iktidara, köktendinci, militan bir muhalefet de var.

Gelişmeler gösteriyor ki, İran Irak’taki Şii unsurlarla hem bölgesel çapta hem de ABD üzerinden uluslar arası çapta birtakım sürtüşmeler yaşayacak. Bu sürtüşmeler, hem İran’da hem de Irak’taki olası gelişmeler açısından önemli boyutlar kazanabilir.

Mesela, Irak’ta Necef, siyasi ve teolojik yönden Şii dünyasının kutsal kentidir . İran, İslam devriminin yükselişte olduğu yıllarda bu merkezi İran’da Kum kentine taşıdı. Şimdi, Irak’taki Necef ekolünün güç kazanacağı, Kum ve Necef ekolü arasında sürtüşme yaşanacağı öngörülebilir.

Öte yandan, ABD veya İngiltere, Irak’taki Şiileri kendi çıkarları doğrultusunda terbiye etmeyi amaçlıyor. Onları bölüp yönetme politikasını hayata geçiriyor. Batının, İran’daki Şii dünyasını kendisine doğru çekme gibi tasarıları olabilir. İran’da buna karşı, benzer bir hamle yapabilir. Bu bakımdan da, Şiiler arasında rekabet gelişebilir. Şiilerin geleneksel liderleri ve siyasi liderler, Şii örgütler arasında çatışmalar yaşanabilir. Bu da iç ve dış dengeler açısından İran’ı etkileyebilir.

Fransa’nın Halkın Mücahitleri örgütüne yönelik operasyonu, sadece Tahran’ın talebiyle açıklanabilir mi? Fransa ve ABD arasındaki ilişkiler, bu operasyonda rol oynamış mıdır?

Halkın Mücahitleri, gelişimi itibariyle muhalif bir örgüttü, kendisini Marksist İslamcı olarak tanımlıyordu. Ancak daha sonra, bu yönelimden uzaklaştılar. Halkın Mücahitleri, deyim yerindeyse, İran rejimini değiştiremeyeceğini fark edince Saddam’a, ABD’ye ve Avrupa’ya sığındı.

Batıya sığınırken de, geçmişteki ideolojik ve ilkeli tutumlarını bırakıp Batı ile işbirliği yaptı.

“Molla rejimini düşürmek için, kim kuvvetliyse onunla birlikte hareket edelim” türünden pragmatist bir yaklaşıma yöneldi. Bu pragmatizm nedeniyle, ABD’nin “beşinci kolu” durumuna düştü. Bir mücahit örgütü olmaktan ziyade, çelebileşti.

Halkın Mücahitleri ilkeli bir örgütten ABD işbirlikçisi konumuna düşünce de, Fransa’yı ürküttü. Bu da, tarihin bir cilvesi, trajikomik bir durum.

Toparlamak gerekirse, Fransa’nın ABD’nin bölgedeki politikalarına karşı çıktığı önemli noktalar var. Ayrıca, Fransa, mümkün olduğunca ABD’ye karşı Arap-İslam ya da Rusya’yı da içine alan bir Avrasya cephesi oluşturmaya çalıştırıyor. Üçüncüsü, Fransa’nın İran ile ekonomik ve siyasi açıdan ortak çıkarları var. Bence Fransa bu noktalardan hareket ederek Halkın Mücahitlerine yönelik operasyonu gerçekleştirdi.

Yani, Fransa sadece İran’ın talebi üzerine kendi ülkesine sığınmış Halkın Mücahitlerini tutuklamış değil.

Bölgedeki gelişmeler karşısında Avrupa ülkelerinin tutumu nasıl olacaktır? Türkiye’nin ABD yanında, İran karşıtı bir tutum izleyeceği öngörülüyor…

Rusya ve Avrupa’nın, ABD’nin İran’a müdahalesine Irak’taki kadar sessiz kalmayacağını düşünüyorum. Oysa Türkiye, ABD’nin Irak’a müdahalesinde Kuzey Cephesi’ni açmamasından sonra yapılan tehdit ve gözdağından sonra, ABD’ye teslim oldu.

Bu durum bölgedeki dengeleri nasıl etkileyecek?

Bölgedeki dengeler zaten ABD lehine bozulmuş durumda. Bush’un Arap liderleriyle yaptığı zirvede, Araplar teslim bayrağını çektiler. Filistin’e baktığımızda, Arafat’ın dışlanmasıyla ve Irak’taki gelişmelerle ABD bölgedeki dengeleri zaten kendi lehine bozmuştu.

Buna karşı yapılabilecek şey, belki şu olabilirdi: Arap ülkeleriyle Suriye, İran, Rusya, Avrasya, Fransa ve AB ile Türkiye bir denge kurma arayışına girebilirdi. O da, ancak bir bölge politikası izlemekle olurdu.

ABD’nin yanında İran’a düşmanlık politikası gütmekle değil, İran’ın yanında ABD’ye karşı savunmacı bir politika güdülebilirdi. Ama, bunu yapmadığı anlaşılıyor. Gelecekte, İran ve Türkiye arasında sürtüşmeler yaşanabilir. Karışıklıklar çıkabilir. Bölgede, Turancılığın kısa bir dönem için diriltilmesi söz konusu olabilir.

Türkiye, Kürtler meselesinde sıkışabilir. İran’daki Kürtler, Irak’taki Kürtler ve ABD ile birlikte harekete geçebilirler.

Bölgede şu anda yaşanan gelişmeleri, bir girizgah olarak düşünmek gerekir. ABD, gerekli altyapı hazırlığını tamamladıktan sonra; İran’daki iç dinamiklerle, örgütlerle, etnik azınlıklar ile temasa geçtikten sonra, harekete geçecektir. Bu dönemde, İran’da kendine göre tedbirler alacaktır.

Sonuçta, bölge dengeleri altüst olabilir. Komşu ülkeler arasında yaşanacak çatışmalardan etnik çatışmalara, mezhepsel boğazlaşmalara, ABD’nin İran’a müdahalesine ve belki de çok ileride birtakım sınır oylamalarına varacak gelişmelere tanıklık edebiliriz. Bu, Kafkasya’yı, Ermenistan’ı, Gürcistan’ı, Rusya’yı etkileyecek boyutlar kazanabilir. (FB/BB/EK)