Meclis’teki partiler, anayasanın, başlangıç, devletin şekli ve temel ilkeleri ve mali, ekonomik ve sosyal hükümler ile son hükümlerini içeren önerilerini dün TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu’na sundu.
Partilerin, 1982 Anayasası’ndaki “değiştirilemez hükümler”, “Türk milleti” kavramı ve başkanlık sistemine ilişkin tartışılan konulardaki önerileri de kısmi taslaklarda yer aldı.
İşte dört partinin taslaklarından öne çıkanlar, ilk üç madde konusundaki ve başkanlık sistemi, bölge meclisleri gibi tartışılan konulardaki önerileri:
AKP’de “başkanlık sistemi”
Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) komisyona sunduğu, "Başlangıç", "Devletin Şekli ve Temel İlkeleri", "Mali Ekonomik ve Sosyal Hükümler", "Son hükümler" başlıklı kısmi taslağında, mevcut anayasadaki “değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez” içerikli dördüncü madde yer almadı.
İktidar partisinin taslağında devletin resmi dilinin Türkçe olduğu hükmü yer alırken, yürütme yetkisinin Başkan tarafından kullanılacağı düzenlemesi önerildi. AKP’nin önerisinde “Egemenlik”e ilişkin başlık altında, “Egemenlik kayıtsız ve şartsız Milletindir. Türk Milleti, egemenliğini seçtiği temsilcileri aracılığıyla ve halkoylaması yoluyla kullanır” denilerek, “Türk Milleti” ibaresi korundu.
AKP’nin taslağında, devletin nitelikleri arasında “laiklik” de sayıldı.
Türkiye Cumhuriyeti "insan haklarına dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti" olarak tanımlandı. Metinin "Başlangıç" bölümünde "Türk Milleti" ifadesi yer aldı.
Kısmi taslaktaki maddeler şöyle:
BAŞLANGIÇ
Herkesin insan haysiyetinden kaynaklanan evrensel hak ve hürriyetlere sahip olduğu inancıyla her türlü ayrımcılığı reddeden, kültürel zenginliğimizin kaynağı olan etnik ve dini farklılıklarımıza saygı duyarak müşterek tarihimiz ve değerlerimiz etrafında birlikte yaşama arzusuyla hareket eden biz Türk Milleti; demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğüne dayanan bu Anayasayı egemen irademizin ifadesi olarak kabul ve ilan ederiz.
DEVLETİN ŞEKLİ VE TEMEL
Devletin şekli
Madde 1– Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Cumhuriyetin nitelikleri
Madde 2– Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devletidir.
Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
Madde 3– (1) Türkiye Devleti ülke ve millet olarak bölünmez bir bütündür.
(2) Resmî dili Türkçedir.
(3) Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
(4) Millî marşı "İstiklâl Marşı"dır.
(5) Başkenti Ankara'dır.
Devletin temel amaç ve görevleri
Madde 4– Devletin temel amaç ve görevleri, milletin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri ile bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.
Egemenlik
Madde 5– (1) Egemenlik kayıtsız ve şartsız Milletindir. Türk Milleti, egemenliğini seçtiği temsilcileri aracılığıyla ve halkoylaması yoluyla kullanır.
(2) Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz.
Yasama yetkisi
Madde 6– Yasama yetkisi, Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.
Yürütme yetkisi
Madde 7– Yürütme yetkisi, Başkan tarafından kullanılır.
BDP’de ikinci resmi dil ve “bölge başkanlıkları”
Barış ve Demokrasi Partisi’nin (BDP) sunduğu kısmi anayasa taslağında, "Devlet, ideolojilere, dinlere, inançlara ve yaşam tarzlarına ilişkin çoğulculuğu tanır ve toplumun çoğulcu yapısı karşısında tarafsız kalır" ifadesi yer aldı.
İdari yapı için "ademi merkezi sistem esasını" öneren BDP, aynı maddede "Devletin toprak bütünlüğüne dokunulamaz" ibaresini kullandı. "Türkiye halkının kullandığı diğer ana diller" için "bölge meclislerinin kararıyla ikinci resmi dil olarak kullanılabilir" denildi.
Yasama yetkisinin TBMM ve Bölge Meclisleri’ne ait olduğu belirtilen BDP taslağında Yürütme görevinin ise Cumhurbaşkanı, Bakanları Kurulu ve Bölge Başkanlıkları tarafından yerine getirileceği belirtildi.
BDP taslağının, “Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Nitelikleri”, “Devletin Sembolleri Devletin Resmi Dili”, “Devletin Temel Amaç ve Görevleri” ve “İktidarın Kaynağı” bölümleri şöyle:
BİRİNCİ KISIM
DEMOKRATİK DEVLET DÜZENİNİN ESASLARI
Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Nitelikleri
Madde 1 - (1) Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.
(2) Devlet; ideolojilere, dinlere, inançlara ve yaşam tarzlarına ilişkin çoğulculuğu tanır ve toplumun çoğulcu yapısı karşısında tarafsız kalır. Hiçbir ideoloji, din, inanç ve yaşam tarzı devlet tarafından himaye edilemez veya vesayet altına alınamaz.
(3) Devletin idari yapısı ademi merkezi sistem esasına göre düzenlenir. Devletin toprak bütünlüğüne dokunulamaz.
Devletin Sembolleri
Madde 2 - Devletin bayrağı, şekli yasada belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı “İstiklal Marşı”dır. Başkenti, Ankara’dır.
Devletin Resmi Dili
Madde 3 - (1) Devletin resmi dili, Türkçedir. Tüm vatandaşların resmi dili öğrenme görevi ve hakkı vardır.
Türkiye halkının kullandığı diğer ana diller bölge meclislerinin kararıyla ikinci resmi dil olarak kullanılabilir.
(2) Herkes, özel yaşamında ve kamusal makamlarla olan ilişkilerinde resmi dilin yanı sıra kendi anadilini kullanma hakkına sahiptir.
(3) Devlet, ülkenin ortak kültürel mirasını oluşturan bütün dillere saygı duymak, dilleri korumak, dillerin kullanılmasını ve gelişmesini sağlamakla yükümlüdür.
Devletin Temel Amaç ve Görevleri
Madde 4 – (1) Devletin temel amaç ve görevi; insan onurunu korumak, kişilerin hak ve özgürlüklerini kullanmalarının önündeki bütün engelleri kaldırmak, insanın maddî ve manevî varlığının geliştirmesi için gerekli şartları hazırlamaktır.
(2) Devlet; halkın huzur, güvenlik ve refahını sağlamak, siyasi ve kültürel farklılıklarına dayalı çoğulcu yapısını tanımak ve desteklemekle yükümlüdür.
İktidarın Kaynağı
Madde 5 - (1) Türkiye halkı, iktidarın yegâne kaynağıdır. Halk, iktidarını, esasları kanunlarla gösterilmiş olan seçimler, halk oylaması ve halk inisiyatifi aracılığıyla ve Anayasanın koyduğu esaslar dâhilinde yasama, yürütme ve yargı organları eliyle kullanır.
(2) Yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisine ve Bölge Meclislerine aittir.
(3) Yürütme görevi, anayasa ve kanunlar çerçevesinde, ademi merkezi yönetim esaslarına uygun olarak Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu ve Bölge Başkanlıkları tarafından yerine getirilir.
(4) Yargı görevi, anayasa ve kanunlar çerçevesinde, bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır ve yerine getirilir.
(5) Uluslararası ve uluslar üstü kuruluşlara üyelikten kaynaklanan sınırlamalar saklıdır.
CHP’de Türkiye ahalisi
Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) sunduğu kısmi anayasa taslağında, "Türk Ulusu" ifadesi yer aldı ve 1961 Anayasası'nda da yer bulan "direnme hakkı" kavramı sunuldu.
Taslakta ilk yerleşim bölgesi olarak bilinen "Çatalhöyük"e atıf yapıldı ve 1924 Anayasası'nda yer bulan "Türkiye ahalisi" kavramı da kullanıldı. "Devletin dili Türkçe'dir" ifadesi tercih edilerek, 1982 Anayasası'ndaki gibi "resmi dil" ayrımı yapılmadı. CHP taslağında ayrıca “Çeşitli hükümler” denilerek “İnkîlâp Kanunlarının Korunması”na ilişkin düzenleme de yer aldı.
CHP’nin taslağında; “Devletin şekli”, “Cumhuriyetin nitelikleri”, “Değiştirilemeyecek hükümler”, “Devletin temel amaç ve görevleri”, “Egemenlik”, “Yasama yetkisi”, “Yürütme görevi” başlıklı bölümler şöyle:
BAŞLANGIÇ
Çatalhöyük’ten bu yana toprağı yoğurup, uygarlığı inşa eden, bin yıldır dostlukla yaşayan; Balkanlardan, Kafkaslardan, Orta Asya’dan, Mezopotamya’dan yollara düşen, Anadolu’da buluşan kadim uygarlıkların mirasçısı olan Türkiye Cumhuriyeti Ahalisi;
Çanakkale’de, Sakarya’da, Afyon’da, “İstiklal Destanını” dünyaya haykırmış, mazlum uluslara rehber olmuş; Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde her türlü ayrımcılığı reddederek, farklılıkları ve kültürel çoğulculuğu, ulusal bütünlük anlayışı içinde zenginliklerin kaynağı olarak kabul eden eşitlik anlayışıyla ve “Türk Ulusu” adıyla;
İnsan onuruna, insan haklarına, hukukun üstünlüğüne, sosyal adalete, katılımcı ve çoğulcu demokrasi anlayışına dayalı laik Cumhuriyetin kurum ve kurallarını düzenleyen; tarihi ve kültürel mirasımızla çevre değerlerimizi koruma ve yaşatma amacı taşıyan bu Anayasayı ortak iradesi ile oluşturmuş;
Köken, dil, cinsiyet, inanç ayrımı yapmaksızın, bize yadigar olan, “Türkiye” adıyla andığımız bu güzel ülkeyi yurt edinmiş nesiller olarak;
“Ay yıldızlı” bayrak altında;
Egemen irademizin ve Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün “çağdaş uygarlık hedefi” ile “ebedi barış idealine” bağlılığımızın ifadesi olarak;
Seçilmiş Temsilcilerimizle birlikte, bu Anayasayı kabul ediyor, ilerleyen bilimin ışığında, sürekli değişen dünyanın gereklerine uygun olarak, yurttaşlar arasında dayanışma ve gönüllü birlikteliğe dayalı bir anlayışla;
Gelecek kuşakların özgürlüğü, huzur, refah ve mutluluğu için;
Bu Anayasa’ya sahip çıkacakları ve meşruiyetini yitirmiş herkese karşı direnme hakkını kullanacakları inancı ile, gelecek kuşaklara emanet ve tevdi ediyoruz.
Genel Esaslar
Devletin şekli
Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Cumhuriyetin nitelikleri
Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına dayalı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür.
Dili Türkçedir.
Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Millî marşı “İstiklal Marşı”dır.
Başkenti Ankara’dır.
Değiştirilemeyecek hükümler
Anayasanın 1 inci maddesindeki devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Devletin temel amaç ve görevleri
Devletin temel amaç ve görevleri, yurttaşlarına özgürlük, refah ve güvenlik sağlamak; ülkenin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, insan onurunu, Cumhuriyet’i ve demokrasiyi korumak; kişinin temel hak ve özgürlüklerini ve hukuk devletini güvence altına almak; sosyal adalet ilkesiyle bağdaşmayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmak, kişinin maddi ve manevi varlığını geliştirmesi için gerekli koşulları hazırlamaktır.
Egemenlik
Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.
Millet, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organları eliyle kullanır.
Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz.
Ulusalüstü yetkileri bulunan kuruluşlara üyeliği gerektiren uluslararası anlaşma hükümleri saklıdır.
Yasama yetkisi
Yasama yetkisi Türk Ulusu adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.
Yürütme görevi
Yürütme görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.
Yargı yetkisi
Yargı yetkisi, Türk Ulusu adına bağımsız mahkemelerce kullanılır.
Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü
Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.
MHP’de değişiklik yok
Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) sunduğu kısmi anayasa taslağında ise mevcut anayasanın ilk 3 maddesi olduğu gibi korunarak, dördüncü maddede de değişikliğe gidilmesine karşı çıkıldı. İnkilap Kanunlarının Korunması bölümünde "'Genel Esaslar' kısmı ile birlikte müzakere edilecek" ifadesi yer aldı.
MHP’nin, TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu'na sunduğu kısmi anayasa taslağı şöyle:
BAŞLANGIÇ
Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde yapılan Kurtuluş Savaşı ile kurulan Türk Devleti’nin, ezelden beri hür yaşamış Türk Milleti’nin ve Aziz Türk Va tanı’nın ebediyen varlığı, bağımsızlığı, bölünmez bütünlüğü ve egemenliğin kayıtsız şartsız millete aidiyeti ilkeleri üzerinde inşa edilen bu Anayasa;
Türk vatandaşlarının insan şeref ve haysiyetine dayalı temel hak ve hürriyetlerini, herkesin hukuk önünde eşitliğini ve hiç kimseye hiçbir sebeple ayrımcılık yapılamayacağını hukuk devleti ve demokratik toplum düzeni gereklerine uygun olarak teyit eder.
Bu anayasa özü ve sözü ile birlikte yorumlanır ve uygulanır.
Bu anayasa, inşa ettiği kültür ve medeniyet değerleri ile insanlığın evrensel değerlerine katkıda bulunan Türk Milleti’nin gelecek nesillerine, milli birlik ve kardeşlik duygusuyla ve sadakatle bağlı kalmak üzere emanet edilir.
Genel Esaslar
Devletin şekli
MADDE– Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Cumhuriyetin nitelikleri
MADDE– Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
MADDE– Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür.
Dili Türkçedir.
Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Millî marşı “İstiklal Marşı”dır.
Başkenti Ankara’dır.
Değiştirilemeyecek hükümler
MADDE– Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki
hüküm ile 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri
değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Devletin temel amaç ve görevleri
MADDE– Devletin temel amaç ve görevleri; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmak; Türk Milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; bilimin gelişmesini desteklemek; kültür coğrafyamızda yer alan akraba devlet ve topluluklar ile her türlü kültürel ve iktisadi ilişkilerin geliştirilmesi suretiyle bölge ve dünya barışının korunmasına katkıda bulunmaktır.
Egemenlik
MADDE– Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.
Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organları eliyle kullanır.
Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ, kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz.
Yasama yetkisi
MADDE– Yasama yetkisi, Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir. Bu yetki devredilemez.
Yürütme görevi ve yetkisi
MADDE– Yürütme görevi ve yetkisi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak yerine getirilir.
Yargı yetkisi
MADDE– Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır.
Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü
MADDE– Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. (AS)
* Anayasa taslaklarının tam metinlerine buradan ulaşabilirsiniz.
