Bu değerlendirme, 2002 yılından bu yana yürütülen "Ders Kitaplarında İnsan Hakları Projesi'nin ortaklarından Türkiye Bilimler Akademisi Proje Danışmanı İstanbul Teknik Üniversitesi, Fizik Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ayşe Erzan'a ait.
Türkiye Bilimler Akademisi ve Tarih Vakfı'nın ortaklığında, Türkiye İnsan Hakları Vakfı uzmanlığında yürütülen projenin bir etkinliği olarak, 17-18 Nisan tarihinde İstanbul'da düzenlenen "Uluslararası İnsan Hakları Eğitimi ve Ders Kitapları Araştırmaları" Sempozyumu'nda görüşlerini aldığımız Erzan, insan haklarına aykırı ifadelerin bulunduğu ders kitaplarıyla eğitim sürdüren bir toplumda karşımıza çıkacak insan tipini şöyle değerlendiriyor:
"İnsan haklarına genellikle saygısız, insan hakları adı altında andığımız ve insanın ayrılmaz parçası olan ve bir anlamda uluslar arası hukukun da üstünde olan Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi'ne konu olan insan hakları ve onun çevresinde gelişmiş ikinci-üçüncü kuşak hakların, her zaman otorite ve onun adına, devletin uygun gördüğü, devlet diye bir soyut, yüceltilmiş ve kutsal varlık vazedilerek, "onun uğruna!" feda edilebileceği görüşünde olan kendi haklarının ihlal edilmesine de duyarlı olmayan, genellikle büyük ölçüde otoriteye dayanan bir düzeni benimsemeye yatkın insanlar yetiştiriyoruz."
Ders Kitaplarında İnsan Hakları" Projesi
Erzan'ın Türkiye Bilimler Akademisi Danışmanı olarak içinde yer aldığı ve Tarih Vakfı ile işbirliği içinde yürütülen "Ders Kitaplarında İnsan Hakları" Projesi, şu ana kadar yaklaşık 190 kitap taradı. 300'e yakın gönüllü akademisyen, öğretim üyesi ve öğretmen tarafından taranan kitaplarda 4000'e yakın insan hakları ihlali bulundu.
Bu ihlalleri irdeleyen "tarama sonuçları" öğretmen ve eğitim ortamında bulunan tüm aktörler için hazırlamış çizgi roman biçiminde bir "rehber kitap," ayrıca editörler, yayıncılar ve yazarlar için hazırlanmış bir diğer "rehber kitap" Proje çerçevesinde yayımlandı.
Uluslararası sempozyum
Son olarak, hafta sonunda Armada Oteli konferans salonunda düzenlenen "Uluslararası İnsan Hakları Eğitimi ve Ders Kitapları Araştırmaları" sempozyumuna sunulmak üzere Tarama Sonuçları'nın İngilizce versiyonu hazırlandı.
Gerek Türkiye'den, gerekse dünyadan ders kitabı araştırmaları, barış ve insan hakları eğitimi konusunda çok sayıda uzmanı bir araya getiren iki günlük sempozyum programı 6 ana başlıktan oluştu:
* Ders Kitabı Reformu: Uluslar arası Örgütlerin Rolü
* Türkiye'de Eğitim, Ders Kitapları ve İnsan Hakları
* Avrupa'da Eğitim, Ders Kitapları ve İnsan Hakları
* Alternatif Ders Kitapları, Alternatif Yaklaşımlar
* Barış Kültürü Eğitimi
Dünyanın farklı yerlerindeki ders kitaplarında insan hakları ve deneyimlerin paylaşıldığı sempozyumda Türkiye'deki proje çerçevesinde edinilen deneyim ve bilgiler de aktarıldı.
Türkiye'deki Ders Kitapları Taraması
Türkiye'deki Ders Kitaplarında İnsan Hakları Tarama Sonuçları hakkında bilgi veren Prof. Dr. Ayşe Erzan, "herşeyden önce bu kitaplar çocukların iyi eğitim alma hakkını ihlal ediyor," diyor ve ekliyor:
* Çünkü kitaplar içindeki türlü özensiz, yanlış, tutarsız, totolojik ifadelerin ötesinde, bu kitaplar hiçbir şekilde sorgulamaya açık olmayan, tek taraflı birtakım mutlak bilgilerin tebliğ edilmesi biçiminde yazılmış.
* Bu başka insan hakları ihlallerine de yol açıyor. Çocuğa hiçbir zaman kendisine söyleneni sorgulama refleksi verilmediği için her türlü yetki aşımına ve kötüye kullanıma açık, eleştirel düşünmeyi öğrenmemiş olan çocuklar yetiştiriyoruz.
* Bir de bunun üstüne çok kapsamlı bir kendini beğenme ve kendini kutlama üzerine yapılandırılmış gayet milliyetçi bir söylem var. Bunun için de çocuklar bir anayasal vatandaşlık terbiyesi edinmek yerine, biz denen topluluğu etnik olarak Türk, din olarak Müslüman -mecburi din derslerinde verilen terbiye ile- mezhep olarak Sünni bir kimliği zorunlu olarak benimsemek durumunda bırakılıyor.
* Bunun da ötesinde azınlık olarak sunulan Rum, Ermeni ve Yahudi gibi gayri Müslim grupların ya da etnik olarak, dil olarak farklı kimliklerin birer tehdit unsuru oluşturdukları, farklı olanın bir tehlike oluşturduğu görüsü ile yetiştirilip donatılıyorlar.
Kadınlara yönelik ayrımcılık
* Kadınlara yönelik ayrımcılık birçok kez açıktan açığa yapılıyor ama aynı zamanda dilin içine sinmiş bir ayrımcılık olduğu için satır aralarında da veriliyor. Ama ilginç bir şekilde, kadınlara yönelik ayrımcılık örnekleri içindeki açık ayrımcılık örnekleri, gizli ayrımcılık örneklerinden çok daha fazla. Yani bu kitapları yazanlar ve eğitim malzemesi olarak kullananlar bu konuda bir beis görmüyor.
Prof. Dr. Ayşe Erzan, Ders Kitaplarında İnsan Hakları Projesi'nin Haziran ayında tamamlanacağını, ancak bu projenin kazanımları üzerine yapılandırılan öğretmen eğitimleri konusunda yoğunlaşacak bir başka proje başlatılacağını belirterek, "proje çerçevesinde oluşan sivil izleme ve müdahalenin önümüzdeki yıllarda da devam etmesi gerekir," diyor.(YS/BA)
