Tarih öncesi kadınlar da iyi avcıydı

* İllüstrasyon: Matthew Verdolivo / UC Davis IET Academic Technology Services

Uzunca bir süredir, tarih öncesi toplumlardaki avlanma işinin erkekler tarafından yürütüldüğü varsayılıyordu. Ancak güncel araştırmalar, erkeği “tahtından edecek” deliller sağlamaya devam ediyor.

2020 yılında Science Advances'da yayımlanan bir araştırma makalesi, yaklaşık 9 bin yıl önceye ait; içerisinde av aletleri bulunan bir mezar yerinin yakınında keşfedilen ve kadın vücudu olduğu anlaşılan kalıntılara odaklandı. And Dağları'nda keşfedilen kadına "Wilamaya Patjxa birey 6" veya “WPI6” adı verildi. Yanına özenle yerleştirilmiş taş aletlerden bir koleksiyon da bulunan WPI6, bacakları yarı bükülü bir pozisyonda bulundu. Araştırma ekibi, aralarında mızrak atmada kullanılan mızrak atıcılar (atlatl) ve ucu sivri mızrakları da içeren bu aletlerin büyük hayvanları avlamak için kullanıldığını düşünüyor.

Dişlerde biyolojik cinsiyet belirteci olarak kullanılan "peptidlerin" analiziyle kadın olduğu anlaşılan WPI6, öldüğünde muhtemelen 17-19 yaşları arasındaydı. Mezar dolgusunda ayrıca, toplumunda avlanmanın önemini gösteren büyük memeli kemikleri de bulundu. Aynı dönemde Amerika'da gömülü olan diğer iskeletlerin kanıtlarını da gözden geçiren araştırmacılar, özellikle büyük av avcılığıyla ilişkili benzer araçları içeren mezarlara da baktı. Yapılan incelemelerde, cinsiyeti belirlenebilen 27 iskeletten yüzde 41'inin muhtemelen kadın olduğu görüldü.

Araştırma makalesine göre, bu durum, büyük av avcılığının o zamanlar Amerika'da hem erkekler hem de kadınlar tarafından avcı-toplayıcı gruplar halinde yürütüldüğü anlamına gelebilir.

Çatışan hipotezler

Bu fikir, 1960'lara dayanan ve giderek çürütülmekte olan “Avcı Erkek modeli” olarak bilinen yaygın bir hipoteze aykırılık sergiliyor. Bu hipotez, avlanmanın ve özellikle de büyük hayvan avcılığının, yalnızca değilse de öncelikle, geçmiş avcı-toplayıcı toplumların erkek üyeleri tarafından üstlenildiğini öne sürüyor.

Hipotezin dayanak bulduğu birkaç farklı delil bulunuyor. Bunlardan en önemlisi, yakın zamandaki ve günümüz avcı-toplayıcı toplumlarını ele alarak daha uzak geçmiştekilerin nasıl bir örgütlenmeye sahip olabileceğini anlamaya çalışıyor.

Avcı-toplayıcı gruplara yönelik klişeleşmiş yaklaşım, erkeklerin, avcılık; kadınların ise eve daha yakın konumlarda yiyecek toplama veya küçük çocukların bakımını üstlenme olasılıklarının daha yüksek olduğu, cinsiyete dayalı bir işbölümü içermesidir. Ancak böyle olsa bile bazı farklılıklar vardır. Örneğin, Filipinler'deki Agta toplayıcıları arasında kadınlar, yardımcılardan ziyade birincil avcılardır.

Günümüzün bazı avcı-toplayıcıları bugün hala mızrak atıcıları kullanıyor ve bazı insanlar da kadınların ve çocukların düzenli olarak yer aldığı fırlatma yarışmalarında mızrak fırlatıcıları (atlatl) kullanmaktan hoşlanıyor. Bu olaylardan elde edilen verileri inceleyen arkeologlar, mızrak atıcıların dengeleyiciler olabileceğini öne sürüyor- muhtemelen vücut büyüklüğünün ve gücünün önemini azalttıkları için hem kadınlar hem de erkekler tarafından avlanmayı kolaylaştırıyorlar.

Yeni çalışma, önceki birkaç arkeolojik bulguya ek olarak, bu hipotezi daha da çürütüyor. Örneğin, Rusya'daki 34 bin yıllık Sunghir bölgesinde, arkeologlar, biri muhtemelen 9-11 yaşları arasında olan biri kız, iki çocuğun kalıntılarını keşfettiler. Her iki kişinin de fiziksel anomalileri vardı ve 16 adet mamut dişi mızrakla gömülmüşlerdi. Bu da muhtemelen değerli av aletlerine yönelik bir işaretti.

2017 yılında, 20. yüzyılın başlarında keşfedilen ve uzun süredir erkek olduğu varsayılan İsveçli bir Viking savaşçısının kalıntılarının biyolojik olarak kadın olduğu keşfedildi. Bu bulgu, önemli ve biraz da şaşırtıcı olan birkaç tartışmaya neden oldu ve modern toplumsal cinsiyet rolleri algısının, yakın tarihin yorumlarını nasıl etkileyebileceğine dair de ciddi işaretler sundu.

Uzunca bir süre boyunca --ve ne yazık ki pek çok ülkede hâlâ-- "erkek işi, kadın işi" gibi ayrıştırmaların evrimsel avantajları olabileceği ileri sürül(üyor)dü. Bu görüşe göre, örneğin, bir ana üssün yakınında kalmak, hamile ve emziren annelerin kendilerini ve yavrularını muhtemel zararlardan korumayı mümkün hâle getirir. Ancak bu modelin “çok basit” olduğunu giderek daha fazla öğreniyoruz.

Avcılık, birçok hareketli avcı-toplayıcı grup için hayatta kalmanın temel taşı olduğundan, topluluk çapında katılım da evrimsel açıdan oldukça mantıklıdır. Geçmiş, bazılarının dediği gibi, yabancı bir ülke gibidir ve elimizde ne kadar çok delil varsa, insan davranışı da o kadar değişken görünüyor. Tarihi, bugünün kodlarıyla anlamaya çalışırsak hatalar kaçınılmaz olacaktır. (GA/AS)

* Yazı, ilk olarak “Sanılanın Aksine Tarih Öncesi Kadınlar da İyi Birer Avcıydı” başlığıyla Bilimfili’nde yayınlandı.

Kaynak ve ileri okuma

Female hunters of the early Americas. Science Advances, 2020. https://advances.sciencemag.org/content/6/45/eabd0310

Primitive Weapons and Modern Sport: Atlatl Capabilities, Learning, Gender, and Age. Plains Anthropologist, 2006. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1179/pan.2006.016

Why This Paleolithic Burial Site Is So Strange (and So Important). Sapiens/Lea Surugue (accessed June 2, 2021). https://www.sapiens.org/archaeology/paleolithic-burial-sunghir/

Did prehistoric women hunt? New research suggests so. TheConversation/Annemieke Milks (accessed June 2, 2021). https://theconversation.com/did-prehistoric-women-hunt-new-research-suggests-so-149477