Hepsinin derin anlamlar taşıdığı pek söylenemez ama yeri geldiğinde yol gösterici olabilen atasözleri de vardır. Bugünlerde, “öfkeyle kalkan zararla oturur” atasözünün ülkeyi yöneten öfkeli ittifakın hatırlamasında yarar var.
Kırılganlığı yüksek bir ekonomiye sahip olduğumuzu bilmeyen kalmadığı gibi, dile getirmeyen uluslararası kuruluş da kalmadı. Böyle bir ekonomide bütün dengelerin önem taşıdığının fakında olmak ve bütün politik kararlarda bunu dikkate almak gerekir.
Türkiye’de dış politikanın uzun süredir, Dışişleri Bakanlığı gibi ciddiyet beklenen bir kurumda bile, kahramanlık romanlarına yaraşır bir üslupla yürütüldüğünü biliyoruz. Bu tarzın ve onun arkasındaki zihniyetin ülkeyi dünyada neredeyse bir tecrit durumuna düşürdüğü ortada.
Bu tecrit edilme hali elbette öncelikle ülkenin barışı, sağlığı, selameti, onuru için önemli. Fakat aynı zamanda ülke ekonomisini belirleyen en hayati faktör haline de geldi. Memlekete çekilmesi gereken dış yatırımlardan, teknoloji transferinden ihracata, dış müteahhitlik hizmetlerine kadar birçok alanı etkiliyor.
Son sıralar ülkeyi yönetenlerin öfke patlamalarına yeni yeni örnekler ekleniyor. Cumhurbaşkanının Türkiye ile yetinmeyip başka ülkeleri azarlamasına alışığız. Bu azarlar önceleri daha çok geleneksel “düşman”lar ve Batı ülkelerine yönelikken, son yıllarda Arap ülkelerine yönelmişti.
Erdoğan Araplara kızgın
Tayyip Erdoğan başlangıçta daha ılımlı bir dille suçlamalar yapmıştı. 2018 yılındaki Kudüs mitinginde “İslam dünyası Kudüs konusunda sınıfta kalmıştır” demekle yetiniyordu. 2019’da “İsrail’in hoyratlığı kimi Arap devletleri tarafından teşvik ediliyor” dedi. 2020’de artık kendini tutamadı, “Başta Suudi Arabistan. Sesin çıkmıyor senin. Ne zaman çıkacak? Umman, Bahreyn, Abu Dabi yönetimi. Oraya katılıp bir de alkış tutuyorlar. Yazıklar olsun. Acaba o alkış tutan eller bu haince atılan adımın hesabını nasıl verecekler.”
Bu ifadeler enerji ithalatına para yetiştiremeyen, sürekli cari açık sıkıntısı çeken, döviz ihtiyacını karşılayamaması yüzünden başına türlü belalar gelmiş bir ülkeyi yansıtmıyor. Sanki sözünü ettiği ülkelerle ilgili çok büyük hevesleri varmış da hayal kırıklığına uğramış gibi görünüyor. Yine de bu tavrın bir bedeli olacağını düşünerek konuşmak gerekirdi.
Türkiye ihracatının yaklaşık yüzde 20’sini Ortadoğu ülkelerine yapıyor. Bu ülkelere ihracat 2013-2019 arasında 39 milyar dolardan 35 milyar dolara düşerek yüzde 10’dan fazla azalmış. Üstelik aynı dönemde Türkiye’nin genel ihracatı yüzde 12 artıyor. Artışın hemen tamamı, AB ülkelerine ihracattan.
2020 Ocak-Haziran döneminde de Ortadoğu’ya ihracat 2019 yılının aynı dönemine göre yüzde 15 daha azalıyor. Aynı altı aylık dönemlerde Kuzey Afrika ülkelerine ihracat yüzde 20, İslam İşbirliği Teşkilatı ülkelerine ihracat yüzde 15 küçülüyor. Bu ülkelerden yapılan ithalatlarda da daha küçük ölçülerde de olsa azalmalar var.
Müteahhitler zor durumda
Türkiye ekonomisinde Arap ülkelerinin önemi, sadece ihracatla ilgili değil. Dünyanın en büyük 250 uluslararası müteahhitlik firmasının 44’ü Türkiye firmaları. Türkiye bu alanda dünyada Çin’den sonra ikinci sırada yer alıyor ve müşterileri arasında Arap ülkeleri ön sıralarda.
Suudi Arabistan 2017 yılında 2 milyar dolarlık, 2018 yılında 3 milyar dolarlık proje ile ikinci sırada yer alıyordu. 2019 yılında 550 milyon dolarlık proje ile yedinci sıraya düştü. BAE 2017’de 1,7 milyarlık proje ile üçüncü sıradaydı, sonraki yıllarda ilk 10 ülke arasından çıktı. Cezayir 2017’de 1,1 milyar dolarla üçüncü, 2018’de 600 milyon dolarla sekizinci sıradaydı. 2019’da o da sıralamadan çıktı.
Sıralamada yükselen bir tek Katar var. 2017’de 500 milyon dolarla dokuzuncu sıradayken, 2018’de 2 milyar dolarla ikinci sıraya yükselmiş, 2019’da 1,3 milyar dolarla üçüncü sırada kalmış. Öteki ülkelerin açığını kapamaktan çok uzak.
Görülüyor ki müteahhitlik hizmetlerindeki düşüş daha önce başlamış. Küresel salgın nedeniyle turizm boykotunun etkilerini şimdilik ölçemiyoruz. Ticari boykotun da bu sıralar iyice şiddetlendiği anlaşılıyor. Suudi Arabistan’da boykot mağaza vitrinlerinden bile duyuruluyor. Bu haberler geldikçe, Hollanda mallarını boykot için portakal bıçaklayanlar öfkeye kapılıyorlar.
Bahçeli de Turan’a kızmış
Tabii herkes kendine kardeş bildiğinin yol açtığı hayal kırıklıklarına daha çok öfke duyuyor. Devlet Bahçeli de Azerbaycan’ı desteklemedikleri için Türki devletlere o kadar celallendi ki Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan diye isim isim sayarak azarladı. “Hiçbirinden dimdik bir duruş göremiyoruz” diye avaz avaz bağırdı.
Gerçi Türkiye’nin bu ülkelere ihracatı yüzde 2,5-3 düzeyinde, henüz azalma da görülmüyor ama yine de sinirlere hakim olmakta fayda var. Kriz ortamındayız, bütün ticari ilişkiler önemli. Üstelik dış müteahhitlik hizmetlerinde Türki ülkelerin payı artıyor. 2019 yılında Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan ilk 10 sıraya girdi. Hazine ve Maliye Bakanı, dolara bakmıyorum dese de birilerinin bakması lazım.
Böyle giderse…
Ekonomik krizler ister istemez dünyadaki bütün ülkeleri etkiler. Ancak bu etkiler bütün ülkelerde aynı düzeyde olmaz. Her ülke kriz dönemini atlatmak için türlü çeşitli politikaları hayata geçirir. Bu politikaların isabetine ve başarısına göre krizden etkilenme düzeyleri de farklılaşır.
Böyle dönemlerde genellikle iç talep yetersizdir, istihdamı ve üretimi düşürmemek için pazarın genişletilmesi gerekir, bunun için de yeni ihraç olanakları aranır. Bu amaçla da dış politika araçları dahil olmak üzere, ihracatı destekleyecek politikalar devreye sokulur.
Söz konusu edilen tüm politikalar ülkenin dış ticaretini artırmayı veya rakip ülkelerin dış ticaretini zayıflatmayı hedefler. Fakat Türkiye’nin son yıllardaki dış politikasına bakıldığında, neredeyse ülkenin kendi dış ticaretini küçültmek için elinden gelen her şeyi yaptığı görülüyor.
Arap ülkeleri ile ticari ilişkiler Türkiye ekonomisi için önemlidir. Fakat bundan çok daha önemlisi, yıllardır ülkenin ihracatını ayakta tutan, ihtiyaç duyduğu ithalatı yapmasına olanak veren Avrupa Birliği ülkeleri ile yaptığı ticarettir. Neyse ki Avrupa ülkeleri soğukkanlı, deneyimli, uzun vadeli hesap yapan ülkeler.
(NÖ)
