Kadınlar ve çocuklar kadar şiddet kurbanıdır yaşlılar. Ancak yaşlılara yönelik şiddet; bilinir ama kaale alınmaz. Kaale alınmadığı için de sonlandırılması için çaba harcanmaz. Yaşlıların onurlu, saygın, yaşamaya değer bir hayat hakkı olan olduğu umursanmaz pek. Bu nedenler yaşlıların şiddete kurbanı olmasını kolaylaştırır.
Yaşlılar şiddet kurbanı
Yaşlı ve şiddet sözcükleri bir araya gelmez pek; günlük yaşamda. Oysa ne kadar sık yaşanır; büyükbabanın aldığı emekli maaşının aile üyelerince gasp edilmesine, an’anenin ziynetlerine el konulmasına, babanın mal varlığının çocuklarınca zorla sattırılmasına, annenin rızası dışında bankadan tüketici kredisi çektirilmesine. Ama ne bu şiddeti uygulayanlar ne de tanık olanlar bu yapılanların ekonomik şiddet olduğunu bilmez ya da bilmezden gelirler.
Ancak başkalarının desteği ile yaşamını sürdürebilecek durumdaki bir yaşlının yardım alamayıp tek başına yani kendi haline bırakılması en sık karşılaşılan (pasif) şiddet örneğidir mesela. Yaşlının ilaçlarının zamanında alınmaması, hastaneye götürülmemesi, diyet yemeklerinin yapılmaması, çeşitli olanak ve hizmetlerden yoksun bırakılması, sözle taciz edilmesi (duygusal-psikolojik) şiddet örneğidir mesela.
Fiziki, duygusal, psikolojik, ekonomik şiddet
Dövülen, tokatlanan ve tecavüz edilen yaşlılara reva görülen bu hareketler (fiziksel) şiddet değil mi? Ev ya da ailedeki yaşlının giyim, kişisel hijyen, çevre temizlik ve düzeni, ısınma ve güvenlik vb. gereksinimlerini karşılamama ya da yetersiz karşılamanın şiddet olduğunu düşünmez; uygulayan kişi(ler).
Hastane-bakımevi-huzurevinde kalan, yalnız yaşayan, yoksul olan, dul olan, zengin olan, fiziksel problemi olan yaşlılar potansiyel şiddet mağdurudur. Başkalarına bağımlı yaşamak zorunda olan yatalak yaşlılar; potansiyel şiddet mağdurudur mesela. Yaşa bağlı gerilemeleri olan ya da bakıcısıyla yaşayan yaşlılar da yüksek oranda şiddete maruz kalıyor mesela.
Uzayan yaşam süresi şiddet görme olasılığını arttırıyor
Dünya ve ülkemiz yaşlanıyor; ortalama yaşam süresi bilinen nedenlerle uzuyor. İnsanın yaşam süresi uzadıkça, istismar ve ihmal edilmesi yani şiddet görme olasılığı ya da mevcut şiddetin debisinin artma olasılığı da yükseliyor.
Yoksul ve kalabalık ailesiyle kötü fiziki koşulara sahip küçük bir evde yaşayan yaşlının şiddet görme olasılığını çok yüksektir mesela.
Güvensiz ve şiddete açık yaşamlar
Yaşlıya yönelik şiddet, kadın-erkek farkı gözetmese de kadınlar daha uzun süre yaşadığı için sonuçta şiddet gören kadın sayı ve oranı daha yüksek diyor konunun uzmanları. Yine yaşlı kadınlar, fiziksel ve psikolojik şiddet açısından daha fazla risk altında. Mesela cinsel şiddet görme riski en yüksek olan grubun da yoksul ya da bunamış veya evinde yalnız yaşayan ve hiç yakını olmayan yaşlı kadınlar olduğu biliniyor.
Birlikte yaşadığı insanlar işe gittiğinden, gündüzleri, güvenlik ve erişilebilirlik kalitesi düşük mahallerdeki konutlarda ya da düşük güvenlikli konutlarda, tek başına kalan kadın-erkek yaşlılara, dışardaki insanlardan yöneltilen şiddet; fiziksel, ekonomik ya da cinsel ağırlıklı oluyor.
Yaşlıya bakan ya da şiddet uygulayan kişinin psikolojik rahatsızlığı ve ailesindeki şiddet öyküsünün dışında yaşlının kişilik özellikleri ve sağlık durumu da şiddeti arttırıcı etkenler arasında sayılır.
Susar yaşlılar korktuğu ve ürktüğü için
Bir şekilde canı acıtılan, ızdırap çektirilen ya da taciz edilen yaşlılar susar genellikle. Bağırılıp çağırılan, iteklenen, azarlanıp hakaret edilen yaşlılar; bu tür davranışları şiddet olarak algılamaz ya da nasıl tepki vermesi gerektiğini bilmediğinden susar.
Şiddet davranışlarına maruz kaldığı için kendini suçlu hisseden; tehdit edildiği veya korkutulduğu için başkalarından yardım isteyemeyen ya da kendisine yardım edebilecek kişilerin zarar görmesinden çekinen; failinin verdiği sosyal destekten yoksun kalacağı için kaygılanan; yaşamını kontrol edemediğinin bilinmesini istemeyen yaşlılar; susar genellikle.
Failine ödün(ler) vererek onu vazgeçirtebileceğini düşünen; yaşamını sürdürebilmek için aynı zamanda faili olan bakım verenine mahkum olan; tekrar ve daha fazla şiddete uğramaktan; başkalarına söyleyemeyen ya da söyleyecek olsa kaale alınmayacağını düşünen; güvenlik güçlerinin konuya önem vermeyeceğini düşünen; şiddet gördüğünün kayıt altına alınmasını istemeyen yaşlılar genellikle susar
Susmak; şiddetin debisi ve çeşidini arttırır
Yaşlı gördüğü şiddet davranışına tepki vermezse şiddetin debisi ve çeşidi giderek artar. Yaşlı kadın ya da erkek yardım istediğinde ya da yaşlının şiddet gördüğü saptandığı halde sonlandırılması için gerekli önlemler alınmazsa şiddetin debisi ve çeşidi daha da artar.
Yaşlılar şiddet gördüğünü yukarıdaki nedenlerle sakladığından eğer şiddet gördüğünü söylüyorsa, kesinlikle duyarlı davranmak gerek. Şiddet gördüğü saptanan ya da zannedilen yaşlıya, gerektiğinde kendini kollayabilmesi için şiddetten korunma konusunda bilgilendirilmesi gerek.
Şiddetin sonlandırılması için resmi kayıtlara geçmesi önemli. Yapılan müdahale ile şiddet sonlandırılsa bile tacizin bir şekilde sürme olasılığı bulunduğundan bu yaşlı insanlar mutlaka takip edilmeli.
Yaşlı insanlar şiddet kurbanı olmasın artık
Yaşlı insanlar; bilindiği halde kaale alınmayan ve kaale alınmadığı için de sonlandırılması için çaba harcanmayan şiddetin kurbanıdır demiştik yazının başında.
Hepimizin belleğindeki yeri tazedir; İstanbul-Samatya’da, yalnız yaşayan, evinde ya da evinin çevresinde darp edilerek öldürülen ya da yaralanan 80(+) yaşlardaki dört kadın yaşlıya ilişkin haberler. Bu vesileyle sıkça gündeme geldi (özellikle kadın) yaşlılara yönelik şiddet. Kamuoyunda infial yaratan bu haberler sonra güncelliğini yitirdi.
Uzun zamandır fırsat buldukça yaşlılara yönelik şiddeti işlemeye çalışıyorum yazılarımda; yaşlıların da diğer insanlar gibi onurlu, saygın, yaşamaya değer bir hayat hakkı olduğuna inandığım için.
Sessiz kalma, tepki ver
Dünya üstünde yaş dahil her hangi bir nedene dayalı ayrımcılıkla mücadele edilmediği; yaşlılar dahil tüm bireylerin bütün insan hakları ve temel özgürlüklerden tam olarak yararlanmadığı; yaşlılar dahil tüm bireylerin ayrımcılığa uğramama hakkı sıkça, farklı neden ve şekillerde ihlal edildiği sürece şiddetin bitmeyecek olması ürkütüp korkutuyor beni.
* Şadiye Dönümcü. Sosyal hizmet uzmanı.
** 18-24 Mart: Yaşlılar Haftası ile yaşlı saygınlığının korunması, yaşlıların karşılaştığı çok yönlü sorunların belirlenmesi ve çözümlenmesi, kamuoyunda farkındalık geliştirilmesi ve bilinç arttırıcı çalışmalar yapılması hedeflenmiştir.