Yaklaşık iki yıldır tartışılan ve Meclis gündeminde bekleyen tasarının gecikmeli de olsa yasalaşması umut verici bir gelişmedir.
Yeni yasa metninde savunma mesleği ve baroların bağımsızlığı ile bağdaşmayan bazı hükümler yer almaktadır. Ancak, T.B.M.M'nin genel politik yapısı ve çalışma sistemi dikkate alındığında, bu yasanın, gerçekleşmesini beklediğimiz temel hukuk reformlarına ,önemli bir katkıda bulunduğunu da belirtmekte yarar vardır.
Eski'ye göre ne değişti?
Yasa ile stajyer avukatlar ve avukatlarla, baro organlarının işlevinde önemli değişiklikler yapılmış, yeni kurumlar oluşturulmuştur. Örneğin:
* Avukatlık Kanununun 1' inci maddesinde yapılan değişiklikle, ''avukatın yargının kurucu unsurlarından olan bağımsız savunmayı serbetçe temsil etmesi'' hükmü ile avukatlara yargı içinde yer verilmiştir. Savunma kurumunun ileride Anayasa'da yapılacak değişiklikle "yargı" bölümünde yer almasını umuyoruz.
* Yargı organları ve diğer devlet dairelerinin, avukatların görevini yerine getirmelerinde yardımcı olma zorunluluğu ve ''avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgeleri, incelemesine sunmakla yükümlü oldukları'' hükmü gelmiştir. ( md.2)
Adalet Bakanlığı'nın, Türkiye Barolar Birliği ve Barolar üzerindeki vesayeti çeşitli maddelerde yapılan değişikliklerle önemli ölçüde kaldırılmış ve muhtelif kararlara itiraz sürecinde eski yasada yetkili olan Adalet Bakanlığı'nın yerine, Türkiye Barolar Birliği (TBB) getirilmiştir:
* Baro yönetim kurullarının adayın levhaya yazılması hakkındaki kararları hakkında son söz T.B.B'ne verilmiştir. ( md.8/4)
* Adayın stajyer listesine yazılıp yazılmaması hakkındaki karara itiraz sürecinde, son karar mercii T.B.B'dir. (md.20/son)
* Levhadan ve avukatlık ortaklığı sicilinden silme kararına itiraz sürecinde son karar mercii T.B.B'dir. ( md.71, 74/3)
* İşten yasaklamanın zorunlu olduğu hallerde, doğrudan yasaklama yetkisi, Adalet Bakanlığı'ndan alınmış ve T.B.B. Disiplin Kuruluna verilmiştir. (md.154)
* Disiplin kovuşturmasına yer olmadığına dair Baro Yönetim Kurulu'nca verilen kararlara itiraz sürecinde son söz T.B.B'ne verilmiştir. (md.142/4)
* Disiplin Kurulu kararlarına itiraz sürecinde de aynı şekilde son karar mercii T.B.B'dir. (md.157/7)
* Baro yönetim kurullarınca tesbit edilen ''avukatlık asgari ücret tarifelerinin'' onaylanması hakkında son karar mercii T.B.B.'dir. (Md.168)
* Bu kanunun uygulanmasına dair yönetmelikler TBB tarafından hazırlanır ve Adalet Bakanlığının onayına gönderilir. Bakanlık, yönetmeliği geri gönderse bile, TBB Yönetim Kurulunca üçte iki çoğunlukla aynen kabul edilen yönetmelikler onaylanmış sayılarak yürürlüğe girer. (Md.182)
* Avukatların baroları ve T.B.B'ni temsilen yurt dışı toplantılarına katılmak için Adalet Bakanlığından izin almaları hükmü kaldırılmış ve ''bilgi verme'' getirilmiştir.( Ek.2 nci madde)
* Dava vekillerinin listeye yazılma başvuruları sürecinde son karar mercii T.B.B.'dir.(Geçici 13.madde)
Avukat kimliği resmi belge niteliğindedir. ( 9/4) Böylece, banka ve diğer kurumlarda avukatlık kimliği ile ilgili tartışmalar son bulabilecektir.
* Avukatlık yemini değiştirilmiş ve ''Kanuna'' diye başlayan yemin metni ''Hukuka''olmuştur. (md.9/6) Kanun devletinden hukuk devletine geçişin bir işaretidir.
Stajyer avukata kredi
* Stajın yapılması ve stajyerlerin ödevleri başlıklı maddede yapılan değişiklikle ''staj konferanslarına devam etmek'' yerine ''Baroca düzenlenen eğitim çalışmalarına devam etmek'' yükümlülüğü gelmiştir. Böylece bazı barolar tarafından başlatılan staj eğitim merkezleri , yasal zorunluluk haline dönüşmüştür. ( md.23) Ancak, staj eğitim merkezlerinin mali kaynağı yoktur.
* Staj süresince stajyerlere T.B.B.'ce kredi verilmesi ve bunun mali kaynağı hükme bağlanmıştır. ( md.27) Gerçekten önemli bir destek gelmektedir.
* Avukatlık sınavı getirilmiştir. T.B.B.'ce ÖSSYM'ye her yıl iki defa yaptırılır. Avukatlık sınavında altı defa başarısızlığa uğrayan stajyer bir daha sınava giremez.( md.28) Avukatlık staj sonu sınavına ilşkin hükümler bu kanunun yayımından sonra avukatlık stajına başvuruda bulunanlar hakkında uygulanır. (Geçici md.1)
* Anonim şirketler ile sayısı yüz veya daha fazla olan yapı kooperatifleri sözleşmeli bir avukat bulundurmak zorundadır . Bu hüküm, yasanın yayımı tarihinden altı ay sonra yürürlüğe girecektir. (35/3)
* Avukatlar ile müvekilleri karşılıklı iş ve davalarında ''uzlaşma sağlama'' ve ''uzlaşma tutanağı düzenleme'' yetkisi ile donatılmışlardır. Bu tutanaklar İ.İ.K.38. madde anlamında ilam niteliğindedir. ( md.35/A)
* Eski yasada ''ortak avukat bürosu halinde birlikte çalışma'' yerine ''aynı büroda birlikte çalışma'' ve ''avukatlık ortaklığı'' düzenlemesi yapılmıştır. (md.44-A ve B)
* Aynı büroda birlikte çalışan avukatlar, büro yönetimi ve yükümlülüklerini belirler ve kayıtlı oldukları baroya bildirirler. (md.44-A) Avukatlık ortaklığı, kurucularının kayıtlı bulunduğu baro yönetim kurulu tarafından Baro Avukatlık Ortaklığı Siciline yazılmasıyla tüzel kişilik kazanır. (44/B)
* Avukatların stajyerleri ve sekreterleri eliyle fotokopi ve benzeri yollarla örnek aldırma yetkisi somut hale getirilmiştir. (md.46) Eski metinde yer alan ''adalet dairesi içinde imkan bulunması'' koşulu kaldırılmıştır.
Cezaevinde görüşme yeri?
* Her cezaevinde ve kolluk biriminde baroya ve avukatlara, mesleğin onuruna ve önemine uygun bir ''görüşme yeri'' ayrılır. Bu yerlerin bakım ve onarımı ilgisine göre Adalet ve İçişlerince yapılır. (md.50)
* Avukatlar veya avukatlık ortaklığı tevkil yetkisine haiz oldukları vekaletnamelere dayalı olarak bir başka avukata veya avukatlık ortaklığına vekaletname yerine geçen ''yetki belgesi'' verebilir. (md.56)
* Vekaletnameler, Türkiye için tek tip hale getirilecektir. Biçim ve içeriği T.B.B ve Türkiye Noterler Birliği tarafından hazırlanır. (md.56)
* Avukat yazıhaneleri ve konutları, ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla ilgili olarak Cumhuriyet savcısı denetiminde ve baro temsilcisinin katılımı ile aranabilir . Ağır cezayı gerektiren suçüstü halleri dışında avukatın üzeri aranamaz.(md.58/1). Böylece 2000 yılı başında Adalet, İçişleri ve Sağlık Bakanlarınca hazırlanan ve cezaevine girişi düzenleyen ''üçlü protokol'' ile yeni avukatlık kanunu arasında çelişki oluşmuştur. Normlar hiyerarşisine göre, öncelikle kanun uygulanmalı ve cezaevi girişinde avukatların aranması uygulaması derhal durdurulmalıdır .
* Genel Kurul'ca belirlenen yıllık kesenek , her yılın Ocak ve Temmuz aylarında iki eşit taksitte ödenir. Süresi içinde ödenmeyen yıllık keseneğe aylık yüzde beş gecikme zammı uygulanır. (md.65)
Barolara yeni görevler
* Baroların kuruluş ve nitelikleri başlığı altındaki maddede yapılan değişiklikle baroların amacına, ''hukukun üstünlüğünü, insan haklarını savunmak ve korumak''eklenmiştir. (md.76) Avukatlık Kanununda yapılan bu önemli değişiklikle T.B.B (110/17) ve Barolara, yönetimin, hukuka uygun davranıp davranmadığını , insan haklarını ihlal edip etmediğini izleme gibi ciddi ve etkili bir yetki verilmiştir. Bazı baroların bünyelerinde oluşturulan ''insan hakları merkezleri'' ve ''insan hakları ihlallerini izleme grupları'' diğer barolar tarafından emsal alınmalıdır.
* Baro Yönetim Kurulu'na , ''avukatlık ortaklık sicilini tutmak'', ''hak ihlallerine karşı avukatlık mesleğini ve meslektaşlarını savunmak'', ''avukatlar arasındaki anlaşmazlıklarda istek üzerine aracılık etmek ve arabulmak'', ''ücret uyuşmazlıklarında sulhe davet etmek'', ''iç yönetime ilişkin yönergeleri düzenlemek'', baro bölgesindeki adliye merkezlerinde temsilcikler kurmak'', ''hukukun üstünlüğünü ve insan haklarını savunmak, korumak ve bu kavramlara işlerlik kazandırmak'', ''avukatlık ortaklığı ana sözleşmesinin, tip anasözleşmeye uygunluğunu incelemek ve avukatlık ortaklığı siciline tesciline karar vermek, gibi yeni ve önemi görevler verilmiştir. ( md.95, muhtelif)
Baro Başkanlarına "iki dönem" görev
Baro başkanlarının görev süresi iki dönemle sınırlanmış ve seçilme kıdem sınırı onbeş yıldan on yıla indirilmiştir . (m.96) Genel kurul delegeliğine seçilme kıdem sınırı da onbeş yıldan on yıla indirilmiştir.(m.114)
* İşten yasaklamanın zorunlu olduğu hallerden, ''tutuklama müzekkeresi çıkarılması'' madde metninden çıkarılmıştır. (md.154)
* Avukatlık sözleşmesinden ve vekalet ücretinden kaynaklanan her türlü anlaşmazlıklar , hukuki yardımın yapıldığı yer barosu''hakem kurulunca'' çözümlenir . Hakem Kurulları, yeni bir oluşumdur. ( md.167)
* Yargı mercilerince karşı tarafa yükletilecek avukatlık ücreti miktarını tesbitinde ''bir milyar lirayı aşan bölümde binde bir oranının uygulanması'' hakkındaki 169.madde yürürlükten kaldırılmıştır.
* Adli yardım hizmeti ve büroları ile ilgili olarak yeni bir düzenleme ve güçlü bir bütçe kaynağı ( bazı harçların yüzde üçü, idari nitelikteki para cezaları hariç olmak üzere para cezalarının yüzde üçü) getirilmiştir (180) C.M.U.K uygulamasında olduğu gibi sürekli avukat ve personel çalıştırmayı gerektiren bir yapılanma gereksinimi doğmuştur.
* Emekliliğe tabi görevden önceki avukatlığın kıdeme sayılması başlığı altında intibaka esas alma süresi olan''üçte ikisi'', ibaresi ''dörtte üçü'' olarak değiştirilmiştir. ( md.195)
TBB'nin gündemi: Bol bol Yönetmelik çıkarmak
Geçici Madde 3 uyarınca kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren altı ay içinde T.B.B. tarafından çıkarılması gereken yönetmelikler;
* Avukatlık Stajı Yön. ( md.23)
* Stajyer Avukatlar Kredi Yön. (md.27)
* Avukatlık Sınavı Yön. (md.30)
* Avukat Ortaklığı Yön. (md.44)
* Reklam Yasağı Yön. (md.55)
* Baro Hakem Yön. (md.167)
* Adli Yardım Para Dağıtım Yön. (md.180)
* Adli yardım Bürosu Yön. (md.181)
Öneriler
Türkiye Barolar Birliği tarafından hazırlanacak yönetmeliklerin ve baroların düzenleyeceği iç yönetim yönergelerinin meslek yaşamamızda ve hukuk devletinin oluşmasında önemli değişimler getireceği bellidir.
Avukatlara, barolara ve T.B.B'ne ciddi ve ağır görevler verilmiştir. Bu düzenlemelerin bir an önce yaşama geçirilmesi için barolara ve özellikle Türkiye Barolar Birliğine yardımcı olmalıyız.
Kısa vadeli hedefler;
* Yeni yasal değişiklikler, hukuk dünyasına, basına ve yetkili makamlara iyi bir biçim ve üslupla anlatılmalı ve iletilmelidir. Internet ortamı etkili biçimde kullanılmalıdır.
* T.B.B ve barolar, derhal ''Yeni Avukatlık Yasanının Uygulanması Çalışma Grupları -Komisyonlar'' kurmalıdır. Yönetmelik ve İç Yönetim Yönergelerinin düzenlenmesi için gece gündüz çalışılmalıdır . Örneğin, 27.madde ile getirilen ''Stajyer Avukatlar Kredi Yönetmeliği'' ne kadar önce çıkarılırsa o kadar stajyere mali destek verilecektir.
* T.B.B'ne gönüllü yardımlarımızı arttırmalıyız. Bürokrasiye boğulmadan, iyiniyetli ve eşgüdümlü yüksek çalışma temposu ile çok kısa sürede ilerliyebiliriz. Gerektiğinde bilim çevrelerinden, bakanlıklardan ve hükümet dışı kurumlardan bilgi desteği alınmalıdır.
* Yemin metni değişmiştir. Stajyerlere yanlış yemin ettirilmemelidir .
* 2.madde ile Avukatların belge incelemesine getirilen kolaylığın resmi dairelere yayılması amacıyla, TBB tarafından Başbakanlığa yapılacak bir başvuruyla, bu amaca yönelik bir Başbakanlık genelgesinin çıkarılması sağlanmalıdır.
* Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi düzenlenirken gerçekçi ve objektif kriterler ve özellikle 169/2 maddenin yürürlükten kaldırılması dikkate alınmalıdır.
* Avukat kimliğinin resmi belge niteliğinde olduğu hususu, TBB tarafından Başbakanlığa yapılacak bir başvuru ile genelgeye dönüştürülmelidir.
* Barolar, kendi bölgelerinde Ticaret Sicili Müdürlüklerinden sermayesi 25 Milyar T.L.'yi geçen anonim şirketleri ve Sanayi Ticaret İl Müdürlüklerinden üye sayısı yüz veya daha fazla olan kooperatifleri sormalı ve envanterini çıkarmalıdırlar. İlgili şirket ve kooperatiflere yazı yazılmak suretiyle yasanın öngördüğü müeyyide hatırlatılmalıdır.
* Fotokopi ve benzeri yollarla örnek aldırma kolaylığı getiren 46.maddenin uygulanması amacıyla T.B.B tarafından Adalet Bakanlığı ve Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'na başvurulmalıdır. İl düzeyinde baro yönetimleri Başsavcılıklar ve Adalet Komisyonu Başkanlıklarına başvurmalıdır.
* Cezaevleri ve kolluk birimlerinde ''görüşme yerlerinin'' tahsisi için Adalet ve İçişleri Bakanlıkları ile Valilik ve Cumhuriyet Başsavcılıkları nezdinde gerekli girişimler hemen yapılmalıdır.
* Üçlü Protokol ile cezaevleri girişinde avukatları üstünün aranması uygulamasının yeni yasanın 58/1 maddesi ile yürürlükten kaldırılması gerektiği hususu kamuoyuna iyi biçimde anlatılmalıdır . Uygulamanın kaldırılması için T.B.B tarafından derhal Adalet Bakanlığına başvuruda bulunulmalıdır. Bu sorun en kısa zamanda çözülmelidir. Aksi takdirde cezaevleri girişinde tatsız ve üzücü tartışmalar yaşanacaktır. Protokol ortakları sorunu çözmeye niyetli değilse, Danıştay'da devam eden ''üçlü -protokolun iptali'' davasında T.B.B tarafından, yeni yasal durum gerekçesiyle yeniden yürütmenin durdurulması isteminde bulunulabilir.
* Barolar, ''hak ihlallerine karşı avukatlık mesleğini ve meslektaşlarını savunmak'' amacıyla ''aktif müdahale grupları'' ( A.M.G.) oluşturmalıdır.
Uzun vadeli hedefler;
* Yasadaki en önemli değişiklik, Barolara, ''hukukun üstünlüğünü, insan haklarını savunmak'' görev, yetki ve sorumluluğunun verilmesidir. Bu bakımdan baroların yönetimin hukuka uygun davranıp davranmadığı ve insan haklarını ihlal edip etmediği hususlarında ''izleme ve müdahale etme'' görevleri mevcuttur. Baroların bu görevi yerine getirebilmesi için örgütlenme çalışmaları yapması ve emsal çalışmalardan yararlanması gerekmektedir. Örneğin, idare mahkemesinden aldığı bir kararı idareye uygulatamayan bir kamu görevlisi , aile içi şiddete uğrayan bir kadın, kolluk biriminde fena muamele gören bir yurttaş , baroya başvurduğunda, başka kapı gösterilmemelidir .
* Adli Yardım Hizmeti ve Büroları ile ilgili yapılanma ve yasal mali kaynağın temini için detaylı bir çalışma yapılmalıdır.
* Yasada halen yer alan anti-demokratik hükümlerin kaldırılması ve yeni değişiklik önerilerini içeren bir metnin hazırlanması için T.B.B ve Barolar komisyonlar oluşturmalıdır. Bilindiği gibi, Avrupa Birliği Müktesebatına uyum hakkında 24 Mart 00 günlü mükerrer Resmi Gazete'de yayınlanan Bakanlar Kurulu kararında, ''savunmanın güçlenmesi amacıyla avukatlık kanununun çıkarılması'' kısa vadeli hedefler içinde sayılmıştır. Bu bakımdan A.B. ülkeleri avukatlık kanunları ve meslek kuralları karşılaştırmalı olarak incelenmeli ve yeni bir Avukatlık Kanunu değişiklik tasarısı kamuoyunun ve Meclisin gündemine getirilmelidir.Böylece, avukatların sağlık sigortası, hayat standardı, evrak onayı gibi sorunlar gündemden düşmemelidir.
* Avukatlık meslek kuralları günümüzün koşullarına uyarlanmalı ve özel gündemli bir T.B.B Genel Kurulu'yla yeniden tesbit edilmelidir.
Yeni Avukatlık kanunuyla rehavete kapılmamalıyız. 6 ay içinde yönetmeliklerin en iyi biçimde çıkması için katkıda bulunmalıyız. Ancak, savunmanın güçlenmesi için uzun dönemde daha nitelikli ve sabırlı çalışmalar yapmak zorundayız.
(*) Avukat Noyan Özkan
İzmir Barosu Başkanı