“Esefsiz,
Güvenle emniyetle
gölgeli bir bahçeye girer gibi
girebilmek usulca ihtiyarlığa” Nazım Hikmet
Yaşlanma; evrensel ve doğasal bir olgu, bireysel ve evrensel bir sorundur.
Her bireyin yaşlanma ve yaşam süresi farklı, her toplumda da yaşlıların toplumsal statüsü değişiktir. Yaşlanan birey, sürecin getirisi değişimleri kabullenmekte zorlanır.
Yaşlılara yönelik negatif ayrımcılık evrenseldir.
Azalan özgüven, göreli yoksulluk, kuşaklar arası gerilim, bağımlı yaşam, yetersiz gelir, kategorize edilme, sosyal yoksunluk, aile üyeleri ve arkadaş kayıpları, fiziksel ve entelektüel gerilemeleri olan yaşlı birey toplumdan marjinalize edilir.
Toplumsal değerler, toplumun parçası olan bireyleri şekillendirdiğinden, o toplumda yaşlanan bireyin durumu zorlaşır. Yaşlı ayrımcılığı(Ageizm), yaşlılara yönelik sosyal politika ve stratejilerin yaşama geçirilmesini engelleyerek, toplumsal dışlanmalarına yol açar.
Yaşlılar için örgütlenmiş sosyal refah ve sosyal hizmet programları gereklidir.
Aile fonksiyonlarının toplum tarafından üstlenilerek bireylerin yaşam standartlarını koruma ve yürütmeyi amaçlaysan sosyal refah hizmetleri ile bireylerin iyilik durumunu geliştirerek onları güçlendirme ve özgürleştirme amaçlı sosyal hizmet programları toplumsal yaşamın tehdidi altında incinebilen yaşlılar için önemlidir.
20.Yüzyılda ülkelerin nüfus yapısındaki değişim ile 21.Yüzyıl nüfus yapısına ilişkin varsayımlar yaşlı nüfusa yönelik özel önlemler alınmasını gündeme getirdi.
Evrensel Yaşlı Hakları için harcanan çabalar yeterli değildir.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu(BMGK)’nca 1. Dünya Yaşlanma Asamblesi’nde saptanan 1982: Yaşlılık İlkeleri ve 1999-Dünya Uluslar Arası Yaşlılar Yılı, 2.Dünya Yaşlılar Asamblesi’nde belirlenen “Yaşlanma-2002: Uluslar Arası Eylem Planı tüm dünya ülkelerinin düşünce ve planlama sürecine yol gösterdi. Yaşlı bakımında aile sosyal destek sistemleri kurulması, yaşlılar için sağlık, ekonomik ve sosyal güvenlik sistemleri oluşturulması hedeflerinin yaşama geçmesini sağladı.
“Ummaktır yaşamak
İbret al, ders al geceden
Çevir başını gökyüzüne
Yıldızlara bak
Güneşli sabahların umududur yıldızlar...” Suat Taşer
Ülkemiz yaş yapısındaki değişim devam ediyor.
Toplam nüfus içindeki 65 (+) yaş nüfusun 2005 yılında yüzde 5,6’ya yükseldiği, 2050 yılında 16 milyon yaşlı nüfus olacağı ve 0-14 yaş nüfusu ile oransal farkın kapanacağı öngörüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması(TNSA)-2003 bulguları nüfus yapısındaki değişimin somut göstergesidir.
Ülkemizde yaşlıların sosyal güvenliği sağlanmaktadır.
Belirli bir süre çalıştıktan sonra emeklilik aylığı almağa hak kazanmış olanlara Sosyal Güvenlik Kurumu(SGK)’nca verilen sosyal güvenlik hizmetleri, 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz, Kimsesiz Türk Vatandaşına Aylık Bağlanması Hakkındaki Kanun”(1977) dahilinde verilen hizmetler ülkemizde yaşlılara yönelik en yaygın hizmet türüdür.
Ülkemizde yaşlılara sosyal yardım hizmetleri verilmektedir.
“Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu”(1986) dahilinde; fakrü zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olmadığından aylık ve gelir almayan yaşlılara İl/ilçe Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca ayni-nakdi yardım yapılmakta, Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Devlet Tarafından Karşılanması ve Yeşil Kart Uygulaması Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre de sosyal güvencesi bulunmayanlara ücretsiz sağlık hizmeti verilmektedir.
Yerel yönetimler yaşlılarına çeşitli hizmetler sunmaktadır.
Korunmaya muhtaç yaşlılara sahip çıkmakla yükümlü kılınan belediyeler ve Büyükşehir Belediyeleri yaşlılar için huzurevi açmakta, ücretsiz poliklinik, ilaç yardımı, ambulans ve ulaşım hizmeti vermekte, ayni ve nakdi yardım ile aşevi hizmeti sunmakta ve bazı sosyal etkinlikler düzenlemektedir.
Yaşlılara sosyal hizmetler sunulmaktadır.
Sistemli ve programlı olarak ekonomik ve sosyal yoksunluk içindeki yaşlılar dahil özel ihtiyaç gruplarının ihtiyaçlarının karşılanması ve hayat standartlarının yükseltilmesi için yerel ve ulusal düzeyde planlama, yönetim ve denetleme görevi olan Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlüğü 7762 kapasiteli 78 kuruluşta yaşlılara yatılı bakım, 5 Yaşlı Hizmet Merkezinde 914 yaşlıya gündüzlü hizmet vermekte, 8402 kapasiteli 153 Özel, 4546 kapasiteli 28 Kamu kurum ve kuruluşu huzurevinin de takibini yapmaktadır.
Özel huzurevi ya da Yaşlı Hizmet Merkezleri bünyesinde yaşlılara gündüzlü bakım hizmeti verilmesine ilişkin düzenlemeler hayata geçtiğinde evinde yaşam sürdüren yaşlıların yaşam kalitelerini arttıracağı düşünülmektedir.
Ülkemiz yaşlılarına yönelik değişik düzenlemeler mevcuttur.
Özürlüler Kanunu çerçevesindeki hizmetlerden özürlü yaşlılar, Halk Eğitim Merkezlerinin verdiği kurslardan bazı huzurevlerindeki bazı yaşlılar, Ulaştırma Bakanlığınca verilen “eve maaş teslimi” hizmetinden isteyen emekliler yararlanmakta, yurt içi yolcu taşımalarında yaşlılara indirim yapılmakta, yurt içinde tren-tur kartıyla sınırsız seyahate çıkabilmekte, uluslar arası yolculuklarda indirim uygulanmakta, üniversiteler yaşlılığa ilişkin değişik bilimsel çalışmalar yapmakta, çeşitli gönüllü kuruluşlarca araştırma, yayım ve toplantılar yapılmaktadır. Ayrıca işbirliğiyle Yaşlı Bakım Elemanı yetiştirme amaçlı sertifika programları düzenlenmektedir.
Ülkemiz yaşlılarının sorunları çok yönlüdür.
Yaşlılar için sağlık tarama programları hazırlanarak uygulanması, hastalıklara yol açan çevresel ve sosyo-ekonomik faktörlerle mücadele edilmesi, temel sağlık, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine adil olarak ulaşımlarının sağlanması, evde bakım hizmeti uygulamasına ivedilikle geçilmesi, bakım hizmeti vereceklerin eğitim ve istihdamına ilişkin düzenlemeler yapılması, geriatri merkez/ birim sayı ve kapasitesinin arttırılması, bakım sigortasına geçilmesi, yaşlı aylığı miktarının arttırılması, ayrımcı ve yasal engellerle karşılaşmalarının önlenmesi, sosyal yaşama katılımlarının sağlanması, konut içi ve dışında fiziki güvenliklerinin sağlanması, üretkenliklerini sürdüreceği ortamlar yaratılması, demokratik katılımcılıklarının desteklenmesi, kent içi ulaşılabilirliğin kolaylaştırılması, emekliliğe hazırlık programları geliştirilmesi, kurumsal bakım hizmet kalitesinin yükseltilmesi yaşlılık sorunlarının azaltılmasını sağlayacaktır.
Bu bağlamda “Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı” doğrultusunda saptanan öncelikli eylemlerin ivedilikle yaşama geçirilmelidir.
* Şadiye Dönümcü, sosyal hizmet uzmanı.