Şevardnazenin Hatası: Sam Amcaya Karşı Geldi

1991’den beri Sovyet sonrası Gürcistan’ın 5.1 milyon vatandaşını yönetmiş olan 75 yaşındaki güçlü adam Eduard Şevardnadze, Bush yönetiminin organize ve finanse ettiği görülen kansız bir darbe ile devrildi.

Washington’un gözünde Şevardnadze’nin günahı, Moskova ile sıkı fıkı olmak ve 2005’te Orta Asya’dan Gürcistan üzerinden Türkiye’ye uzanan petrol boru hattının açılması dolayısıyla, büyük Amerika Birleşik Devletleri (ABD) petrol boru hattını engellemekti. Gürcistan, benim “Ortadoğu’nun Kuzeyi” diye adlandırdığım, vahşi, idare edilmesi zor ve stratejik Kafkasya’nın kalbini işgal etmektedir.

Son aylarda Şevardnadze, Rus firmalarına yeni sondaj ve boru hattı imtiyazları vermişti.

Gürcistan gibi, bir Amerikan petrol firması ile büyük boru hattı anlaşmasını reddeden ve anlaşmayı Latin Amerikalı bir konsorsiyumuna verene kadar ABD yanlısı olan ve Amerikan yardımı alan Afganistan’daki Taliban rejimini anımsayın.

Şevardnadze bir demokrat değildi

Seçimlere hile karıştırdı, sessiz muhalefete karşı fedailer kullandı, iki suikast girişimi atlattı ve Gürcistan’ı bir ortaçağ zeameti gibi yönetti.

Ancak Şevardnadze aynı zamanda çok enteresan bir insan, 1989’da Sovyetler Birliği’nin Dışişleri Bakanı iken Moskova’daki kapsamlı söyleşide olduğu gibi.

“Şevi-Çevi – biz onu böyle çağırıyorduk – uzunca birkaç tel beyaz saçı ve pörtlek gözleriyle sevimli bir büyükbabaya benziyordu. Aslında, ödün vermeyen, acımasız bir kişiydi ve KGB’nin Gürcistan patronuydu. Ancak bu adanmış komünist, glasnost ve perestroyka reformlarının uygulanmasında Mikhail Gorbaçov’un sağ kolu durumuna geldi. Soğuk Savaş’ın sona ermesinde ve suçlu imparatorluk SSCB’nin dağılmasında etkili bir rol oynadı.

Gorbaçov gibi, Şevardnadze de Batı’nın bir kahramanı oldu, ülkesinde ise hain ve yıkıcı olarak sövüldü. Birçok Rus, Gorbaçov’un bir İngiliz ajanı ve Şevardnadze’nin ise CIA’nin “malı” olduğuna inanıyordu.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) çöküşünden sonra, Şevardnadze Gürcistan’a döndü ve ABD tarafından maddi olarak desteklendi, intihar etmiş ya da öldürülmüş olabilen ateşli bağımsızlık sonrası lider Zviad Gamsahkurdia’dan iktidarı aldı.

Yoksul ve güzel

Gürcistan vahşi, kavgacı, çok yoksul ve çok güzel. Ben hala Abhazya’nın görkemli, başı dumanla kaplı dağlarının ve Fransız Rivierası’nı çağrıştıran güzel Karadeniz sahilinin ve Gürcistan’ın ünlü ve çok etkili sarı şarabının hatırasından zevk alıyorum.

Gürcistan 2500 yıllık tarihinin çoğu yıllarında bir savaş alanı olmuştur. Aziz George sancağı altında savaşan şövalyeleri ve askerleri Pers, Osmanlı ve Rus İmparatorluklarına karşı yiğit savaşımlar verdi. Gürcistan ve komşusu Ermenistan var olan en eski iki Hıristiyan devlet. Gürcüce, Arnavutça ve Bask dili ise Avrupa’nın yaşayan en eski dilleridir.

Ermeni, Azeri, Oset (Hıristiyan bir Türk soyu) azınlıkları, Mingrelianlar ve Müslüman Abhazlar... Kafkasya’da, patlamayı bekleyen zaman ayarlı bomba gibi birbirine düşman 100’u aşkın etnik grup var.

Abhazya ve Osetya 10 bin insanın öldüğü ve 250 bin mülteci bırakan kanlı çatışma ve etnik temizliğin ardından Gürcistan’dan ayrıldılar. Bugün, Rus “barış gücü” askerleri iki isyancı bölgeyi ve bir üçüncü kapalı Müslüman bölge olan Azharya’yı Gürcistan’ın denetiminden bağımsız olması için koruyor. Hemen kuzeyinde Çeçenistan’ın Rus yönetiminden kurtulmak için yırtıcı savaşımı, Gürcistan’a kadar yayılan kanlı çatışmayla birlikte gıcırdıyor.

Moskova sürekli, muhtemelen doğru, Gürcistan’ı Çeçen bağımsızlık savaşçılarına yardım etmekle suçluyor.

Komşu Ermenistan ve Azerbaycan on yıldan beri ara sıra meydana gelen savaşlar yaşıyorlar.

Şevardnadze, usta bir şekilde Ruslara karşı Amerikalılara oynayarak, - ki her ikisinin de küçük ülkede gözleri var- Gürcistan’ın bağımsızlığını korudu.

Ancak şansı en sonunda tükendi

Washington Şevardnadze’yi, önerilen petrol koridorunu tehdit edecek bir şey yapmaması için uyarmak amacıyla üst düzey özel görevli kişiler gönderdi.

Ruslarla petrol anlaşmalarına devam edince, kendisi petrol zengini Azerbaycan, Ermenistan, Rusya, Mısır, Pakistan vb. gibi yararlı müttefiklerde gerçekleşen hileli seçimlere gözünü kapamasına rağmen, Washington kendilerinin de olduğu 2 Kasım Gürcistan seçimlerinde hile yapıldığını ihbar etti.

ABD’den gelen para ve Şevardnadze karşıtı politik casuslar, başkanın Amerikan eğitimli baş rakibi Mikhail Saakaşvili’yi desteklemek için Tiblis’e akın etti. Hileli seçimler, ayartılmış ve ezici yoksul Gürcüler tarafından yapılan kitlesel protestoları tutuşturdu. Saakaşvili hücuma uğrayan parlamentoyu zorladı ve ordunun ve polisin kendisini savunmayı reddetmesinin ardından istifa eden Şevardnadze’yi kovdu.

Sonra ne var? Saakaşvilin başkan olması neredeyse kesin gibi. Ancak çok eski rejimi yıkmak için birleşen ve şu anda onu destekleyen üç siyasi kesim, yerel geleneğe sadık kalarak, çok geçmeden birbirlerinin boğazını sıkabilirler. Çabuk parlayan Gürcistan’da iç savaş hiçbir zaman uzak değil.

Rusya heyecan yaratarak ve yeni Gürcü müttefikler bularak ABD’nin Gürcistan üzerindeki etkisini sınırlamaya ve kendisini yaymaya çalışacaktır. ABD ise, Tiblis’teki adamı Saakaşvili’yi destekleyecek ve terörizmle savaş bahanesi altında belki de Özel Kuvvet askerleri gönderecektir.

Tüm Kafkasya kaynamak üzere. Avrupa ile petrol zengini Hazar Havzası arasındaki bu hayati köprü üzerinde politik ve ekonomik etki sağlamak için ABD ile Rusya arasında keskin bir şekilde artan rekabet daha çok entrika, hile ve oyunu işaret ediyor. (BÇ/BB)

* Eric Margolis’in Toronto Sun’da 30 Kasım 2003’de yayımlanan yazısını Türkçe’ye Bahadır Çetinay çevirdi.