Marco Polo’dan, İbni Batuta’ya, Batlamyus’tan Macellan’a ünlü kaşiflerin coğrafi keşifleri gerçekleştirdiği bir dönemde, İmparatorluklardan ziyade, krallıklar birbirleriyle yarışıyor Hindistan yoluna daha önce ulaşma arzusuyla. Ünlü şair Dante hain ilan ediliyor kendi yerel dilinde yazdığı için. Böyle bir çağda, iki insanın yürek burkan aşkı tarihe tanıklık ediyor ve başka bir tarih yazıyor kendi içinde.
Fransa’nın ödüllü yazarı Gilbert Sinoué, Portekiz ve dünya edebiyatına ilham kaynağı olmuş efsanevi bir aşk öyküsü anlatır "Çarmıhtaki Kraliçe"de. Orta Çağ Avrupa’sında geçen, Inês de Castro'yla Portekiz tahtının varisi Prens Dom Pedro’nun, tutku ve bağlılık dolu aşkını kaleme alan yazar; tarihsel bir gerçeği ustalıkla kurgular.
Henry de Montherlant’ın "Ölü Kraliçe" oyununda bir çerçeve hikaye olarak yer alan bu tarihi aşk; Umberto Eco’nun "Baudolino"sun da, gizemli ve kayıp bir mektup eşliğinde bir gerilime dönüşür. Portekiz’in, Afrika’nın stratejik yerlerini ele geçirmesinden hemen önceki bir yüzyılı konu edinen yazar, şövalye romansı ve epik şiir anlatılarını başarıyla birleştirerek bu ölümsüz trajediye, dedektif öyküsü özellikleri yükler ve tarihsel bir roman yaratır "Çarmıhtaki Kraliçe"de.
Portekiz Kralı IV. Afonso’nun oğlu ve geleceğin Portekiz kralı Don Pedro, Portekiz ve İspanyadaki bir çok krallığın iktidar mücadelesinin ortasında bireysel bir var oluş savaşı verir. Romantik bir isyankar ve büyükbabası çapkın Kral Dinis’e hayran Pedro, kral soyundan gelen güzel nedime Inês de Castro’nun tutkulu aşığına dönüşür Dona Constanza'la evlendirildiği gün.
Bir mektupla karışan hayat
Çıkar çatışmalarının ortasındaki Portekiz ve İspanya’ya barış getirmesi için ihtiyaç duyulan bu evlilik, büyük kızını Kastilya Kralı Alfonso’yla evlendiren Portekiz Kralı Afonso’nun ülkesine ne yazık ki huzur getirmez. Don Pedro, kraliyet çıkarları için evlenmeyi kabul edecek kadar ülkesine bağlı olsa da; ilk görüşte aşık olduğu Inês’i, kendisiyle birlikte tahta çıkartma planları yapacak kadar gözü kara bir asidir.
Kastilya krallığıyla iç çekişmeleri olan Portekiz Kralı, bu durumdan hoşnut olmadığını her fırsatta dile getirir. Afrika’da gücü, gitgide artan Kara Sultan lakaplı Fas hükümdarına karşı Hıristiyan birliğini sağlamaya çalışır. Her şeye rağmen aşklarını dolu dizgin yaşayan Inês ve Pedro’nun hayatı, Yüz Yıl Savaşları’nın ortasında, Peder Johannes’in mektubunun çalınmasıyla karışır.
Tüm Avrupa İtalya’dan, Venedik’e, İspanya ve Papalığa kadar; ticaret yollarını değiştirecek bir haritanın peşindedir. Harita Vatikan’ın eline geçtiğinde hem birlik hem zenginlik sağlanacaktır.
Romana gerilimi sağlayan harita anlatısı, Portekiz varisi Pedro ve artık, ondan bir oğlu ve kızı olan Inês’in öyküsüyle paralel devam eder. Kral Afonso Portekiz’in geleceği için, tahta gayri meşru çocukların geçmesini önlemek ister ve Coimbra’ya sürgüne gönderdiği Inês’i üç adamına vahşice öldürtür.
Kehanet gerçekleşince
Dom Pedro bu olayı öğrendiğinde kitaba adını veren efsaneler zinciri gerçekleşmeye başlar. Katilleri cezalandıran Pedro, bundan böyle acımasızlığıyla nam salar ve babasıyla savaşır. Yıllar önce falcının Pedro’ya fısıldadığı Ateş ve Kılıç kehaneti gerçekleşir. Bütün Portekiz’in yakılıp yıkılmaması için, Afonso tahtı oğluna bırakır ve geri çekilir.
Inês de Castro’yla gizlice evlendiğini açıklayan Pedro taç giyer. Ölen karısının lahdini, Saray’a getiren yeni kral, halkın ortasında ona taç giydirir ve Inês, katledilen kraliçe olarak onurlandırılır. On yıl sonra ölen Kral Pedro da yanına gömülür. Bu ölümsüz aşk içerdiği tüm tragedyaya rağmen, Portekiz’e birlik ve ticaret yollarında üstünlük getirir.
Geç Orta Çağ’ın yedi ayrıcalıklı krallığından biri olmayı başaran Portekiz, "Çarmıhtaki Kraliçe"sinin hüzünlü aşkını da tarihe kazır.
"Çarmıhtaki Kraliçe" Portekiz’in ısrarla, İspanya’ya özerk bir biçimde bağlanması gerektiğini vurgulayan Nobelli yazar Jose Saramago’nun sözlerinin anlamını bir defa daha düşündüren bir kitap. Ortak bir geçmişe sahip iki ülkenin acılarını unutarak birleşmelerini isteyen Saramago’nun talebinin perde arkasını da aralayan bir efsaneyi günümüze taşıyor ve Orta Çağ’da Portekiz ve Batı Avrupa’da yaşanan siyasi entrikaları günümüze aktarıyor. (YK/GG)
* Çarmıhtaki Kraliçe, Gilbert Sinoué, Doğan Kitap, 2005