Elimizde, 1919'da Türkiye İşçi ve Çiftçi Sol Fırkası ile başlayıp günümüze kadar geçen sürede kurulan sol örgütlerin soy ağacını gösteren bir çizelge var. Daha çok şehir metro hatları haritasına benzeyen çizelgede pembe, mavi, portakal ve yeşil renkli hatlar kimi zaman kesişiyor; ayrılıyor.
Geri dönüşü olmayan bir yolda, okları sadece ileriyi gösteren, her biri farklı sol örgüte ait hatlar özellikle 1990'lı yıllara kadar yaşanan büyük ayrılıklar, bölünmelerden sonra birbirine hiç değmeden paralel ilerliyor...
Gazeteci Hüseyin Aykol'un, ilkini 1996 yılında yayınladığı "Bölüne Bölüne Büyümek: Türkiye'de Sol Örgütler" adlı kitabının genişletilmiş ikinci baskısından çıkan bu soy ağacı çizelgesi, Türkiye solunun yaklaşık yüz yıllık tarihinin A3 boyutunda çekilmiş fotoğrafı gibi.
Çok "Resmi" Bir Komünist Fırka
Kitabın birinci bölümü olan "Osmanlı Dönemi"nden anlaşılan, Türkiye'nin ilk sol partisi Türkiye Komünist Partisi (TKP) kurulmadan, iktidar tarafından "sahte" ya da "şaşırtmaca", hatta günümüzün değimiyle rahatlıkla "çakma" denilebilecek sol partiler kurulmuş.
29 Ocak 1919'da kurulup aynı yıl yapılan seçimlerde içinden Numan Usta'yı milletvekili çıkaran "Osmanlı Mesai Fırkası" bunlardan ilki. Fırkanın programında savaş zenginlerine ait para ve mallara el konulması kadar, saltanatın korunması da yer alıyor.
İkinci "Sol parti kılığına bürünmüş" parti, TKP'nin kuruluşundan tam bir ay sonra Mustafa Kemal tarafından Türkiye siyaset sahnesine sürülüyor. Tarihe "Resmi Komünist Fırka" ismiyle geçen Türkiye Komünist Fırkası'nın 30 kişilik merkez komitesinde Fevzi Paşa, Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa, Refet Bey gibi milli mücadele yıllarından tanıdık askerler var.
Legal ve illegal faaliyette bulunan komünist partilerin önünü kesmek amacıyla kurulan parti Bolşevik modelini uygulamak şöyle dursun, bu modelin Anadolu'ya neden uymadığını anlatmaya koyuluyor.
Sol parti ve örgütler Türkiye siyasetine tam da "sahte"lerinin bulunduğu; gazetelerin örneğin Moskova'dan uçurulan "casus" kuşların halk tarafından yakalanıp görevlilere teslim edildiği yönünde efsane türünden haberlerle antikomünizm propagandasına başladığını bildiğimiz dönemde giriyor. Belki de bu nedenle sol'un ilerlemesi toplamda çoğalmak olsa da kaderde bölünmekle geçiyor.
Verimli toprakların sol'u
Hüseyin Aykol kitabın önsözünde "Araştırmanın amacı, sayısı kesinlikle belirlenemeyecek denli çok olan ülkemizdeki sol örgütleri olumlu ya da olumsuz yönlerini değerlendirmek olmayıp, onları bir katalog, bir almanak halinde sizlerin dikkatine sunmaktır" diyerek okura sesleniyor.
Aykol kitaba aldığı sol örgütler arasında legal parti/ illegal örgüt ayrımı yapmadığını anlatarak devam ediyor:
"Bu araştırmayı okuyanların hemen hayıflanacağı gibi 'bölüne bölüne büyümek' hiç akıl karı olmasa gerek. Bununla birlikte, ülkemizin son 98 yılında, bu topraklarda 200'ü aşkın sol örgüt kurulup faaliyet gösterdiyse, bu çeşitlilik biraz da kültürel mozaiğimizden kaynaklanıyor olsa gerek. Verimliliğiyle ünlü Anadolu toprağı, galiba bu konuda da zengin."
Kitapta "Osmanlı dönemi" ile başlayan Türkiye sol tarihi, "Tek Parti Dönemi", "Çok Partili Döneme Geçiş", "1960'lı Yıllar", "12 Mart Sonrası", "12 Eylül Sonrası" ve "2000 Sonrası Durum" başlıkları altında bölümlenmiş.
"Kürt Sorunu Partileri", "Cumhuriyet Halk Partisi ve Türevleri", "Türkiye Solunun Ana Damarı", "Türkiye Solundan Portreler", "Sol Örgülerin Çıkardığı Kimi Yayınlar" kitabın diğer başlıkları.
Kürt örgütler eksik kaldı
Aykol, önsözünü kitabın kendi açısından eksikliğine vurgu yaparak noktalıyor:
"Çeşitlilik konusunda hiç bizden aşağı kalmayan - hatta benim için içinden çıkılmaz haldeki- Kürt örgütleri, Kürtçe araştırma yapma şansım olmadığı için çalışmamıza alınmamıştır. Ancak Ankara'ya yönelik siyaset yaptıkları ve Türkçe olarak kendilerini takip edebilmem söz konu olduğu için 'Kürt sorununu demokratik yoldan çözmek' amacıyla kurulan legal partilerin, yaşam serüveni de - diğerleri gibi - özet olarak kitabımızda yer almıştır." (SP/EÖ)
Kitabın Künyesi:
"Bölüne Bölüne Büyümek: Türkiye'de Sol Örgütler", Hüseyin Aykol, Phoenix Yayınevi, 158 sayfa