Yaşlılık dönemindeki bireylerin sorunlarının gündeme getirilerek çözüme kavuşturulması, toplum ve birey düzeyinde yaşlanma gerçeğine farkındalık kazandırılması amacıyla uluslararası ve ulusal düzeyde etkinliklerle kutlanan 1 Ekim: Dünya Yaşlılar Günü için yaşlılar ve yaşlanmakta olan bireylerin haklı taleplerini vurgulamak için "biz yaşlılar" söylemiyle ve "bildiri" şeklinde yazdığım yazıyı paylaşmak isterim.
İnsan, yurttaş ve yaşlı olmak
Yaşlanma; reddedilemez bir olgu artık. Ortalama yaşam süresi uzadıkça, dünyada -ve ülkemizde- sayımız artmaya devam ettikçe; dünya -ve ülkemiz- bu olguyu gündeminde tutmak zorunda. Politika geliştirilmesi gereken sorunlarımız çözülmedikçe "endişe kaynağı" olmayı sürdüreceğiz. Çünkü biz ekonomi, sosyal yapı, kaynaklar ve çevre için bir baskı grubuyuz artık ve gücümüzü artan sayımızdan alıyoruz.
Biz yaşlılar, toplumla organik dayanışmaya giremediğimiz için ailevi, etnik, dinsel, mezhepsel, ulusal -ve hatta küresel- düzeyde zayıflayan toplumsal bağlarımızın; mevcut sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik fırsatlardan yararlanmamız sağlanarak güçlen(diril)mesini istiyoruz. Artık "eksik" yurttaş olmak istemiyoruz. Bizim için atılan henüz çok yeni ve yetersiz olan adımları uluslar arası ve ulusal düzeyde takip etmekte kararlıyız.
1982: Yaşlılık İlkeleri
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu(BMKG), 1.Dünya Yaşlanma Asamblesi'nde, yaşlanma süreci özellikleri ve sorunları bağlamında "1982: Yaşlılık İlkeleri" saptadı.
Biz yaşlıların 1982: Yaşlılık İlkeleri bağlamında; insan haklarından ve temel özgürlüklerinden tam olarak yararlanma, sömürü ve istismardan uzak tutulma, saygı-itibar görme, yaş-cinsiyet-ırk-etnik köken-özür vb. nedeniyle ayrım görmeme, temel gereksinimlerinin karşılanma, sağlık hakkından yararlanma, kurumsal bakım dahil tüm sosyal hizmetlere ulaşma, yeterli gelire sahip olma, gelir getirici faaliyetlerde bulunma, aile ve toplum tarafından desteklenme, ilgi-yetenek-tercih doğrultusunda eğitim-öğretim-kültür program ve etkinliklere katılma, bireysel tercihe uygun ve güvenli bir çevrede yaşama, toplumsal ilişkileri arttırma, korunup gözetilme, potansiyel kullanabilme, genç kuşaklarla bilgi-beceri paylaşma ve her türlü yasal düzenlemeye sahip olma vb. gibi haklarımız oldu.
1999: Dünya Uluslararası Yaşlılar Yılı
BMKG, "Bütün Yaşlılar İçin Toplum" ana temasıyla 1999 yılını "Dünya Uluslararası Yaşlılar Yılı" ilan etti. Yapılan etkinlikler soruna dünya çapında farkındalık kazandırmasa da, katkı sağladı.
Yaşlanma-2002: Uluslararası eylem planı
BMKG, 2002'de topladığı "2. Dünya Yaşlılar Asamblesi"nde; yaşlanma olgusunu üç öncelikli konu çerçevesinde, "Yaşlıların 'onurlu bir yaşam hakkı' ve "saygı duyulma beklentisi vardır" bakış açısıyla ele alarak "Yaşlanma-2002: Uluslararası Eylem Planı" hazırlandı.
Biz yaşlılar Yaşlanma-2002: UluslaaArası Eylem Planı bağlamında; 'yaş' nedeniyle dışlanarak ayrımcılığa tabii tutulmama, hizmet-uygulamalarda cinsiyet eşitliği sağlanma, aktif-sağlıklı yaşam için temel sağlık hizmetlerine ulaşma, toplumsal destek yapıları ile değişik program-hizmetler geliştirilme, sürdürülebilir politik-sosyal-ekonomik destek sağlama, bilgi-birikim-beceri-deneyimlerden yararlanma, aile-toplum ekonomisi için çalışma-üretmeye özendirilme, işe alınma, kayıt dışı çalıştırılmama, düşük ücret almama, okuma-yazma bilme, yeni teknik-teknolojileri öğrenme, fiziksel- psikolojik-cinsel-ekonomik şiddeti önleme, koruma, uzun süreli bakım-palyatif tedavi-rehabilitasyon vb. hizmetlerden yararlanma, sosyal hizmet, psiko-sosyal tedavi ile ruh sağlığı hizmetlerinden yararlanma, olumsuz çevre ve sosyo-ekonomik koşulları düzeltme, hizmetlerden ekonomik yararlanma, düzenli beslenme, kuşaklar arası yardımlaşmayla desteklenme, bağımsız yaşam tercihine zorlanmama, kamusal alanlara rahat ulaşabilme, fonksiyonel bağımsızlık sağlayan mekanlarda yaşama, yaşlı hakkını koruyan örgütler kurma, doğal afet sonrası hizmetlerden eşit yararlanma, sosyal yoksunluğu ya da yeti yetersizliği olanlara ayrıcalıklı hizmet verilme, yaşlılara, bakıcılarına, hizmet verenlere ve topluma sağlıklı yaşlanma eğitimi verilmesi vb. hedeflendi.
Türkiye'de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı
Tüm dünya ülkelerinin ulusal eylem planına yol gösteren Uluslar Arası Eylem Planı dayanağında ülkemizde "Yaşlanma Ulusal Komitesi" kuruldu. Komite "Türkiye'de Yaşlıların Durumu Raporu" ile "Yaşlılar ve Kalkınma", "Yaşlılıkta Sağlık ve Refahın Sağlanması" ile "Olanaklar Sunan, Destekleyici Ortamların Sağlanması" başlığı altında "Türkiye Yaşlanma Ulusal Eylem Planı"nı hazırladı.
Biz ülkemiz yaşlıları için 2007-Yaşlanma Ulusal Eylem Planı bağlamında; toplum ve kalkınma sürecine aktif katılma, iş ve yaşlanan iş gücü, kırsal kesimde kalkınma, göç ve kentleşme, bilgiye erişim, eğitim ve öğrenim, kuşaklar arası dayanışma, yoksulluğun ortadan kaldırma, yaşam boyu sağlığı geliştirme ve refahı arttırma, sağlık ve bakım hizmetlerine erişme, yaşlılar dahil HIV/AİDS-bakım verenler-sağlık çalışanları eğitimi, ruh sağlığı hizmetleri, konutlar ve yaşanan alanlar, yaşlı bakımı, bakım hizmeti verenleri destekleme, yaşlı istismar ve ihmali ile yaşlanmaya bakış açısı vb. hedefler belirlendi.
Haklarımız, eylem planımız var. Ya uygulama?
Uluslar arası ve ulusal düzeyde yapılan bu düzenlemeleri mühimsiyoruz. Ancak bu düzenlemeler belge düzeyinde kalırsa, uygulanmaz ise anlamı yok.
Hemen şimdi... Taleplerimiz
Biz yaşlılar ve yaşlanmakta olan bireyler "eksik" yurttaş" değil "yurttaş" olmak için "hemen şimdi" yapılmasını istediğimiz taleplerimizi sıralıyoruz.
1. Temel sağlık-bakım-rehabilitasyon hizmetlerini alırken karşılaştığımız mali-fiziksel-psikolojik-etik-ayrımcı-yasal engeller kaldırılsın.
2. Hastalık ve ölümlere zemin hazırlayan çevresel ve sosyo-ekonomik faktörlerle mücadele edilsin.
3. Sağlıklı yaşam ve kişisel bakım konularında danışmanlık yapılsın.
4. Evde bakım hizmeti modeline ilişkin düzenlemenin eksik yönleri tamamlanarak uygulamaya geçsin.
5. Mevcut kurum bakımı hizmet kalitesi yükseltilsin.
6. Yeni geriatri merkez / birim sayısı ve kapasitesi arttırılsın.
7. Bakım sigortası uygulamasına geçilsin.
8. Yaşlılık aylığı miktarı asgari ücret düzeyine çekilsin.
9. Sosyal yaşama aktif katılımımız sağlansın.
10. Bireysel gelişim, eğitim alma/verme, üretkenlik sürdürme ortamı sağlansın.
11. Diğer kuşaklarla iletişimi arttıran projeler yaşama geçirilsin.
12. Kentlerdeki ulaşılabilirlik kolaylaştırılsın, sosyal ve kültürel tesisler oluşturulsun.
13. Demokratik katılımcılığımız arttırılsın, karar verme süreçlerinde temsilimiz sağlansın.
14. Emekliliğe hazırlık amaçlı programlar geliştirilsin.
15. Emekli maaşı kesilmeksizin yarı zamanlı çalışabilsin.
16. Yeni hizmet modelleri yaşama geçirilsin, gündüz bakım merkezleri ile ruhsal sorunu ve madde bağımlığı olanlar için kuruluşlar açılsın.
17. İhmal, istismar ve şiddet önlensin.
18. Konut içi ve dışında fiziki güvenlik sağlayıcı düzenlemeler yapılsın.
19. Yaşlı organizasyonları kurulsun.
Biz insanız. Biz yurttaşız. Biz yaşlıyız.
İnsan hakları ve temel özgürlüklerin geliştirilip korunduğu, bütün yaş gruplarını kapsayan bir toplumda güven içinde ve saygın şekilde toplumdaki bütün haklara sahip vatandaşlar olmak istiyoruz. Herkes ve her kurum taleplerimizin hayata geçmesi için üzerine düşeni yapmalı diyoruz.
20. Yüzyıl gündeminde bireylerin ve toplumların yaşlanması vardı.
21. Yüzyıl gündeminde yaşlılık olgusu yer almak zorunda.
İmza: Yaşlılar ve Yaşlanmakta Olanlar
* Şadiye Dönümcü, sosyal hizmet uzmanı.
** Bu yazıda; "Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri- Sorunlar ve Çözüm Arayışları" Türkiye'de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri (Genişletilmiş 2. basım, STGM Yayını, Ankara, Temmuz 2011) Kitabı'ndaki "Yaşlı Hakları" konulu "Yaşlanıyor Gövde /Akıyor Ahlatlardan, Çördüklerden Toprağa" başlıklı yazımdan yararlandım.