Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 26.09.2007 tarihli; "Araştırmacı Gazeteciliğin Sağlanması ve Korunması Bildirgesi" demokrasinin şiddetli olarak zarar görmemesi için kendini doğruluğa adamış, özel kamuoyu ilgisi taşıyan sorunlarda derinlemesine ve eleştirel haber yazan, sıklıkla uzun ve zorlu araştırma gerektiren işlerde çalışan, bilgileri bir araya getirip, analiz eden, bilinmeyen gerçekleri ortaya çıkaran, varsayımların doğruluğunu kanıtlayan ve destekleyici kanıtları elde eden araştırmacı gazetecilerin konumuna özel önem atfetmektedir.
Araştırmacı gazetecilerin medyadaki kendi özel konumları yanında; insanların aile ve özel yaşamlarını inceleme gerektiren hallerde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 8. maddesinde düzenlenen “özel yaşamın korunması” ile 10. maddesindeki ifade özgürlüğü, en az araştırmacı gazetecilik kadar önemlidir. Demokratik bir toplumda medyanın sorumluluğunu dikkate alarak yapılan araştırmacı gazetecilik; mesleki doğru davranış ve etik kuralları gereği diğer insanların haklarını da gözeterek gerekli önlemler alınacaktır.
Niteliği gereği araştırmacı gazetecilik, savaşlar, terörist saldırılar ve insan eliyle yaratılan ya da doğal felaketleri içeren ama onlarla sınırlı olmayan bir kavram olarak kriz zamanlarında; özgür bilgi/haber akışı güvenlik ve kamu güvenliği nedenleriyle sınırlandırılabilir.
Araştırmacı gazetecilik için gerekli olan bilgi ve haber akışını engellemek için çaba gösterilebilir. Buna karşılık aslında, gelişmekte olan demokrasilerde araştırmacı gazeteciliğin cesaretlendirilmesi gerekir. Ayrıca araştırmacı gazetecilik; kamuoyunun uyarılması ve harekete geçirilmesi ve demokratik siyasal kültürün yerleştirilmesinde önem taşır.
Komite; Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi’nin 1506 (2001) sayılı “Medyada İfade ve Bilgi Özgürlüğü Tavsiye Karar”ı ile özellikle araştırmacı gazeteciliği tehdit eden ve halen araştırmacı gazetecilere karşı süren şiddet uygulanması hakkındaki ilgisini göz önünde bulundurmuştur.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi bu bildirisinde; R(2000) 7 sayılı Gazetecilerin Haber Kaynaklarını Açıklamama Hakkına ilişkin tavsiye kararını tekrarlamaktadır. Mevcut üye devletler, kendi mahkeme içtihatlarında, gazetecilerin kamuoyunu ilgilendiren konular üzerinde kamu otoritelerinin müdahalesi olmaksızın bu tür konularda araştırmalar yapmalarını kabul etmektedirler. Araştırmacı gazeteciler; olayları, gerçekleri ve görüşlerini açıklamalarını onaylama ve destekleme yönündeki eğilimleri de olumlu karşılamaktadır.
Komitenin Tavsiye kararına göre; demokrasiye hizmet amacıyla araştırmacı gazeteciliğin desteklenmesi gereklidir. Komite; üye devletleri, araştırmacı gazeteciliği korumaya ve sağlamaya, AİHS’nin 10. maddesine ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ilgili içtihatlarına ve diğer Avrupa Konseyi standartlarına uygun davranmaya davet etmektedir.
“Araştırmacı Gazeteciliğin Sağlanması ve Korunması Bildirgesi”nin yaşama geçmesi için; üye devletler medya çalışanları ve özellikle gazeteci için araştırmacı gazeteciliğin gerektirdiği kişisel güvenliğini sağlamak amacıyla gerektiğinde uygun önlemleri almalıdır. Gazetecilere karşı şiddet uygulanan ya da onları tehdit içeren olaylar derhal gözden geçirilmelidir. Gazetecilerin hareket özgürlüğü kısıtlanmamalı ve üye devletler bilgiye ulaşma özgürlüğünü eleştirel ve derinlemesine haber yazmayı garanti altına alınmalıdır.
Özellikle araştırmacı gazetecileri tehdit amaçlı olarak özgürlükten yoksun bırakmak,davalarda orantısız para cezaları vermek, gazetecilik mesleğini yapmalarını yasaklamak, mesleki araç gereçlere el koymak ya da çalıştığı bina ve eklerini aramak gibi hak ihlallerinin önüne geçilmesi gereklidir.
Uygun zamanlarda iç hukuk düzenlemelerinde AİHS’nin 10. maddesinin sadece yayınlama özürlüğünün değil aynı zamanda araştırmacı gazetecilik için zorunlu bir aşama olan gazetecilik araştırmalarını da kapsadığını belirten AİHM yorumları dikkate alınmalıdır. Avrupa Konseyi standartlarındaki çizgide garanti altına almalıdır. Ayrıca demokrasiye hizmet için kolaylaştırmak üye devletlerin görevidir.Gazetecilerin bilgi/haber kaynaklarının korunması haklarında açılan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, üye ülkelerin dikkatini son zamanlardaki gazetecilik faaliyetine ve özellikle araştırmacı gazeteciliğe karşı endişe verici gelişmelere dikkat çekmiştir.
Bunların başında; kamu güvenliği ve terörle mücadele adına ifade ve bilgi özgürlüğündeki sınırlandırmaları artırmaya yönelik eğilim gelmektedir.
İkincisi ise; kamu yöneticileri ya da diğer yetkililerin ellerinde bulunan ve ifşa edilmemesi için kamu yöneticilerinin haklı veya iyi bir neden gösteremedikleri ama yayınlanmasında kamu yararı bulunan ve gazeteciler tarafından elde edilen ve/veya medyada yayınlanan bilgiler nedeniyle medya profesyonellerine karşı davalar açılmaktadır.
Haklarında dava açılan bu gazetecilere karşı hoşgörüsüzlük yayılmaktadır. Üçüncü tehlikeli gelişme ise; gazetecilerin iletişimlerinin takibe alınması ve gazetecilerin gözetimine dair vakaların artmasıdır. Dördüncü olarak bir devlet memurunun çalıştığı bölümdeki yolsuzlukları kamuoyuna duyurmasının önündeki yasal önlemlerin arttırılarak alınması ya da devlet memurunun korunması ve garantiye alınması konusunun minimum sınırında tutulması…
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 26.09.2007 tarihli; “Araştırmacı Gazeteciliğin Sağlanması ve Korunması Bildirgesi” ile medyayı, gazetecileri ve örgütlerini insan haklarına saygı duyarken ve yüksek etik standartları uygularken, araştırmacı gazeteciliği cesaretlendirmeye ve desteklemeye davet etmektedir. Ayrıca üye devletleri bu bildirgeyi gazeteciler, medya ve onların profesyonel kuruluşları için geçerli hale getirmenin yanı sıra uygun olduğu yerde çevirisi ile birlikte geniş çapta yaymaya ve özellikle ilgili yönetimsel organların, kanun yapıcıların ve mahkemelerin dikkatine sevk etmeye çağırmaktadır. (Fİ/NZ)