Anayasa Değişikliklerinde Birinci Tur

"1982 Anayasasının aksine; özgürlüklere dayalı ve demokrasiyi içine sindirmiş Anayasaların en önemli özelliği insanın 'devlet' için değil, devletin 'insan' için var olduğunu kabul ederek yapılmış yasal düzenlemeler olmalarıdır" diyen Avukat Fikret İlkiz şu soruya dikkat çekiyor:

"Demokratik hukuk devleti, insan hak ve özgürlüklerini korumak ve yaşama geçirmekle yükümlüdür. Aksine düzenleme olabilir mi? Demokrasiye ve devlet yönetimine el koyanlar istediklerini yapabilir mi?"

Temel düzeni Anayasa belirler

Bağımsız İletişim Ağı'nın hukuk danışmanı olan Avukat Fikret İlkiz, Meclis'te görüşülmekte olan Anayasa değişikliklerini bianet için değerlendirdiği çalışmasının sonuç bölümünde şunları vurguluyor:

"Bir toplumun temel düzenini belirleyen toplumsal sözleşmeler anayasalardır. Bu normlar insan hak ve özgürlüklerinin elde edilmesi veya genişletilmesi için devlet gücünü kullananlara karşı ve siyasal gücün yetkilerini sınırlamak amacıyla yapılan yasal düzenlemedir. Çağdaş bir yönetim veya hukuk devleti denilince yasama ve yürütme erkinin bağımsız yargı tarafından denetimi ile temel hak ve özgürlüklerin korunması anlaşılır. Bu hak ve özgürlüklerin ne kadarından vazgeçtiğiniz veya hangi haklarınızın devlet gücünü kullananlara karşı genişletilerek tanımlandığı ise Anayasaya bakılarak saptanır. Yaşadıklarımızı gözden geçirin ve 1982 Anayasasına bakın...Değişiklik önerilerini gözden geçirin..Özgürlüklerden uzak ne kadar uzak olduğumuzu hemen görebilirsiniz...

1982 Anayasasının aksine; özgürlüklere dayalı ve demokrasiyi içine sindirmiş Anayasaların en önemli özelliği insanın "devlet" için değil, devletin "insan" için var olduğunu kabul ederek yapılmış yasal düzenlemeler olmalarıdır.

Demokratik hukuk devleti, insan hak ve özgürlüklerini korumak ve yaşama geçirmekle yükümlüdür. Aksine düzenleme olabilir mi? Demokrasiye ve devlet yönetimine el koyanlar istediklerini yapabilir mi?

Ülkemizde yazılı anayasalar, 125 yıllık tarihsel bir tecrübe birikimine sahiptir. 1876, 1921,1924,1961 ve 1982 Anayasaları bu toplumun düzenini belirlemiştir. Türkiye demokratik toplum düzeni ölçütleri bakımından 1961 Anayasası ile "özgürlüklere" ulaşmıştır. Bu Anayasa ile yasama ve yürütme erki üzerindeki yargı denetimi güçlendirilmiştir ve güvenceli bir "özgürlük" sistemi öngörülmüştür.İdare içinde özerk kurumlar kurulmasına olanak sağlanmıştır.

Devlete yüklenen ödevlerin başında hukuk devleti olmak vardır. 1961 Anayasasına göre, devlet sosyal hukuk devletini amaçlamalıdır. 12 Mart döneminde gerçekleştirilen "el koyma" sonrasında 1961 Anayasanın üzerine "şal" örtülmüş ve "balyoz" harekâtları sırasında yapılan yasal değişikliklerden nasibini almıştır. 1971 ve 1973 yıllarında yapılan değişikliklerle budanmıştır. Demokrasi ve Anayasadaki budamalar, devlete kendiliğinden el koyanlar tarafından yeterli görülmemiştir.

12 Eylül 1980 tarihinde "devlet yönetimine el koymak" zorunda kaldıklarını açıklayan Devlet Başkanı, Genelkurmay ve Milli Güvenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Kenan Evren bir yıl sonra 23 Ekim 1981 günü "yasal düzenlemeleri" yapmak üzere kurulan Danışma Meclisi açış konuşmasında Türk toplumuna yaraşır bir Anayasa yapılmasını öneriyordu. Buna paralel olarak Seçim ve Siyasi Partiler Yasası da çıkarılmalıydı. 2845 sayılı Kurucu Meclis Hakkındaki Kanun hükümlerine göre Milli Güvenlik Konseyi ile Danışma Meclisi'nden oluşan Kurucu Meclis'in ilk işi Anayasa yapmaktı. Kenan Evren Danışma Meclisine nasıl bir Anayasa istediklerini şöyle açıklıyordu :

" 1 inci konu yeni Anayasa hazırlanmasıdır; (...)Bugüne kadar Anayasadan kaynaklanan sıkıntıları sizler de gördünüz ve bizzat içinde yaşadınız Bu Anayasayı evvelce hazırlayanlar veya bundan çıkarı olanlar onu hala daha savunabilirler. Ancak orada bütün çıplaklığı ile duran bir hakikat var ki, bu hakikat Türkiye'nin geldiği 12 Eylül önceki durumdur. Kişi hak ve özgürlüklerini hudutsuz olarak genişletip koruyalım derken; Devletin de bekası için birtakım hak ve yükümlülükleri olduğunu, kişi özgürlüğü uğruna Devleti güçsüz bir şey yapamaz duruma getirmeye hakkımız olmadığını, Devletin dernekler vasıtasıyla idare edilen zavallı bir kuruluş haline getirilemeyeceğini,.....kısaca kişi hak ve özgürlüklerinin hudutsuz olamayacağını da hatırdan çıkarmamamız gerektiğini vurgulamak isterim." (12 Eylül Öncesi ve Sonrası Aralık 1981 Ankara. Sayfa 324)

Mavi'ye yasak

Çare olarak devleti kutsayan bir Anayasa istiyorlardı. Böylece bireyin üstünlüğü ve kurumların özerkliği yerine "devleti" kutsayan, "yürütmeye"; yasama, yargı ve diğer organlar karşısında üstünlük tanıyan, hak ve özgürlüklere sınırlamalar getiren, yargısal denetimi olabildiğince daraltan 1982 Anayasası toplumu ve yaşamımızı şekillendiren bir yazılı belge olarak dayatıldı.

Hem de "hayır" karşılığı olan oy pusulası renginin bile eleştirilmesinin ve haberlere konu olmasının dahi yasaklandığı "halk oylaması" ile tarafımızdan kabul edilmiş gibi dayatıldı.

Anayasa'ya hayır anlamına gelen "Mavi"yi yazmak, çizmek, haber yapmak yasaktı. Yasağa karşı gelirseniz, bunu topluma duyurursanız 1982 Anayasasına karşı olduğunuz ve halkı etkilediğiniz kabul edilir ve hakkınızda dava bile açılırdı. Anayasayı "tartışmak" veya "tartışmaya açmak" yasak, kabul oyu kullanmak ise vatanseverlik olarak kabul ettirilmişti. Böylece 1982 Anayasasında temel hak ve özgürlükleri sınırlamalar artırılmış, yargı bağımsızlığı ilkesi zedelenmiş, hukuk devleti kavramı siyaseten terkedilmiştir..

O nedenle yaşadığımız sıkıntıları düşünürseniz TBMM'nin Anayasanın 37 maddesindeki değişiklikleri süratle gerçekleştirmesi geç kalınmış ama öncelikli bir yasal düzenlemedir. Anayasa değişiklikleri atılması gereken adımlar ve demokrasi için yeterli değildir. Paralel uyum yasaları çıkarılmalıdır. Temel hak ve özgürlüklerin geri getirilmesi için gerçekleştirilecek en küçük adımın bile önemi vardır.

Tam metin

Fikret İlkiz'in incelemesinin tam metni şöyle:

I. Anayasa değişikliği ve hükümet önerisi

TBMM 18 Eylül 2001 günü toplanarak 21.Dönem 3. Yasama yılı 130. birleşiminde " Türkiye Cumhuriyeti Anayasasını Bazı maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun Teklifinin Anayasa Komisyonundaki görüşmelerinin tamamlanabilmesi maksadıyla" Genel Kurul Çalışmalarına devam edilmesine karar vermiştir.

TBMM Partilerarası Uzlaşma Komisyonu tarafından şekillendirilen Anayasanın Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi hakkındaki "Demokratik Sol Parti Genel Başkanı İstanbul Milletvekili Bülent Ecevit, Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Osmaniye Milletvekili Devlet Bahçeli, Anavatan Partisi Genel Başkanı Rize Milletvekili Mesut Yılmaz ile 288 Milletvekilinin Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkındaki Kanun Teklifi" 17.09.2001 tarihinde Anayasa Komisyonuna gönderilmiştir.

Hükümet Anayasa değişikliği bakımından "genel gerekçe"sinde; Anayasasının; uygulamada olduğu dönem içinde ortaya çıkan ihtiyaçlar, kamuoyunun beklentileri ve yeni siyasî açılımlar doğrultusunda yenilenmesi gerektiği görüşündedir. Ayrıca Hükümet genel gerekçesinde Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde, ulusal programda yer alan "ekonomik" ve "siyasî" kriterlerin karşılanmasının zorunluluğuna değinerek gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasının ön şartı olarak Anayasada bazı değişikliklerin yapılmasını da zorunlu kabul etmektedir.

Anayasanın genel gerekçesine göre: " Bu teklif toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilecek çağdaş - demokratik standartlara ve evrensel normlara uygun, insan hakları ve hukukun üstünlüğünü ön plana çıkaran bir Anayasa değişikliğini hedeflemektedir."

Ayrıca Hükümet Anayasa Değişiklik teklifinin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde Grubu bulunan Siyasî Partilerin eşit şekilde temsil edildiği Partilerarası Uzlaşma Komisyonunca hazırlandığını belirtmiş ve Uzlaşma Komisyonunun hazırladığı metni "tasarı" olarak benimsemiştir.

II. TBMM Anayasa komisyonu kararı

Böylece Hükümet Anayasa Değişiklik önerisini Meclise sunmuş ve 17.09.2001 tarihinde Anayasa Komisyonuna gelen öneri 21.09.2001 tarihinde bazı maddelerde yapılan değişikliklerle Meclis Genel Kuruluna sunulmuştur.

Anayasa Komisyonu 21.09.2001 günlü toplantısında Esas 2/803, ve 13 Nolu Kararıyla görüşmelerini tamamlamıştır. Komisyon kararına göre:

"Teklifin;

- Çerçeve 1 inci maddesi, "eylemin" ibaresinin "faaliyetin" şeklinde değiştirilmesi,

- Çerçeve 2 nci maddesi, temel hak ve hürriyetlerin özlerine dokunulmaksızın sınırlanabileceğine yönelik değişiklik yapılması ile demokratik ibaresinden sonra gelmek üzere "ve laik" ibaresi eklenmesi,

- Çerçeve 3 üncü maddesi, "eylem" ibaresi yerine "faaliyet" ibaresi kullanılması, ayrıca maddeye "Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler kanunla düzenlenir." biçiminde bir fıkra ilave edilmesi suretiyle, oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 4 üncü maddesi ile Anayasanın 19 uncu maddesi değiştirilmektedir.

Komisyonumuzca yakalanan ya da tutuklanan kişilerin hâkim önüne çıkarılma süreleri; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 5 inci maddesindeki esaslar doğrultusunda düzenlenmiştir. Ayrıca yakalanan veya tutuklanan kişinin yakınlarına derhal bildirilmesi yönünde altıncı fıkra da değiştirilmiştir. Bu değişiklikler ile birlikte madde oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 5 inci madde ile Anayasanın 20 nci maddesi değiştirilmekte; özel hayatın gizliliği ile ilgili özel sınırlama halleri belirlenmektedir. Yetkili merciin kararının yirmidört saat içinde hâkim onayına sunulması; hâkimin kırksekiz saat içinde kararını açıklaması, aksi halde el koymanın kendiliğinden kalkması hükme bağlanmaktadır. Bu madde de Komisyonumuzca sürelerdeki değişiklikle birlikte oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 6 ncı madde ile Anayasanın 21 inci maddesi değiştirilmekte; konut dokunulmazlığı ile ilgili özel sınırlar belirlenmektedir. Bu maddede de eşyaya el koyma ile ilgili hususlar 20 nci maddeye paralel olarak düzenlenmiş ve oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 7 nci madde ile haberleşme hürriyetini düzenleyen Anayasanın 22 nci maddesi değiştirilmektedir. Teklifte haberleşme yerine iletişim kullanılmıştır. Ancak Komisyonumuz haberleşme olarak kullanılmasını uygun görmüştür. Bu alanda gizlilik esastır; engelleme, yetkili merciin yazılı emri ile olacaktır ve bu kararın en kısa sürede hâkim onayına sunulması hususları maddede düzenlenmektedir. Yetkili merciin kararının hâkim onayına sunulması ile ilgili sözlü öneriyle birlikte madde oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 8 inci madde ile Anayasanın 23 üncü maddesinde değişiklik öngörülmekte vatandaşların yurt dışına çıkma hürriyetine ülkenin ekonomik durumunun engel teşkil etmesine son verilmektedir. Bu madde de Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 9 uncu madde ile Anayasanın 26 ncı maddesi değiştirilmekte; düşünce ve anlatım özgürlüğünün sınırları genişletilmekte; sınırlanma halleri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi doğrultusunda düzenlenmektedir. Bu madde metninde Anayasanın 1, 2 ve 3 üncü maddelerine gönderme yapan fıkra çıkarılmıştır. Mevcut metnin 3 üncü fıkrası metinden çıkarılmakta, Cumhuriyetin temel nitelikleri, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün korunması sınırlama halleri içine dahil edilmektedir. Madde bu değişikliklerle birlikte Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Komisyonumuzca kabul edilen çerçeve 10 uncu madde ile Anayasanın basın hürriyeti ile ilgili 28 inci maddesinin "kanunla yasaklanmış olan herhangi bir dilde yayım yapılamaz" fıkrası metinden çıkarılmaktadır.

- Çerçeve 11 inci madde ile Anayasanın 31 inci maddesinin ikinci fıkrası değiştirilmektedir. Bu değişiklik ile kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma ile ilgili olarak sınırlanma halleri belirlenmektedir. Bu madde de Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 12 nci madde ile Anayasanın 33 üncü maddesindeki dernek kurma hürriyeti yeniden düzenlenmektedir. Teklife ayrıca mevcut metnin altıncı fıkrasının ilave edilmesi Komisyonumuzca uygun bulunmuştur. Bu fıkra derneklerin hâkim kararıyla kapatılması veya faaliyetten alıkonulmasıyla ilgili fıkradır. Madde Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 13 üncü madde ile Anayasanın 34 üncü maddesi değiştirilmektedir. Komisyonda toplantı ve gösteri yürüyüşü ile ilgili sınırlama hallerine suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık, genel ahlak, başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması ilave edilmiş ve bu hakkın ancak kanunla sınırlanabileceği hükme bağlanmış, madde bu değişikliklerle birlikte oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Oy birliği ile kabul edilen, çerçeve 14 üncü madde ile Anayasanın 36 ncı maddesinin birinci fıkrasına adil yargılama hakkı ilave edilmektedir.

- Çerçeve 15 inci madde ile ölüm cezasının sadece savaş, yakın savaş ve terör suçları hallerinde verilebileceği ile ilgili düzenlemenin maddeye yedinci fıkra olarak eklenmesi uygun görülmüş madde bu yönde düzenlenerek Komisyonumuzca oy çokluğu ile kabul edilmiştir. Bu maddede, maddenin metinden çıkarılması yönündeki görüşler kabul görmemiştir.

- Devletin, işlemlerinde ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorunda olduğu yönünde Anayasanın 40 ıncı maddesinde değişiklik öngören çerçeve 16, kadın-erkek eşitliğini sağlamak amacıyla Anayasanın 41 inci maddesine değişiklik getiren çerçeve 17, kamulaştırmayla ilgili 46 ncı maddeyi değiştiren çerçeve 18 inci maddesi son fıkrasındaki "her nasılsa" ibaresinin "herhangi bir sebeple" şeklinde değiştirilmesi suretiyle, Devlete, çalışanların yanı sıra işsizleri de koruma görevi veren ve Anayasanın 49 uncu maddesinde bu yönde değişiklik öngören çerçeve 19 uncu maddesi, Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 20 nci madde ile sendika kurma hakkı ile ilgili Anayasanın 51 inci maddesi yeniden düzenlenmektedir. Bu maddenin başına sendikaların görevini belirleyen ibarelerin eklenmesi ve sendikalar üzerinde devlet denetimini düzenleyen beşinci fıkrasının metinden çıkarılması, sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişlerinin demokrasi esasları yanı sıra Cumhuriyetin temel niteliklerine de aykırı olamayacağının son fıkrada yer alması ve sendika hakkının ancak kanunla sınırlanabileceğinin metne ilavesi önerilmiş bu değişikliklerle birlikte madde Komisyonumuzca oy çokluğu ile kabul edilmiştir.

- Çalışanların asgarî yaşam standartlarının sağlanmasını amaçlayan Anayasanın 55 inci maddesinde değişiklik öngören çerçeve 21, Anayasanın 65 inci maddesinin kenar başlığının içeriğine uygun hale getirmeyi amaçlayan çerçeve 22, kadın-erkek eşitliğini sağlamaya yönelik olarak Anayasanın 66 ncı maddesinde değişiklik içeren çerçeve 23 üncü maddeleri Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 24 üncü maddede Anayasanın 67 nci maddesinin beşinci fıkrasında geçen "bulunan tutukluların seçme haklarını kullanmalarında" ibaresinin "oy kullanılması ve" olarak değiştirilmesi ve mevcut metnin son fıkrasının muhafaza edilmesi önerilmiştir. Ayrıca maddeye eklenen son fıkra yazım tekniğine uygun hale getirilmiştir. Madde bu değişiklikler ile birlikte Komisyonumuzca oy çokluğu ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 25 inci madde ile Anayasanın 69 uncu maddesinde değişiklik öngörülmektedir. Siyasî partilerin kapatılmasında odak tanımına kriterler getirilmektedir. Bu madde çerçeve içeriğine uygun olarak düzeltilmiştir. Metinde geçen fiilleri benimseyecek organlar "veya" ibaresiyle ayrılmıştır. Madde bu değişiklikle birlikte Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir. Bu maddede verilen ve odakta kesin hükmün aranmasını ve siyasî partinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olanlara getirilen beş yıllık yasağın dört yıla indirilmesini içeren önergeler Komisyonumuzca oy çokluğu ile kabul edilmemiştir.

- Türkiye'de ikamet eden yabancılara karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla dilekçe hakkı tanınmasını öngören ve bu yönde Anayasanın 74 üncü maddesinde değişiklik içeren çerçeve 26, milletvekili seçilme yeterliliğini düzenleyen Anayasanın 76 ncı maddesinde değişiklik getiren çerçeve 27, yasama dokunulmazlığı ile ilgili 83 üncü maddede değişiklik öngören çerçeve 28 inci madde Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir. 83 üncü madde değişikliği ile dokunulmazlık ile ilgili işlerin Türkiye Büyük Millet Meclisinde en geç üç ay içinde sonuçlandırılacağı, bu konuyla ilgili oylamaların Genel Kurulda gizli yapılacağı ve milletvekilleri hakkındaki ceza davalarının Yargıtay'da görüleceği hükme bağlanmaktadır.

- Çerçeve 29 uncu madde ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek yolluk ve emeklilik işlerinin kanunla düzenlenmesi, üyeler ile bunların emeklilerinin T.C. Emekli Sandığı ile ilişkilendirileceği öngörülmektedir. Bu madde, metne "yolluk" ibaresinden sonra gelmek üzere "ve tazminatları, sosyal hakları" ibaresinin eklenmesi suretiyle Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Türkiye Büyük Millet Meclisinin af yetkisiyle ilgili olarak Anayasanın 87 nci maddesinde değişiklik içeren çerçeve 30, Cumhurbaşkanının kanunları kısmen veya tamamen uygun bulmaması ile ilgili değişiklik getiren çerçeve 31 inci maddeleri Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Çerçeve 32 nci maddesi ile öngörülen değişiklik, Komisyonumuzca egemenlik hakkının kullanılmasına bir sınır getirip getirmemesi yönünde tartışılmış, 90 ıncı maddenin bütünlüğü içinde Komisyonumuzca uygun görülerek oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Meclis Başkanı seçiminin beş gün içinde tamamlanmasını içeren çerçeve 33, Anayasanın 100 üncü maddesinde düzenlenen meclis soruşturması ile ilgili işlerin Komisyonlar ve Genel Kurulda gizli oyla sonuçlandırılmasını ve görüşülmesiyle ilgili süreleri düzenleyen çerçeve 34, Millî Güvenlik Kurulunun yapısını düzenleyen çerçeve 35, Anayasa Mahkemesinin siyasî parti davalarında kapatılmaya ve Anayasa değişikliklerinde iptale beşte üç çoğunlukla karar vereceğine yönelik olarak Anayasanın 149 uncu maddesinde değişiklik içeren çerçeve 36, geçici 15 inci maddenin son fıkrasını yürürlükten kaldırmayı öngören çerçeve 37 nci maddeleri Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir.

- Teklifin Anayasanın 87 nci maddesinde öngörülen değişikliğin Kanunun yürürlük tarihinden önce Anayasanın 14 üncü maddesindeki eylemleri işleyenler hakkında uygulanmaması için getirilen geçici madde Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir. Ayrıca Anayasanın 67 nci maddesine son fıkra olarak eklenen hükmün bu kanunun yürürlüğe girmesinden sonra yapılacak ilk genel seçimde uygulanmamasını içeren öneri de Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiş ve bu iki düzenleme geçici maddede a ve b şıkları olarak yer almıştır.

- Teklifin yürürlük ve halk oylaması ile ilgili 38 inci maddesi, Anayasa Komisyonuna redaksiyon yetkisi verilmesi ve Teklifin tümü oya sunulmuş ve Komisyonumuzca oy birliği ile kabul edilmiştir."

III. Anayasa komisyonunun kabul ettiği türkiye cumhuriyeti anayasasının bazı maddelerinin değiştirilmesi hakkında kanun teklifi

Madde 1.- 7.11.1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Başlangıç metninin beşinci fıkrasının başında geçen "Hiçbir düşünce ve mülahazanın" ibaresi "Hiçbir faaliyetin" şeklinde değiştirilmiştir.

Madde 2.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 13 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 13.- Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik ve laik toplum düzeninin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.

Madde 3.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 14 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 14.- Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.

Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.

Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir.

Madde 4.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 19 uncu maddesinin beşinci fıkrasının ilk cümlesi, altıncı fıkrası ile son fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok yedi gün içinde hâkim önüne çıkarılır."

"Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir."

"Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir."

Madde 5.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 20 nci maddesinin birinci fıkrasının üçüncü cümlesi yürürlükten kaldırılmış ve ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya bir kaçına bağlı olarak, usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar."

Madde 6.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 21 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 21.- "Kimsenin konutuna doku-nulamaz. Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça, yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar."

Madde 7.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 22 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 22.- Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.

Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça, yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar.

İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.

Madde 8.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 23 üncü maddesinin beşinci fıkrasında geçen "ülkenin ekonomik durumu," ibaresi madde metninden çıkarılmıştır.

Madde 9.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 26 ncı maddesinin ikinci fıkrasına "Bu hürriyetlerin kullanılması," ibaresinden sonra gelmek üzere "millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması," ibareleri eklenmiş, üçüncü fıkrası metinden çıkarılmış ve maddeye aşağıdaki fıkra son fıkra olarak eklenmiştir.

"Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir."

Madde 10.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 28 inci maddesinin ikinci fıkrası metinden çıkarılmıştır.

Madde 11.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 31 inci maddesinin ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sağlığın korunması sebepleri dışında, halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve kanaatlere ulaşmasını ve kamu-oyunun serbestçe oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz."

Madde 12 - Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 33 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 33.- Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.

Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.

Dernek kurma hürriyeti ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.

Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde hâkim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, millî güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idarî karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.

Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.

Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır.

Madde 13 .- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 34 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 34.- Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

Madde 14.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 36 ncı maddesinin birinci fıkrasına "savunma" ibaresinden sonra gelmek üzere "ile adil yargılanma" ibaresi eklenmiştir.

Madde 15.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 38 inci maddesine aşağıdaki fıkra yedinci fıkra olarak eklenmiş, mevcut beşinci ve altıncı fıkralarından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.

"Savaş, yakın savaş ve terör suçları halleri dışında ölüm cezası verilemez."

"Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez."

"Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz."

Madde 16.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 40 ıncı maddesine ikinci fıkra olarak aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

"Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır."

Madde 17.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 41 inci maddesinin birinci fıkrasına "ve eşler arasında eşitliğe dayanır." ibaresi eklenmiştir.

Madde 18.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 46 ncı maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 46.- Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarî irtifaklar kurmaya yetkilidir.

Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenir. Ancak tarım reformunun uygulanması, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskân projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla kamulaştırılan toprakların bedellerinin ödenme şekli kanunla gösterilir. Kanunun taksitle ödemeyi öngörebileceği bu hallerde, taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz; bu takdirde taksitler eşit olarak ödenir.

Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanlarının bedeli, her halde peşin ödenir.

İkinci fıkrada öngörülen taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple ödenmemiş kamulaştırma bedellerinde kamu alacakları için öngörülen en yüksek faiz uygulanır.

Madde 19.- Türkiye Cumhuriyeti Ana-yasasının 49 uncu maddesinin ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve üçüncü fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır.

"Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır."

Madde 20 .- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 51 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 51.- Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.

Sendika kurma hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.

Sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

Aynı zamanda ve aynı işkolunda birden fazla sendikaya üye olunamaz.

İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir.

Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz.

Madde 21.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 55 inci maddesinin son fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Asgarî ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da göz önünde bulundurulur."

Madde 22.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 65 inci maddesi kenar başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

XIII. Devletin iktisadî ve sosyal ödevlerinin sınırları

Madde 65.- Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek malî kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.

Madde 23.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 66 ncı maddesinin ikinci fıkrasının ikinci cümlesi madde metninden çıkarılmıştır.

Madde 24.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 67 nci maddesinin beşinci fıkrasına "askerî öğrenciler," ibaresinden sonra gelmek üzere "taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç" ibaresi eklenmiş ve "bulunan tutukluların seçme haklarını kullanmalarında," ibaresi "oy kullanılması ve" şeklinde değiştirilmiş ve maddeye aşağıdaki son fıkra eklenmiştir.

"Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz."

Madde 25.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 69 uncu maddesinin altıncı fıkrasına aşağıdaki cümle ile altıncı fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiş ve son fıkra aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Bir siyasî parti, bu nitelikteki fiiller o partinin üyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin büyük kongre veya genel başkan veya merkez karar veya yönetim organları veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsendiği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık içinde işlendiği takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır."

"Anayasa Mahkemesi, yukarıdaki fıkralara göre temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir."

"Siyasî partilerin kuruluş ve çalışmaları, denetlenmeleri, kapatılmaları ya da Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmaları ile siyasî partilerin ve adayların seçim harcamaları ve usulleri yukarıdaki esaslar çerçevesinde kanunla düzenlenir."

Madde 26.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 74 üncü maddesinin birinci fıkrasına "Vatandaşlar" ibaresinden sonra gelmek üzere "ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye'de ikamet eden yabancılar"; ikinci fıkrasına, "sonucu" ibaresinden sonra gelmek üzere "gecikmeksizin" ibaresi eklenmiştir.

Madde 27.- Türkiye Cumhuriyeti Ana-yasasının 76 ncı maddesinin ikinci fıkrasında geçen "ideolojik veya anarşik eylemlere" ibaresi, "terör eylemlerine" şeklinde değiştirilmiştir.

Madde 28.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 83 üncü maddesinin dördüncü fıkrası madde metninden çıkarılmış; maddeye aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.

"Dokunulmazlıkla ilgili işler, Türkiye Büyük Millet Meclisine ulaşma tarihinden itibaren en geç üç ay içinde sonuçlandırılır."

"Dokunulmazlıkla ilgili oylama Genel Kurulda gizli olarak yapılır."

"Milletvekilleri hakkındaki ceza davaları Yargıtay'da görülür. Bu davalarla ilgili hazırlık soruşturmasının yürütülmesi, kamu davasının açılması, hükmün temyizi ve diğer yargılama esasları kanunla düzenlenir."

Madde 29.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 86 ncı maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesi "Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek, yolluk ve tazminatları, sosyal hakları ve emeklilik işlemleri kanunla düzenlenir." şeklinde değiştirilmiş; fıkranın sonuna "Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ile bunların emeklileri T.C. Emekli Sandığı ile ilişkilendirilirler ve üyeliği sona erenlerin istekleri halinde ilgileri devam eder." ibaresi eklenmiş ve aynı maddenin ikinci fıkrasında geçen "sosyal güvenlik kuruluşları" ibaresi "T.C. Emekli Sandığı" olarak değiştirilmiştir.

Madde 30.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 87 nci maddesinde geçen "Anayasanın 14 üncü maddesindeki fiillerden dolayı hüküm giyenler hariç olmak üzere," ibaresi kaldırılmış; "genel ve özel af ilanına" ibaresinden önce gelmek üzere "Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile" ibaresi eklenmiştir.

Madde 31.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 89 uncu maddesinin ikinci fıkrasına "Yayımlanmasını" ibaresinden sonra gelmek üzere "kısmen veya tamamen" ibaresi ile son cümlesinden önce gelmek üzere aşağıdaki cümle eklenmiştir.

"Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir."

Madde 32.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 90 ıncı maddesinin son fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiştir.

"Kanunlar ile milletlerarası antlaşmaların çatışması halinde milletlerarası antlaşmalar esas alınır."

Madde 33.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 94 üncü maddesinin dördüncü fıkrasında geçen "on gün içinde" ibareleri "beş gün içinde" şeklinde değiştirilmiştir.

Madde 34.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 100 üncü maddesinin birinci fıkrasında geçen "karara bağlar" ibaresinden önce gelmek üzere "gizli oyla" ibaresi, ikinci fıkrasının sonuna "Bu süre içinde raporun Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına teslimi zorunludur." cümlesi eklenmiş ve üçüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde görüşülür ve gerek görüldüğü takdirde ilgilinin Yüce Divana sevkine karar verilir. Yüce Divana sevk kararı ancak üye tamsayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla alınır."

Madde 35.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 118 inci maddesinin birinci fıkrası ile üçüncü fıkrasının ilk cümlesi aşağıdaki şekilde ve üçüncü fıkrasının son cümlesinde geçen "öncelikle dikkate alınır" ibaresi "değerlendirilir" olarak değiştirilmiştir.

"Millî Güvenlik Kurulu, Cumhurbaşkanının başkanlığında, Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Başbakan Yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanından kurulur"

"Millî Güvenlik Kurulu; Devletin millî güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile ilgili alınan tavsiye kararları ve gerekli koordinasyonun sağlanması konusundaki görüşlerini Bakanlar Kuruluna bildirir."

Madde 36.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 149 uncu maddesinin birinci fıkrasında geçen "iptale" ibaresinden sonra gelmek üzere "ve siyasî parti davalarında kapatılmaya" ibaresi eklenmiş, "üçte iki" ibaresi "beşte üç" olarak değiştirilmiştir.

Madde 37.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının geçici 15 inci maddesinin son fıkrası madde metninden çıkarılmıştır.

GEÇİCİ Madde -

A) Bu Kanunun 24 üncü maddesi ile Anayasanın 67 nci maddesine son fıkra olarak eklenen hüküm bu Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra yapılacak ilk genel seçimde uygulanmaz.

B) Bu Kanunun 30 uncu maddesi ile Anayasanın 87 nci maddesinde yapılan değişiklik, bu Kanunun yürürlük tarihinden önce, Anayasanın 14 üncü maddesindeki fiilleri işleyenler hakkında uygulanmaz.

Madde 38.- Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer ve halkoylamasına sunulması halinde tümüyle oylanır.

IV. TBMM'DE Birinci tur görüşmeler ve oylanan değişiklikler

TBMM tarafından 24.09.2001 tarihinden itibaren 28.09.2001 gününe kadar 50 saatlik bir çalışma sonucunda Anayasa değişikliklerinin maddelerine geçiş, 3 adet önerge ve 39 maddeyle 43 defa gizli oy kullanılarak Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Teklifinin birinci görüşmeleri tamamlanmıştır. İkinci görüşmeye en az 48 saat geçtikten sonra başlanacaktır. Bu nedenle ikinci tur oylamalar, 1 Ekim 2001 tarihinde yapılacak olan TBMM Yasama yılı açılışı dikkate alınarak 2 Ekim 2001 Salı günü saat 11.00'e alınmıştır.

TABLO

Yukarıda verilen tabloya göre TBMM tarafından görüşülen değişiklik önerileri aşağıdaki gibi birinci tur görüşmelerle tamamlanmıştır. Beşte üç oy oranının altında kalan maddeler gösterilmiştir. Bunların dışındaki maddelerin tümü Anayasanın aradığı beşte üç oy oranını aşarak kabul edilmiştir. Haklarında değişiklik önerileri verilerek kabul edilen ve Anayasa Komisyonundan geldiği gibi kabul edilen maddeler şöyledir:

Madde 2.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 13 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 3.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 14 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 14.- Anayasa'da yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.

Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir.

Madde 4.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 19 uncu maddesinin beşinci fıkrasının ilk cümlesi, altıncı fıkrası ile son fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir."

"Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir."

(Madde üzerinde 2 adet önerge verilmiş ve birleştirilerek oylanmıştır. Önergelere göre madde değişikliğinde yer alan "yedi gün"ün "dört gün" olarak değiştirilmesi önerilmiştir. Yapılan oylama sonucunda bu önerge kabul edilmiş ve Teklifinin 4 üncü maddesi üzerinde verilen bu önergenin gizli oylamasında da (kullanılan oy sayısı: 482 Kabul: 455 Ret: 21 Çekimser: 5 Boş: 1) kabul edilmiştir.

(Kabul edilen önergeyle birlikte 4 üncü maddenin oylamasına 464 milletvekili katılmış; 440 kabul, 15 ret, 4 çekimser, 1 geçersiz, 4 boş oy kullanılmıştır. Böylece, 4 üncü madde, Anayasanın aradığı beşte 3 çoğunluğu bularak kabul edilmiştir.)

Madde 6.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 21 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Madde 21.- Kimsenin konutuna dokunulamaz. Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça, yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar."

Madde 7.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 22 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 22.- Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.

İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.

Madde 8.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 23 üncü maddesinin beşinci fıkrasında geçen "ülkenin ekonomik durumu," ibaresi madde metninden çıkarılmıştır.

"Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir."

Madde 10.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 28 inci maddesinin ikinci fıkrası metinden çıkarılmıştır.

Madde 11.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 31 inci maddesinin ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sağlığın korunması sebepleri dışında, halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve kanaatlere ulaşmasını ve kamuoyunun serbestçe oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz."

Madde 12 - Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 33 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 33.- Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.

Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.

Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.

Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır.

Madde 13 .- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 34 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 34.- Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

Madde 14.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 36 ncı maddesinin birinci fıkrasına "savunma" ibaresinden sonra gelmek üzere "ile adil yargılanma" ibaresi eklenmiştir.

"Savaş, yakın savaş ve terör suçları halleri dışında ölüm cezası verilemez."

"Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez."

"Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz."

(15 inci maddeyle ilgili olarak Anayasa Komisyonun bir önerge vermiştir. Önerge ile "Görüşmekte olduğumuz 737 sayılı kanun teklifinin çerçeve 15 inci maddesiyle değiştirilmesi öngörülen Anayasanın 38 inci maddesine eklenmesi istenen yedinci fıkrada geçen "savaş" ibaresinden sonra gelmek üzere "çok yakın savaş" ibaresinden sonra gelmek üzere "tehdidi" ibaresinin eklenmesini" teklif edilmiştir. Önerge kabul edilmiştir. Bu önergenin gizli oylaması yapılmış ve (Kullanılan oy sayısı: 468 Kabul: 390 Ret: 63 Çekimser: 8 Boş: 6 Geçersiz: 1) kabul edilmiştir. Daha sonra çerçeve 15. madde bu değişiklik önergesi ile birlikte oylanmış 452 milletvekili oylamaya katılmış; 368 kabul, 65 ret, 8 çekimser, 10 boş, 1 geçersiz oy kullanılmıştır. Böylece, 15 inci madde, Anayasanın öngördüğü beşte 3 çoğunlukla kabul edilmiştir. )

Madde 16.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 40 ıncı maddesine ikinci fıkra olarak aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

"Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır."

Madde 17.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 41 inci maddesinin birinci fıkrasına "ve eşler arasında eşitliğe dayanır." ibaresi eklenmiştir.

Madde 18.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 46 ncı maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanlarının bedeli, her halde peşin ödenir.

İkinci fıkrada öngörülen taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple ödenmemiş kamulaştırma bedellerinde kamu alacakları için öngörülen en yüksek faiz uygulanır.

Madde 19.- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 49 uncu maddesinin ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve üçüncü fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır.