"Uyum yasaları" olarak adlandırılan yasa değişiklikleriyle idam cezası savaş ve yakın savaş tehdidi durumunda işlenmiş suçlan hariç kalktı, eleştiri amacıyla düşünce beyanı suç olmaktan çıktı, Kürtçe yayın ve özel eğitim yapılmasını önü açıldı, cemaat vakıflarına taşınmaz mal elde etme hakkı verildi, dernek kurma ve örgütlenme ile gösteri yürüyüşü konularında gelişmeler oldu.
15 Haziran'da Meclis'e sunulması beklenen 6. uyum paketindeki açıklanmayan ancak basında yer alan değişiklikler Terörle Mücadele Yasası'nın 8. maddesi, Kürtçe yayın, apartmanlarda ibadethane ve seçimlerde yabancı gözlemci bulundurulması olarak öne çıktı.
Uyum yasalarıyla meydana gelen değişikliklerin özeti şöyle:
İdam yerine müebbet hapis
* Terör suçlarında idam cezası kaldırıldı. Buna göre idam cezası ancak "savaş ve çok yakın savaş tehdidi hallerinde işlenmiş suçlar"da verilebilecek. İdam yerine "müebbet ağır hapis" cezası uygulanacak. Haklarında verilmiş idam cezaları müebbet hapis cezasına dönüştürülen hükümlüler, infaz indirimi ve şartla salıvermeden yararlanamayacak. Hükümlüler altı, terör suçlarından hükümlüler dokuz yıl hücrede kalacak. Terör hükümlüleri ayrıca 'ömür boyu' cezaevinde kalacak.
* TCK'nın 159. maddesinde devlet ve kurumlarına hakaret suçunun cezasının üst sınırı 6 yıldan 3 yıla indirildi. Bu maddedeki para cezaları da kaldırıldı.
* TCK'nın 312. maddesinde en çok eleştirilen "olasılık" kelimesi "tehlike", "kişiler" tanımı "halk" olarak değiştirildi.
* Türklüğü, TBMM'yi, hükümeti, güvenlik kuvvetlerini, adliyeyi tahkir ve tezyif kastı bulunmaksızın sadece eleştirmek amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç değil.
* Anayasanın 120 nci maddesi gereğince olağanüstü hâl ilân edilen bölgelerde yakalanan veya tutuklanan kişiler hakkında ikinci fıkrada dört gün olarak belirlenen sürenin, Cumhuriyet savcısının talebi ve hâkim kararıyla yedi güne kadar uzatılabileceği, hâkimin, karar vermeden önce yakalanan veya tutuklanan kişiyi dinleyeceği hükmü getirildi.
* Tutuklu bulunan sanık, müdafii ile her zaman görüşebilecek. Cumhuriyet savcısı tarafından gözaltı süresinin uzatılmasına yazılı olarak emir verilmesinden sonra gözaltında bulunan kişi hakkında da aynı hüküm uygulanacak. Tutuklamadan ve tutuklamanın uzatılmasına ilişkin her karardan tutuklunun bir yakınına veya belirlediği bir kişiye, hâkimin kararıyla gecikmeksizin haber verilecek. Ayrıca, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürmemek kaydıyla, tutuklunun tutuklamayı bir yakınına veya belirlediği bir kişiye bizzat bildirmesine de izin verilecek.
Kürtçe yayına olanak
* RTÜK Yasası'nın anadilde yayın yapılmasını yasaklayan 4. maddesine, "Türk vatandaşlarının günlük yaşamlarında geleneksel olarak kullandıkları farklı dil ve lehçelerde de yayın yapılabilir" hükmü eklendi. Böylece özel radyo ve televizyonların Kürtçe yayın yapabilmesine olanak sağlandı. Yayınları RTÜK belirleyecek.
* Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi Yasası değiştirilerek özel öğretim kurumlarında Kürtçe kurslar açılması olanaklı kılındı. Bu kurslarla ilgili düzenleme yetkisi Milli Eğitim Bakanlığı'na verildi.
Basın yasasında değişiklikler
* Basın Yasası'nın, her türlü basılmış eserin dağıtımının önlenmesine veya toplatılmasına ilişkin Ek 1. maddesinde düzenleme yapan maddeye,"Atatürk ve inkılap kanunları aleyhine işlenen suçlar" da eklendi. Basın Kanunu'nda yer alan "yasaklanmış dil" kavramı ise kaldırıldı.
* Suç işleyen basın kuruluşlarının kapatılma süresi de 30 günden 15 güne indirildi. Basılı eserlerin toplatılması, basım makinaları ve aletlerine el konulması ise mahkeme kararı ile olabilecek.
*RTÜK ve Basın yasalarındaki ağır cezalardan geri adım atıldı. Para cezaları 10-250 milyar liradan 1-100 milyar liraya indirildi. "Karamsarlık, umutsuzluk, kargaşa ve şiddet eğilimlerini körükleyici" yayın yasağı kaldırıldı.
Dernekler ve gösteri izni için yeni düzenlemeler
* 18 yaşında ve fiil ehliyetine sahip herkese dernek kurma hakkı tanındı. Affa uğramış olsalar bile, bazı suçlardan daha önce hüküm giyenlerin ise dernek kurması yasaklandı. 312. maddeden hüküm giyenler de 5 yıl süreyle bu haktan mahrum edildi.
* Dernek, sendika ve meslek kuruluşları amaçları dışında da toplantı ve gösteri yürüyüşü yapabilecekler. Bu toplantıları düzenleme yaşı da 21'den 18'e indirildi.
* Dernek ve vakıflar Bakanlar Kurulu izniyle yurtdışında şube açabilecek, yurtdışında benzer amaçlı kuruluşlara üye olabilecek. Yurtdışındaki dernek ve vakıflar Türkiye'de şube açabilecek. Dernekler Kütüğü ile merkezi olarak kayda alınacak, her yıl faaliyetleriyle ilgili rapor vermek zorunda olacak. Kamu görevlileri dernek kurmakta daha özgür olacak. Öğrencilerin sınıfta kaldıkları gerekçesiyle dernek yönetici olamaması uygulaması kalktı. Ayrıca öğrencilerin, sosyal ve moral gelişim amaçlı öğrenci derneği kurması da olanağı tanındı.
* Yabancılar, İçişleri Bakanlığı'nın izniyle toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyebilecek, vali veya kaymakamların izniyle düzenlenmiş toplantılarda konuşabilecek. Toplantı ve gösteri yürüyüşlerini haber verme süresi ise 72 değil, 48 saat olacak.
* Toplantı yapılabilmesi için istenilen evrak kaldırılarak düzenleme kurulu üyelerinin imzasını taşıyan bir bildirimin 48 saat önce verilmesi yeterli olacak.
* Yabancılara da, Türkçe olmak kaydıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi ile idarî makamlara dilekçe verme hakkı tanındı.
* Adli sicil kaydının suça bağlı olarak 1 ila beş yıl aradan sonra silinebilmesi olanağı tanındı.
Siyasi partilerin kapatılması
* Parti kapatmalarda "odak olma" tanımında partiler lehinde düzenleme yapıldı. Siyasî partilerin kapatılması davalarında kapatılmaya karar verilebilmesi için beşte üç oy çokluğu şart olacak
Polisin yeni "görevleri"
* Polis, gözaltına aldığı kişiye yakalama gerekçelerini açıklayacak, yakınlarına haber verecek.
* Konser, tiyatro ve film gösterimlerinde önceden izin alma koşulu kaldırılacak, 48 saat önceden bildirimde bulunmak yeterli olacak.
* Ticari amaçla video ve ses bandı dolduranlar, piyasaya çıkmadan önce bir adedini polise vermek zorunda olamayacak.
* Polis, internet kafeleri "devletin bölünmez bütünlüğü, genel güvenlik ve ahlak, anayasal düzene aykırı yayın yapan sitelere girildiği" gerekçesiyle kapatabilecek.
* Polis, mahkeme kararı ya da yazılı emir olmadıkça, ev ve işyeri basamayacak, arayamayacak. Bar, pavyon, gazinolarda çalışma yaşı 18'e inecek. 18 yaşından küçükler yanlarında velileri olsa bile bu yerlere giremeyecek. Dinlenme ve eğlence yerlerinde çalışacak kadınlara izin belgesi sorulmayacak.
Cemaat vakıflarına mal edinme hakkı
*Cemaat vakıfları Bakanlar Kurulu izniyle taşınmaz edinebilecek ve taşınmazları üzerinde tasarrufta bulunabilecek.
* Azınlık vakıflarının taşınmazları vakıf adına tescillenecek.
Göçmen kaçakçılığı suç
* Ceza Yasası'na "göçmen kaçakçılığı" suçu girdi. Bu suçu işleyenlere iki yıldan beş yıla kadar ağır hapis ve 1 milyar liradan az olmamak üzere para cezası verilecek. Yurtdışından getirdikleri kişilerin pasaportlarına el koyanlar, organlarını pazarlayanların cezası 5-10 yıl ağır hapis olacak.
Yeniden yargılama hakkı
* İşkence ve kötü muamele sebebiyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) hükmettiği tazminat, bu suçları işleyen görevlilere ödettirilecek.
* Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) kararı üzerine, uğranılan ihlalin hükmedilen tazminatla giderilemeyecek sonuçlar doğurması durumunda yargılanmanın yenilenmesi istenebilecek. Kararı Yargıtay Hukuk Genel Kurulu verecek.
* Ancak yargılamanın yenilenmesi istemi, karara bağlanmış davaları etkilemeyecek ve yasa yürürlüğe girdikten bir yıl sonra yapılacak başvuruları kapsayacak. Bu durumda Abdullah Öcalan ve arkadaşları yargılamanın yenilenmesini isteyemeyecek. (ÖG/NK/BB)