Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneği (TOHAD) Başkanı Hakan Özgül ile engellilere nasıl destek olabiliriz, hakları nelerdir gibi konuları konuştuk.
Kendinizden bahseder misiniz? Yaşınız kaç ve burcunuz nedir?
Yaşım 38, bir sivil toplum kuruluşunda çalışıyorum, balık burcuyum.
Günlük hayatınızda engellilere yardım eden birileri var mı?
Yardım aldığım birileri yok, destek aldığım birileri var. Engellilerin yardım almaya ihtiyaçları yok ama bazen destek aldığı ihtiyaçları olabiliyor ama bu herkesin de destek alacağı anlamına gelmez.
Toplu taşımayla ilgili bir sorununuz var mı?
Var. Toplu taşıma araçlarını kullanamıyoruz. Kullanabildiklerimiz var; mesela asansörler çalışıyorsa, uygun otobüsler durakta varsa ya da duraklara uğruyorsa toplu taşıma araçlarını kullanabiliyoruz. Otobüsün kalabalık olması, şoförlerin tutum ve davranışları ve bazı teknik sebeplerden dolayı otobüsleri kullanamadığımız oluyor.
Peki küçük bir sorumuz var, biz internette görmüştük, bir görme engelliye yardımcı olabilen sokaklardaki sarı şeritlere bazen araba park ediyorlar. Bu sizce doğru bir şey mi?
Sarı çizgiler görme engelli kişilerin hissederek yön bulmalarını kolaylaştıran bir yapıdır. Adına hissedilebilir demir denir.
Ama o kaldırımın üstüne araba konulmuş...
Hissedilebilir demirlerin üzerine araba koymak ya da rampalara araba park etmek o kişilerin yaşam koşullarını kısıtlıyor; doğru bir hareket değil. Bu kişilerin yaptıklarının hatalı olduğunu nazikçe uyararak bir daha yapmamasını istememiz gerekir.
Evet, son sorumuzu soralım… İnsanların bakış ve tavırlarından rahatsız oluyor musunuz?
İnsanların tutum ve davranışlarından rahatsızım, çünkü toplumda engelli kişilere acınacak, merhamet edilecek ve yardım edilecek kişiler gözüyle bakılıyor. Halbuki engelli kişilere acınması ya da merhamet edilmesi gibi bir durum sözkonusu olmaması gerekir. Çünkü engellilik bir fiziki ya da psikolojik ve sosyal bir farklılıktır.
Dolayısıyla engelli kişilerin toplum içerisinde yaşarken karşılaştıkları olumsuz tutum ve davranışlar bazen rahatsız edici olabiliyor. Biz elimizden geldiği kadar engelli kişilerin kim olduğunu, ne olduğunu ve nasıl davranılması gerektiğini anlatmaya çalışıyoruz.
Engelli kişilerin engelli olmayan kişilerinden bir farkı yoktur. Hatta içinizde gözlük kullanan biri varsa… Ben de tekerlekli sandalye kullanıyorum. Aslında bu kadar basittir.
Ben sandalyemle beraber dışarı çıktığımda kendimi engelli olarak hissetmiyorum, ne zamana kadar? Birinin rampa önüne arabasını park etmesine kadar. Bu zamana kadar herhangi bir engelle karşılaşmıyorum. İnsanların tutum ve davranışları, yani çevresel faktörler beni kısıtladığı zaman engelli hale geliyorum.
Çok teşekkür ederiz Hakan Bey, bizimle görüştüğünüz için...
Bu kadar mıydı? (gülüyor)
Var mıydı başka söylemek istediğiniz, eklemek istediğiniz bir şeyler?
Eğitim hayatından bahsedelim mi biraz?
Nasıl isterseniz... Siz okulunuzdan bahsedebilir misiniz?
Şimdi eğitim hayatında engelli çocukların karşılaştığı iki temel zorluk var. Bunların ilki binaların fiziki yapılarından kaynaklı zorluklar, örneğin merdivenler, tuvalet olmaması, asansör olmaması hissedilebilir zemin olmaması gibi bazı yapısal sorunlar.
Bir de eğitim hayatında kullanılması gereken araç gereçler var. Nedir onlar? Mesela görme engelli kişiler bilgisayar kullanabilirler, kullanabilmeleri için ekran okuyucu programlara ihtiyaç duyarlar.
Ya da mesela bir küp prizma ve silindiri görerek anlayabilirsiniz ama görme engelli kişiler bu cisimlerin neye benzediğini anlamak için bu şekillerin yapıldığı eğitim materyallerine ihtiyacı vardır. Tutacak dokunacak neye benzediğini zihninde canlandıracak.
Ya da işitme engelli kişiler için düşünelim, işitme engellilerin bir kısmı dudak okuyabilirler yani ne dediğinizi anlayabilirler. Cihaz kullanarak duyabilirler ya da bir kısmı sadece işaret diliyle anlaşabilir. Fakat bu kişiler sizin konuştuğunuz günlük dili kullanmazlar, daha sade daha yalın daha somut kavramları kullanabilirler. Mesela işaret dili kullanan işitme engelliye hava bugün mis gibi dediğinizde, oradaki mis kelimesi işitme engelli için bir şey ifade etmiyor ama onu biraz daha somutlaştırırsanız, mesela hava soğuk, serin, sıcak, güneş var gibi; daha anlaşılır hale gelir.
Tabii ki çocukların bir de tutum ve davranışları var, dalga geçilmemesi gerekir, bunun bir farklılık, zenginlik olduğunu bilerek yaşamaları gerekir. Burada kastım onlara yardım edilsin değil, acınsın değil, sıradan normal davranmak gerekir.
Bu saydığım üç başlığı eğitim hayatında uygulayabilirsek o zaman engelli çocukların engelli olmayanlarla beraber aynı derste, sırada eğitim almaları mümkün olabiliyor ama bunlar sağlanmazsa çocuklar bu sefer okula gitmek istemiyor, erken yaşta bırakmak istiyorlar ya da hiç katılmıyorlar.
Dolayısıyla bizim yapmamız gereken şey engelli kişiler kimdir, neye gereksinim duyarlar ve bu gereksinimler nasıl karşılanabilir, bunları öğrenmemiz lazım.
TIKLAYIN - ENGELLİ HAKLARI İÇİN SAVAŞALIM
Mesela birileri itişirken sizi itse kötü olur değil mi, ne hissedersiniz?
Tabii ki ben tekerlekli sandalye kullanıyorum. Birinin beni itmesi dengemi bozabilir ya da zor yürüyen bir kişinin dengesi bozulabilir, o yüzden dikkatli davranmak gerekir.
Peki yolda gidiyorsunuz, biri size yol vermezse ne düşünürdünüz?
Geçiş hakkı kime ait ona bakarım, hak araca aitse hakkın bana gelmesini beklerim. Engelli olmam sebebiyle bana yol vermelerini istemem, beklemem de.
Bu seneki karda sorun yaşadınız mı?
Evet, kar yağdığında sorun çıkabiliyor yollar kayganlaşabiliyor ve yol üstünde tekerlekli sandalyelerin hareket etmesi çok güç.
Bilmiyorum biliyor musunuz, kar tatilli olursa okullara önceden haber verilerek tatil edilirse yani, o zaman dışarı çıkmamıza gerek kalmıyor böylece sorun yaşamıyoruz. Bu sadece sandalye kullananlar için değil, görme engelliler ya da zorlukla yürüyen çocuklar için. Baston kullanan olabilir, koltuk değneği kullanan olabilir. Kar yağışı, olumsuz hava koşulları engelli kişileri etkileyebiliyor.
Hakan Bey, mesela buradaki okullarda engelli kişilere asansör olmuyor ya da görme engelliler yönlerini bulamıyor, yerler kasisli, çukur oluyor, vs… Tehlikeli değil mi bunlar?
Evet eğer ki görme engelliler için hissedilebilir zemin yapılmazsa, engelli kişi nerede duracağını ya da nereye gitmesi gerektiğini yeteri kadar algılayamıyor, caddeye ne zaman çıkacak, ne zaman karşıya geçebiliyor, hissedilebilir zemin bunları anlatıyor, bunlar olmayınca çeşitli riskler çıkabiliyor.
Sizin hayatınızı kolaylaştırmak için ne yapabiliriz?
Birincisi engelli kişilerin kim olduğunu, neye gereksinim duyduğunu bilmek gerekir. İkincisi, sıradan davranmak gerekir, yani sürekli onların yardıma ihtiyacı varmış gibi hareket etmemek gerekir ve sormak da gerekir yardıma, desteğe ihtiyaç olup olmadığını. Sormadan hareket etmemeli.
Dikkatli bakışlar rahatsız edici tavırlar, hastalık veya engeliyle ilgili sürekli soru sorulmasından hoşlanmayabilirler, ta ki bu kişiler anlatmak isteyinceye kadar.
Evden çıkarken zorluk yaşıyor musunuz?
Hayır.
Neden?
Çünkü yaşadığım ev fiziksel özelliklerime ve kullandığım tekerlekli sandalyeye uygun bir şekilde yapıldı. Merdiven, basamak, herhangi bir engel yok, evimden dışarıya kolaylıkla çıkabiliyorum.
Buradan yola çıkarak şunu söyleyebiliriz, engelli kişiler özelliklerine uygun alanda yaşamalıdırlar. Çok basamaklı yerde yaşayacaksa asansörü olmalıdır mesela. Bu düzenlemelerin olmadığı yerde yaşamamaları gerekir.
Peki, dışarı nasıl çıkıyorsunuz zorluk yaşamadan?
Sandalyeme biniyorum, kapıdan geçiyorum, dışarı çıkıyorum ve sokaklarda rahatça dolaşıyorum rampamın önüne biri park edene kadar. Rampanın önüne araç park ediyorsa birileri, o yolu ben kullanamıyorum.
Onun haricinde sokakların dar olması, yanlış park etme, kaldırım üstünde engeller; mesela ağaç dikiyorlar, direk koyuyorlar, çöp kutuları koyuyorlar bunlar geçişleri engelliyor. Olmaması gerek.
Engelliler basketbol nasıl oynuyorlar? Zorlukları neler?
Engelli olmayan kişilerin yaptığı hemen hemen her sporu yapabiliyorlar.
Biliyor musunuz bilmiyorum, paralimpik oyunlar kapsamında engellilerin yarıştığı olimpiyatlar var. Onlar tekerlekli sandalye kullanarak basketbol oynuyorlar. Sandalyeleri daha farklı, tekerlekler açılıdır ve devrilmeyi engeller, hafiftirler. Yürüyerek yaptığınız her hareketi sandalyeyle yaparlar; çok da güzel oynuyorlar. Hatta şampiyonluk maçları oluyor ve ülkemizi temsil ediyorlar.
Hatta futbol da oynuyorlar, buz hokeyi, okçuluk yapıp halter kaldırıyorlar. Uygun araç gereç ile her sporu yapabiliyor engelli kişiler.
Teşekkürler Hakan bey, bugün bizimle görüştüğünüz ve bu projeye katıldığınız için. Yanaklarınızdan öperiz.
Çok teşekkür ederim. Ben de sizi öpüyorum yanaklarınızdan.
Kafanıza bir şey takılırsa bana her zaman sorabilirsiniz.
İyi çalışmalar… (MÖ/MH/EB/EK/YY)