Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) Diyarbakır Milletvekili Sevilay Çelenk, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı’nın (TİKA) 22 Ağustos 2024’te kendi resmi sitesinden yaptığı açıklamayla Afganistan’da Herat Kültür ve Bilgi Müdürlüğü, Basın ve Yayın Birimine geniş kapsamlı bir teknik ekipman desteği duyurusu hakkında soru önergesi verdi.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un yanıtlanması talebiyle verilen soru önergesinde, şu noktalara vurgu yapıldı:
“Türkiye’nin kapsamlı bir destek verdiği Afganistan Medyasını, Afgan Kadınların Siyasi Katılım Ağı, geçtiğimiz mayıs ayında Dünya Basın Özgürlüğü Günü dolayısıyla protesto etmiş ve gazetecilerin, medyanın ve ifade özgürlüğünün içinde bulunduğu kötü durumu dünya kamuoyuna duyurmuştu. Afgan Kadınlar, Afganistan Kültür ve Bilgi Müdürlüğü Basın ve Yayın Birimi’ni de Taliban yönetimi tarafından kullanıldığını belirterek eleştirmişti. Afgan kadınlar ayrıca, Taliban'ın iktidarını sağlamlaştırma ve bilgiyi kontrol etme çabalarına dikkat çekmiş, Afganistan’da ifade özgürlüğü sorununa ve medyaya uygulanan sansüre değinmişlerdi. Ayrıca kadınlar Afgan medyasının Taliban’ın sansür kılıcı altında olduğunu vurgulamıştı.”
“Yukarıda da değinildiği üzere Taliban üç gün evvel de toplum üzerindeki baskı ve kontrolü aşırı ölçülerde derinleştiren yeni “Ahlak kurallarını/erdem yasasını” yürürlüğe koydu. Birleşmiş Milletler’in (BM) “Afganistan’ın geleceği bakımından üzücü bir vizyon sunuyor” uyarısıyla karşıladığı 114 sayfalık ve 35 maddelik bu belge, toplu taşıma ve kamusal kutlamalara kadar gündelik yaşamın her alanında düzenlemeler içeriyor, Taliban’ın halihazırda uyguladığı katı şeriat kurallarını daha da sıkılaştırdığı kabul gören söz konusu belge, aynı zamanda bu çerçevede yayınlanan ilk resmi belge. Onaylanarak yürürlüğe giren bu yeni kurallar çerçevesinde ahlak polisinin yetkileri de iyiden iyiye genişliyor.”
“TİKA bu destekle neyi amaçlıyor”
Çelenk’in yanıtlanmasını istediği sorular şöyle:
- TİKA tarafından Afganistan'ın Herat kentindeki Talibancı medya merkezine sağlanan teknik ekipman desteği, Taliban rejiminin cinsiyetçiliği, dışlayıcılığı ve medya üzerindeki ağır sansür dikkate alındığında, medya ve ifade özgürlüğünün ve insan haklarının gözetilmesi bağlamında uygun mu?
- Daha birkaç gün evvel, kadınların ses ve yüzünü kamusal alanda yasaklayan yeni “ahlak kuralları” getiren bir rejimin medyasına, hem de bu halkın parasıyla destek olmanın anlamı nedir? Taliban rejiminin gücünü pekiştirip kadınlar ve kız çocuklarına her geçen gün daha ağır hak ihlalleri yaşatmasına destek olan bu medya değil mi?
- TİKA'nın Taliban yönetimindeki medya merkezlerine sağladığı desteğin -Taliban'ın medyayı iktidarını sağlamlaştırma aracı olarak gördüğü göz önüne alındığında- amacı nedir?
- Bu yardımlar yapılırken, Afganistan’da baskıcı ve ağır hak ihlallerine yol açan Taliban yönetimi ve bu yönetimi güçlendiren yayıncılığa destek olunduğu da değerlendirilmiş mi?
- Basın özgürlüğünün ciddi şekilde kısıtlandığı bir ortamda TİKA’nın desteği hangi kriterlere göre verildi?
- TİKA’nın sağladığı teknik ekipman desteği, uluslararası insan hakları standartlarına uygun mudur? Bu tür yardımların uluslararası standartlara ve Türkiye’nin insan hakları taahhütlerine uygunluğu nasıl sağlanıyor ve denetleniyor?
- 2021 yılından bu yana, TİKA'nın Taliban yönetimindeki basın kuruluşlarına sağladığı toplam maddi destek ve ekipman yardımının miktarı ne?
- TİKA ve/veya Bakanlığınız Taliban yönetimi altındaki hangi basın kuruluşlarına ve diğer kurumlara yardım yaptı? Bu desteğin detayları ve dağıtım şekli ne?
- TİKA tarafından sağlanan yardımların şeffaflığı ve hesap verebilirliği konusunda ne tür denetim mekanizmaları bulunmaktadır? Bu yardımların Taliban yönetimi altında nasıl kullanıldığını izleme ve değerlendirme mekanizmaları ne?
Ne olmuştu?
22 Ağustos 2024 tarihinde, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), resmi sitesinden yaptığı açıklamada, Afganistan’da Herat Kültür ve Bilgi Müdürlüğü, Basın ve Yayın Birimine geniş kapsamlı bir teknik ekipman desteği sağladığını duyurdu. Bu destek, Afganistan'da Taliban rejiminin kontrolü ele geçirmesinden üç yıl sonra geldi. Bu süre zarfında, Taliban yönetimi altında kadın hakları ciddi şekilde ihlal edilmiş ve özellikle kadınlar ile kız çocukları üzerinde ağır bir baskı kurulmuştu.
Son olarak, Taliban'ın yürürlüğe koyduğu yeni "Ahlak Kuralları/Erdem Yasası" ile kadınların kamusal alanda şarkı söylemeleri, şiir okumaları ve yüksek sesle konuşmaları yasaklandı. Bu yasalar, kadınların seslerinin duyulmasını ve yüzlerinin görülmesini mahremiyet gerekçesiyle engelliyor.
Bu gelişmelerin ardından, TİKA'nın Taliban yönetimindeki basın yayın birimlerine sağladığı destek, çeşitli tepkilere yol açtı. TİKA, yaptığı açıklamada teknik ekipmanların, İttifak-ı İslam Gazetesi’nin yayın hayatına başlamasının 104. yılı kutlamaları kapsamında Herat İl Kültür ve Bilgi Müdürlüğü’ne teslim edildiğini belirtti. Teslim törenine Afganistan Kültür ve Bilgi Bakanı Yardımcısı Muhammed Yunus Raşid, Bahter Haber Ajansı Sorumlusu Hesin Neimi, Herat Kültür Müdürlüğü yetkilileri ve basın mensupları katıldı. Neimi, bu denli kapsamlı bir desteğin, Bahter Haber Ajansı ve İttifak-ı İslam Gazetesi’nin kuruluşundan bu yana ilk kez sağlandığını vurgulayarak TİKA'ya minnettarlığını belirtti.
(EMK)