Bunun temel nedeni de, yönetimde hangi hükümet olursa olsun, sağlık politikalarının belirlenmesinde, karar sürecinde toplum hekimlerinin yer almaması, yer almalarına izin verilmemesi.
Varol'la, Türkiye'de halk sağlığını ve sağlık politikalarını konuştuk.
Her şeyden önce, "halk sağlığı" ne demek?
Halk sağlığı bir bilim dalıdır. Toplumun sağlık politikalarını üreten, sağlık hizmetlerinin nasıl verilmesi gerektiğiyle ilgili politika üreten bir alandır. Toplum hekimliğidir.
Toplumun en önemli sağlık sorunlarını belirler. En çok görülen, en çok sakat bırakan, en çok öldüren hastalıklar, o toplumun önemli sağlık sorunlarıdır.
Örneğin, kadın doğum uzmanları rahim kanserlerini tespit eder; ama bunun toplum için önemli bir sağlık sorunu olup olmadığını belirlemek toplum hekiminin görevidir.
Sağlık hizmetleri üç basamaklıdır. Temel sağlık hizmetleri, tedavi hizmetleri ve rehabilite edici sağlık hizmetleri. Bütün sistemlerin nasıl işlemesi gerektiği halk sağlığı uzmanlarının, toplum hekimlerinin önderliğinde değerlendirilir.
Türkiye'de unutulmuş bir kavram mı halk sağlığı?
Unutulmuş bir kavram değildir. Halk sağlığı bir kavram olarak yaygınlıkla kullanılmıyor, ama sürekli içindeyiz aslında. Çünkü bir sağlık politikacısı aslında bir halk sağlığı işi yapıyor.
Türkiye halk sağlığında ne durumda?
Geri durumda değil. Birçok şey yapılıyor. Tüm dünyada sağlık alanında en önemli bilim dalıdır halk sağlığı. Biz bu işi yaptığımız için söylemiyorum, işin özü gereği böyledir.
Ama, Türkiye'de halk sağlığı hizmetlerini, toplum hekimliği hizmetlerini, günümüzde halk sağlığı uzmanları yerine birçok başka hekim yapıyor.
Bu usta çırak ilişkisiyle veya torpille gerçekleşiyor. Örneğin sağlık yöneticilerinin halk sağlığı uzmanları olması gerek. Bugün sağlık müdürlüklerinde müdür olarak görev yapan bir halk sağlığı uzmanı yok. Sağlık grup başkanları halk sağlığı uzmanı olmalı; ama Türkiye'de bu işi genellikle pratisyen hekimler yapıyor.
Bugün Sağlık Bakanlığı'nda sağlık politikasını yürüten, merkez teşkilatı içinde çalışan halk sağlığı uzmanı çok az. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü'nde de halk sağlığı uzmanlarının sayısı çok az. Sağlık projelerinde de öyle. Her şeyden önce, bir kere Sağlık Bakanı halk sağlığı uzmanı değil.
Toplum hekimliğinin esasları, temel hedefleri nedir?
Sağlık politikalarını belirlerken, toplum hekimliği ilkeleri gözardı edilmez.
Toplum hekimliğinin önemli ilkelerinden biri şudur: Toplumun en önemli sorunu, en çok görülen hastalıktır. En çok sakat bırakan hastalıktır. En çok öldüren hastalıktır.
Bir başkası da şudur: Bir hastalık sadece kişinin değil, çevresiyle birlikte o toplumun sorunudur.
Ama bizde en önemli sağlık sorunu belirlenirken herkes kendi penceresinden bakıyor. Oysa o toplum için en önemlisini yukarıdan aşağıya sıralayacak olan toplum hekimleridir. Bu sıralamayı toplum hekimliği ilkelerine göre belirlemeli. Çevresiyle birlikte toplumdaki kayıpları, sağlık ekonomisini de dikkate alarak ortaya koyacak bir disiplindir toplum hekimliği.
Sonra, bu sorunların nasıl çözüleceğiyle ilgili politikaları, kişilerin görev, yetki ve sorumluluklarını ortaya koyar, bunlar yerine gelmediğinde ne tür sorunların ortaya çıkacağını da belirler.
Bu bakış açısıyla, Türkiye'nin halk sağlığıyla ilgili en önemli sorunları neler?
Sağlık Bakanlığı içinde, sağlık politikalarınızı halk sağlığı uzmanları oluşturmadığı için, Sağlık Bakanlığı politikaları kendi siyasi iktidarının gözüyle ortaya çıkarıyor, ön plana koyuyor. En önemli sağlık sorunlarının belirlenmesinde, görünür olanla gerçek olan arasında bir fark var.
Bu farkı belirlemek için geniş kapsamlı bir araştırma yapmak gerek. Bu büyük bir maliyet ve ekip çalışması demek. Türkiye'de böyle bir çalışma yapılamıyor. Herkes kendi alanında araştırmalar yapıyor.
Mevcut bilgilere göre en önemli sağlık sorunları hangileri?
Güneydoğu'da zoonotik (hayvanlardan insana geçebilen) hastalıklar, daha kuzeye doğru çıkıldığında kanserler, batıya doğru gidince toprağın kirlenmesiyle ortaya çıkan hastalıklar, güneydeyse turizmden kaynaklanan önemli halk sağlığı sorunları ortaya çıkıyor.
Ülkenin ekonomik durumuyla ilgili hastalıklar kuş gribi, şarbon gibi hastalıklar öne çıkıyor ama, ishal, hepatit, tüberküloz, sıtma gibi önemli halk sağlığı sorunları, sanki yok sayılıyor. Sağlık Bakanlığı, önemli sorunları kendi siyasi görüşüne göre belirliyor.
Bu hükümetin kendini iktidarda tutabilme gücünü ortaya koyan, oluşturdukları ekibin sağlık anlayışı. Bugün hangi bakan görevdeyse, kimleri göreve getirdiyse, o kişilerin sağlık anlayışları içinde yürüyor bu süreç.
Bu durumda, doğru sağlık politikalarını üretmek için en acil işler hangisi?
Bütün toplumun en önemli sağlık sorunlarını toplum hekimliği ilkelerine göre sıralayacak büyük araştırmayı gerçekleştirebilecek yönetim kurulmalı.
Sağlık yönetimine liyakat usulüne uygun uzman kişileri koymak gerekli.
Örneğin, il sağlık müdürü halk sağlığı uzmanı olmalı. Müdür yardımcıları, sağlık grup başkanları da. İl ve ilçenin sağlık yöneticileri, halk sağlığı uzmanları ya da bu alanda yüksek lisans yapmış kişiler olmalı.
Nasıl bir prostat ameliyatını ürologdan, kırığı ortopedistten, doğumu kadın doğum uzmanından başkası yapamazsa, sağlığı yönetmek de halk sağlığı uzmanlarını işidir.
Bu hayata geçirildiğinde, toplumun en önemli sağlık sorunlarını belirlemek için elimizde ekip var aslında: Sağlık ocağı personellerinden söz ediyorum.
Araştırma, varolan verilerin değerlendirmesidir. O veriler zaten sağlık ocakları üzerinden elimize geliyor. Bunları değerlendirebilmek önemli. Bu yapılmadığı için, görünenle varolan arasındaki farkı anlayamıyoruz. Türkiye sağlık profilini toplum hekimliği ilkelerine bağlı olarak öğrenmiş değil hâlâ.
Oysa bu çalışma, bir ay içinde Türkiye'nin sağlık profilini ortaya çıkarabilir.
Türkiye'nin sağlık profilini toplum hekimliği ilkelerine bağlı olarak bilmemesi, pratikte nasıl sonuçlara yol açıyor?...
Gereksiz ilaç harcamalarına, gereksiz insan gücüne, yanlış yerlere müdahaleye, zaman ve bilgi kaybına yol açıyor.
Örneğin gereksiz antibiyotik kullanımıyla ilaç maliyetleri artarken, kişinin immün (bağışıklık) sistemi zayıflıyor.
Belediye Sağlık İşleri güçlendirilip sağlık zabıtaları çalışma içine alınarak gıda denetimleri yapılacağına, Tarım Bakanlığı'nın yetersiz kadrosuyla çalışmalar yapılıyor.
Kayıtlar yetersiz tutulduğundan, gerçek ihtiyaçlar saptanamıyor ve yanlış yerlere ilaç veriliyor, aşılama yapılıyor. Örneğin Hepatit B taşıyıcılarına Hepatit B aşısı yapılıyor. (TK)