Haberin İngilizcesi için tıklayın
ABD’deki Clark Üniversitesi bünyesinde, Prof. Dr. Taner Akçam başkanlığında yürütülen projede, Ermenistanlı Rahip Krikor Gergeryan’ın arşivi tasnif edildi ve erişime açıldı.
1930’lu yıllardan öldüğü yıl 1988’e kadar belge toplayan Gergeryan’ın arşivi bugüne kadar incelenemedi. Proje ekibinin açıklamasına göre, bu zamana kadar arşivden yararlanılmama sebebi belgelerin çok karışık olması ve tasnif edilmemiş olması.
1911 yılında Sivas’ta doğan Gergeryan, Beyrut, Roma, Kudüs ve New York’ta yaşadı. Birçok ülkenin arşivlerini tarayan ve belge toplayan Gergeryan, araştırmalarını Ermeni tehciri üzerinde yoğunlaştırdı.
Arşivin üç bölümü
Kudüs Ermeni Patrikhanesi ortaklığı ile yayımlanan Gergeryan arşivi üç bölümden oluşuyor. Birinci kısım Osmanlıca belgeleri barındırıyor. Belgelerin büyük bir kısmı 1919-1921 İstanbul İttihat ve Terakki üyelerinin ve soykırım faillerinin yargılanmalarına ait.
Bu bölümdeki belgelerin orijinallerinin akibeti bilinmiyor. Ya yok edildiler ya da gizleniyorlar. Gergeryan'ın topladığı belgeler ise Kudüs'te Ermeni Patrikliği'nde basılı kopyaları bulunan belgelerin 1960'ların ortalarında çekilmiş filmleri. Bu belgelerin kopyalarının Kudüs Ermeni Patrikhanesi'nde olma nedeni ise İstanbul Ermeni Patrikliği'nin, İttihat ve Terakki yargılanmalarında taraf olmasıydı. Patriklik bu sıfatıyla değişik dava dosyalarındaki evrakların bir kopyasını alma hakkına sahipti ve almıştı. İstanbul Türkiye Hükümetinin kontrolüne geçince Patriklik, ellerindeki belgeleri korumak amacıyla Manchester'a yolladı. Belgeler daha sonra Marsilya'ya ve oradan da son durakları olan Kudüs Ermeni Patrikliğine ulaştı. Gergeryan'a ise belgelerin varlığını ise Nemrut Mustafa Paşa ile Kahire'de tanışması sayesinde olur. Nemrut Mustafa Paşa 1919-21 yılları arasında İstanbul'da İttihat ve Terakki'ye karşı açılan davaların görüldüğü, Birinci Divani Harbi Örfinin (Askeri Mahkemenin) başkanlığını yapmıştır.
Arşivin ikinci kısmı Gergeryan’ın özel dosyaları olarak adlandırılıyor. Gergeryan, öldüğü 1988 yılına kadar belgeler üzerinde çalıştı ve çeşitli notlar aldı. Topladığı belgeleri Ermenice, Fransızca ve İngilizce olmak üzere değişik dillere çeviren Gergeryan’ın bu arşivi orijinaline sadık kalınarak erişime açıldı.
Üçüncü kısım ise Krikor Gergeryan’ın farklı ülkelerden elde ettiği belgelerden oluşuyor. İngiltere, Avusturya, ABD ve Almanya’dan toplanan belgelerin arasında İstanbul Patrikliği’ne ait Fransızca ve Ermenice malzemeler de bulunuyor.
Arşiv ana sayfası için tıklayın.
Rahip Krikor Gergeryan hakkında
1911’de Sivas’ta doğdu. 16 kardeşin en küçüğü olan Gergeryan, Ermeni tehciri sırasında 10 kardeşi, anne ve babasının öldürülüşüne tanık oldu. 1916’da Beyrut’a ulaştı ve bir yetimhaneye alındı. 1925 yılında Zımmar (Bzemmar) Katolik Manastırına kayıt oldu. 1930’lu yılların başında Beyrut St. Joseph Üniversitesinden mezun olduktan sonra, teoloji eğitimine devam etmek ve rahip olmak amacıyla Roma’ya, Levonian Akademisi'ne gitti. 1937 yılında Katolik Rahip olma hakkını kazandı. Ardından en büyük kardeşinin yanına, Kahire’ye yerleşti. 1919-1921 yıllarında askeri mahkeme başkanlığı yapan Nemrut Mustafa Paşa’yla Kahire’de tanışmasıyla birlikte çok önemli bilgiler öğrendi. Kudüs ve Paris’te de önemli araştırmalar yapan Gergeryan, Ermenice başta olmak üzere çok değerli belge ve kitaplar edindi. 1988'de ölümüne kadar çalışmalarını sürdürdü. Ermeni Soykırımı üzerine kitap yazmak isteyen Gergeryan’ın çalışmaları hala farklı dillere çevrilme aşamasında. Bilinen en önemli kitabı New York’ta tamamladığı Yozgat Ermeni Kırımının Belgesel Tarihi’dir. |
(OI/HK)