Hükümetin mayın temizleme ihalesiyle ilgili yanıt bekleyen sorular var:
- Mayın temizleme neden doğrudan şirketlere ihale ediliyor?
- Uluslararası STK'lerden ve uzman BM örgütlerinden hiç danışmanlık alındı mı? Alınmadıysa neden?
- Temizlik için belirlenen bütçe ne kadar? Nasıl karşılanacak? Ne kadarı Dünya Bankası gibi uluslararası örgütlerden gelecek?
- Maliyet hesabına arazinin temizlendikten sonraki tarımsal değeri dahil edildi mi?
Uzman uluslararası örgütler
Hükümet, Suriye sınırındaki mayınların temizlenmesini yasayla şirketlere ihale etmek, mayın temizleme karşılığında araziyi temizleyen şirkete 49 yıllığına vermek istiyor. Ancak, mayın temizliği şirketlere verilmek zorunda değil. Bu konuda uzmanlaşmış birçok uluslararası sivil toplum örgütü var.
ABD-Britanya merkezli HALO Vakfı, dünyanın en büyük mayın temizleme örgütü. 10 ülkede 7 bin mayın temizleyiciyle çalışıyor. 2006 başındaki rakamlarına göre dünya çapında yaklaşık 5 milyon mayın ve savaş artığı patlayıcı temizledi.
Doğu Afrika'daki ülkelerde çalışan APOPO, mayın bulmada kullandığı fareleri yetiştirmekle biliniyor. Almanya merkezli DEMIRA ve MgM, Danimarka merkezli DDG, 10'dan fazla ülkede mayın eylem planları yürüten, mayın temizliği ihalelerinin denetimini de yapan MAG, Norveç merkezli NPA, İsviçre merkezli FSD bunlardan bazıları.
Ayrıca yalnızca mayın temizlemede değil, bütün mayın eylem programının hazırlanmasında ve yürütülmesinde uzman Birleşmiş Milletler örgütü UNMAS ve birlikte çalıştığı Cenevre Uluslararası İnsani Mayın Temizleme Merkezi de bu süreçte yaralanılabilecek örgütlerden.
Mayın temizlemede STK'ler şirketlerden daha iyi
Eski BBC savaş muhabiri ve UNICEF elçisi Mark Bel'in Bosna'daki mayın temizliği üzerine yazdığı rapora göre, şirketler mayın temizlemeyi daha ucuza yapıyor ama, "zor işlerden" uzak duruyor. STK'lerin bir metrekare alanı temizlemek için verdikleri fiyat şirketlerinkine göre yüzde 40 daha yüksek. Ama Bosna Hersek Mayın Eylem Merkezi'nin verilerine göre, uluslararası STK'ler şirketlerden çok daha fazla mayın temizliyorlar.
Uluslararası STK'ler daha az kaza yaşıyor
Olayın insani boyutu da var. Bell, mayın temizleme süreçlerinde STK'lerin üçte bir oranında daha az kaza yaşadığını gösteriyor. BM Mayın Eylem Merkezi bunu STK'lerin "finans ve verimlilik odaklı olmaması"na bağlıyor.
STK'ler tarım arazisi istemeyecek
Uluslararası STK'lerin temizliği üstlenmesi halinde, temizlenen alanı tarım arazisi olarak kullanmak istemeyecekleri kesin. Bu, Çiftçi-Sen'in Türkiye'nin en değerli ve verimli tarım arazisi diye nitelendirdiği toprakları, önerdiği gibi topraksız çiftçilere ekolojik tarım için açma olanağını da yaratabilir.
Zaman gazetesinin haberine göre, yasalaşması halinde 14 şirket bu ihaleyle ilgileniyor.
Kim kazanıyor?
Bell, herhangi bir mayın temizleme sürecinde, kaynakların kime, nası aktarıldığına, aracıların kimler olduğuna dikkat etmek gerektiğini söylüyor. Mayın temizleme sürecinin tamamının şeffaf olması gerekiyor. (TK)