"Ülke demokrasisine ağır darbe vuran 27 Mayıs ihtilâlinde ilkokula giden bir çocuk, 12 Mart döneminin bir bölümünde mesleğe yeni başlamış acemi bir gazeteci, sürecin devamında ise vatani görevini yapan bir askerdim. Bu iki büyük olayı kaçırdıktan sonra üçüncüsünü, hem de 12 Eylül dönemini bir foto muhabiri olarak yaşadım."
Fotomuhabiri Kadir Can "12 Eylül 1980: Akıl Tutulması" adlı kitabının önsözünde fotoğraf seçkisini nasıl ve niçin yaptığını açıklarken yazısına böyle başlıyor.
Türkiye yakın tarihinin en hareketli, en şiddetli ve en "aklı tutuk" dönemini şöyle aktarıyor Kadir Can
"Öğrenci ve işçi olayları, grevler, boykotlar, direnişler, yangınlar, kazalar, cinayetler, cenaze törenleri, suikastler ve siyasi parti liderlerinin seçim gezileri 12 Eylül 1980'e kadar, yaklaşık yedi yıllık süreçte yaşamımın bir parçasıydı."
Kadir Can bu yedi yıllık süreçte toplumun bütün kesimlerinin ikiye bölündüğünü ancak kendisinin gazetecilerin taraf olmaması ilkesiyle hareket ettiğini belirtiyor.
"Arşivideki bu fotoğraflar Türkiye için çok önemli olan bir dönemin tanıklarıdır. Fotoğraf kimilerine göre sanat, kimilerine göre de belgedir. Bu kitaptaki fotoğraflar da aradan 31 yıl geçmesine karşın gündemden düşmeyen 12 Eylül 1980 darbesine kadar geçen yedi yıllık sürecin bir bölümünün belgeleridir."
Kimi zaman kelimeler kifayetsiz kalır ya, o dönemi yaşayanlar bazen bu hisse kapılır, işte o noktada Kadir Can'ın fotoğrafları yetişiyor imdada. İşte 1980 darbesine koşar adım giden Türkiye'nin fotoğraflarından bir kaçı...
En iyi açının peşinde
Fotoğraf seçkisi Can'ın Günaydın gazeteinde çalıştığı 1974'te başlıyor. Can, o günlerde fotomuhabiri - muhabir ayrımı olmadığını, bir olayı seyreden gazetecinin haberi yazmakla kalmayıp fotoğrafları da çektiğini belirtiyor.
Aşağıdaki kare, fotoğraf için en uygun açının peşinde olduğu bir anı belgeliyor.
1977, Kanlı 1 Mayıs
Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu'nun (DİSK) Taksim'de düzenlediği miting alanına yapılan silahlı saldırının başlamasıyla büyük panik yaşandı. Panik halinde Kazancı Yokuşu'na doğru kaçanların oluşturduğu izdihamda ezilerek yaralananlar, işçi arkadaşları tarafından hastanelere taşındı.
1977, 1 Mayıs Mahallesi Savaşı
Kanlı 1 Mayıs'ın üzerinden üç ay geçmişti. Ümraniye Örnektepe'de, bugün adı Mustafa Kemal mahallesi olan yer, sol grupların önderliğinde kutarılmış bölgeydi.
1mayıs Mahallesi olarak bilinen kurtarılmış bölgede hazine arazisi üzerine yapılmış gecekonduların yıkımına giden güvenlik güçleri, yoğun direnişle karşılaştı.
Yıkımı önlemek için barikat kuranlar arasında bulunan kadınlar, kucaklarındaki çocuklarla ön safları tutmuşlardı. (Altta) O gün çıkan çatışmada beş gecekondu sakini hayatını kaybetti. Dokuzu polis 50 kişi yaralandı, yaklaşık 100 kişi yaralandı.
11 Ekim 1978, Cenazede yazı serbest
İTÜ öğrencisi Haluk Tamdoğan 10 Ekim'de Belediye otobüsünden indirilip kacırılmış ve daha sonra öldürülmüştü.
Cenaze törenine kalabalık bir öğrenci topluluğu katıldı.İçlerinde biriken öfkeyi polisin ve askerin gözü önünde yerlere, duvarlara slogan yazarak gösterdiler.
1978, Şehir hatları vapuru kaçırıldı
Öldürülen iki arkadaşlarının cenazesini almak isteyen sol görüşlü öğrenciler Galata Köprüsü'nde yürüyüş yapmak istedi. Polisin engellemesiyle karşılaşınca yaklaşık 400 kişilik grup, Suadiye vapurunu kaçırdı. Boğaz'da bir tur atıp Karaköy'e dönen öğrenciler gözaltına alındı.
12 Ocak 1980, Yere yatın arama var
Güngören İzzet Ünver Lisesi öğretmenleri Kahramanmaraş olaylarını protesto etmek için derslere girmeyince açığa alındı. Öğretmenlerinin okula dönmesi için eylem yapan öğrencilerden erkek olanlar yakalandıktan sonra bahçeye dizilip yere yatırılarak arandılar ve kimlik kontrolleri yapıldıktan sonra gözaltına alındılar. (HK)
* Kadir Can 1951'de Büyükada'da doğdu. Gazeteciliğe foto muhabiri olarak 1971'de Günaydın Gazetesi'nde başladı.1983'e kadar Günaydın'da çalıştı, sırasıyla Hürriyet, Cumhuriyet, Güneş, Sabah Gazeteleriyle Atlas ve Gezi Dergilerinde görev yaptı.1986'dan bu yana Fransız Sipa Press Ajansı'nın Türkiye muhabirlerinden biri olan Kadir Çan'ın çektiği fotoğrafların bazıları Time, Paris-Macht, Newsweek ve Stern gibi dünyanın önde gelen haber dergileriyle gazetelerde yayınlandı. (HK)
** Fotoğraflara eşlik eden metinler, Günaydın gazetesinin haberleri aktarırken kullandığı metinlerden derlenmiştir.