Türkiye ekonomisi için 2019 sarsıcı bir yıl oldu. Türkiye 2019'a 2018'den miras aldığı ekonomik krizle girdi. 2019'da ekonomik krizin ağırlığı her geçen gün daha güçlü hissedilirken işsizlik ve enflasyon Türkiye'nin en çok konuştuğu konular oldu.
Türkiye tanzim satışla bir kez daha tanıştı. Konkordatolar devam etti. Döviz ise 2018'e göre daha stabil bir seyir izledi. 2019'a bir sorunlar yumağı olarak başlayan ekonomi, yılın ikinci yarısından itibaren toparlanma eğilimine girse de yurttaşların alım gücünde gözle görülür oranda düşüş yaşandı.
Döviz
Türkiye için 2018, ülkenin adının ekonomik krizle anıldığı bir yıl olurken 2019 toparlanmaya çalışılan bir yıl oldu. 2019'un ilk günlerini 5,29'dan açan dolar/TL kuru yıl içerisinde 5,21 seviyelerini görse de bu seviyede tutunamadı ve Mayıs ayında 6,21'e kadar yükseldi.
Yaz aylarıyla birlikte tekrar bir düşüş eğilimine giren kur, Ağustos ayında 5,48'e kadar inmesine karşın bu seyrini koruyamadı ve 30 Aralık tarihi itibariyle 5,95 bandına geri yükseldi.
Euro/TL kuru da dolarla paralellik gösterdi. Yılı 6,05'ten açan kur kısa bir süre 6 lira seviyesinin altında kalsada bu fiyatını koruyamadı ve Mayıs ayında 7 lira bandına dayandı. 10 Mayıs'tan itibaren düşme eğilimine giren Euro/TL kuru 30 Aralık itibariyle 6,62 seviyesinden işlem görüyor.
Enflasyon ve faiz
2019'un en çok konuşulanlarının başında enflasyon geldi. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) hazırladığı rakamların halkın enflasyonunu yansıtmadığı yönünde birçok görüş ortaya atıldı. TÜİK'in enflasyon sepeti eleştirilenin başında geldi.
Tüketici enflasyonu 2018'in Eylül ayında yıllık yüzde 24,52'lik oranıyla 15 yılın rekorunu kırdı. Bu tarihten itibaren düşüş gözlemlenen enflasyon 2019'u yüzde 20,35'le açtı. Enflasyon daha sonra Ağustos ayına kadar 19,67 - 19,71 - 19,50 - 18,71 - 15,72 - 16,65 - 15,01'lik bir seyir izledi. Eylül ayında enflasyon tek hane seviyesine düştü ve yıllık 9,26 seviyesini gördü. Ekim ayında da bu düşüşünü sürdüren enflasyon 8,55'i gördükten sonra Kasım ayında tekrar çift haneye yükseldi ve 10.56'yı gördü. Aralık ayı enflasyon rakamı Ocak ayı içerisinde açıklanacak.
Merkez Bankası (TCMB) yıl içerisinde enflasyona paralel olarak dört kez faiz indirimine gitti. Bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı 2019'da ilk kez Temmuz ayında düşürüldü. Bu tarihten önce yüzde 24 olan politika faizi yüzde 19,75'e indirildi.
İkinci indirim ise 12 Eylül'de yapıldı. Politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 19,75'ten yüzde 16,50'ye düşürüldü. Bu rakam 24 Ekim'de yüzde 14,00'a, 12 Aralık'ta ise yüzde yüzde 12'ye düşürüldü.
2016'dan beri belirli aralıklarla faiz yükselten Merkez Bankası'nın faiz indirimine gitmesinde şüphesiz Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya'nın 6 Temmuz'da yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile görevinden alınarak yerine Murat Uysal getirilmesi etkili oldu.
İşsizlik
2019'in ilk işsizlik verisi Nisan ayında geldi. TUİK tarafından yayınlanan verilere göre Ocak 2019'de işsiz kişi sayısı 2018'in aynı dönemine oranla 1 milyon 259 bin kişi arttı ve 4 milyon 668 bin kişi oldu. Mevsimsel etkiden arındırılmış oran ise 4 milyon 308 bin kişi olarak ölçüdü. İşsizlik oranı 3,9 puanlık artış ile yüzde 14,7 seviyesinde gerçekleşti.
Bir senelik görüntüye bakıldığında Eylül 2018'de 3 milyon 736 bin seviyesinde olan işsiz kişi sayısı 817 bin kişi artışla Eylül 2019'da 4 milyon 553 bin kişi olarak ölçüldü. Bu sene içerisinde işsiz sayısının en yüksek olduğu ay Temmuz ayı oldu. Temmuz 2019'da mevsimsel etkiden arındırılmış işsiz sayısı 4 milyon 647 bin kişi olarak tahmin edildi.
Bir senelik düzen içerisinde yüzde 11,5 olan işsizlik oranı yüzde 13,9'a yükseldi. Tarım dışı işsizlik ise yüzde 16,3 oldu. Bu dönemde genç işsizlikte de rekor artış görüldü. Eylül 2018'den beri genç nüfustaki işsizlik oranı yüzde 4,5 artış gösterdi. Eylül 2018'de 21,6 olan işsizlik oranı Eylül 2019'da 26,1 olarak ölçüldü.
Büyüme
Bu yılın ilk çeyreğinde (Ocak-Şubat-Mart) yüzde 2,3 büyüyen Türkiye ekonomisi yılın ikinci çeyreğinde (Nisan-Mayıs-Haziran) yüzde 1,6'lık bir daralma yaşadı. Her ne kadar rakamlar üçüncü çeyrekte (Temmuz-Ağustos-Eylül) toparlanma sinyali versede bu dönemde büyüme rakamı yüzde 0,9'la sınırlı kaldı. Dördüncü çeyreğe ilişkin öncü göstergeler büyümenin bu dönemde de pozitif geleceği yönünde.
Krizin gölgesinde yaşananlar
Tanzim satış
Şubat ayının başında yüksek enflasyon ve gıda fiyatlarındaki aşırı artış karşısında hükümet fiyatları düşürebilmek adına tanzim satışları devreye aldı. Tanzim satış noktaları, açıldığı ilk gün itibariyle hem büyük ilgi gördü hem de Türkiye'nin ekonomisini tartışmaya tekrar açtı.
İlk etepta İstanbul'da 50, Ankara'da ise 15 noktada tanzim satış noktası kuruldu ve bu noktolarda domates, salatalık, ıspanak, patates, soğan, patlıcan ve biber satışı gerçekleştirildi. Satış noktaları önünde uzun kuyruklar oluşurken, kişi başına en fazla 3 kiloluk bir sınırlama getirildi. Bu satış noktalarının üreticiden aldığı ürünleri zararına sattığı iddia edildi. Yaklaşık bir aylık süre zarfında türkiye'nin gündemine oturan tanzim satış noktaları yerel seçim ve gıda fiyatlarındaki düşüşle birlikte kapatıldı.
Konkordatolar
Konkortado terimi Türkiye'nin gündemine ilk kez Eylül 2018'de girdi. Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan 13 Aralık 2018'de yaptığı açıklamada yıl içinde 846 şirketin konkordato ilan ettiğini duyurmuştu.
2019'da konkordato ilan eden şirketlerin sayısında azalma yaşanmasına rağmen, ilan haberleri gelmeye devam etti. 20192un hemen başında konkordato isteyen fakat bu talebi İzmir 1. Asliye Ticaret Mahkemesince kabul görmeyen Pamukkale Turizm iflasını açıkladı.
Yine yıl içerisinde kestane şekerleriyle ünlü Bursa'nın köklü Kafkas konkordato ilan etti. Kafkas'ı Galatasaray Eski Başkanı Ünal Aysal'ın şirketi Unit'in yüzde 60 payla ortak olduğu Yeni Elektrik Üretim A.Ş., İzmir'de, 83 yıllık tarihi olan ve Türkiye'nin ilk entegre üretim kuyumculuk fabrikasını açan Temizocak Kuyumculuk, Kayserili Boldera Mobilya, 43 yıllık geçmişi olan Baysan Trafo, ve ünlü ayakkabı markası Kemal Tanca izledi.
2019'un son konkordato ilanı ise haciz başvuruları nedeniyle üretime ara veren otobüs üreticisi TEMSA'dan geldi. TEMSA 25 Aralık'ta konkordato ilan ettiğini duyurdu.
Yeni Ekonomi Programı
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak ilk olarak 10 Nisan'da "Yeni Ekonomi Programı Yapısal Dönüşüm Adımları 2019"u düzenlediği basın toplantısıyla açıkladı. Albayrak ekonomik reform yapacaklarını belirterek konkordatodan ve kredi yapılandırmaya, tarımdan vergiye uygulayacakları dönüşüm adımlarını sıraladı.
Eylül ayına gelindiğinde ise Albayrak, 2020-2022 dönemine ilişkin enflasyon, istihdam, büyüme, ihracat, cari açık gibi temel makro göstergelerin belirlendiği Yeni Ekonomi Programı'nı (YEP) açıkladı.
Bu süreçte ilk icraatların reel sektöre yönelik yapıldığını dile getiren Albayrak, İVME adı altında (İleri, Verimli, Milli Endüstri) yeni bir finansman paketi açıklandı.
Zamlar
Tarihe zamlarla boğuşulan yıl olarak geçen 2018'in ardından 2019'da zamların yılı oldu. Elektrikten suya, ekmekten doğalgaza neredeyse tüm temel ihtiyaç maddeleri bu yıl içerisinde zamlandı.
2018'de elektriğe yıl içerisinde beş kere zam yapılırken 2019'da bu rakam iki oldu. İki senede elektriğe yaklaşık yüzde 75 oranında zam gelmiş oldu.
Elektriğe 2019'da ilk zam 1 Temmuz'da, ikinci zam ise 1 Ekim'de yapıldı. İlk yapılan zam ortalama yüzde 15 olurken ikinci zam yüzde 14,9 şeklinde oldu. Geçen yıl Ekim ayında elektrik faturasına 100 TL ödeyen bir tüketici, 2019 Ekim ayında aynı tüketim için artık 118,92 TL ödemek durumunda kaldı.
Doğalgaza da yıl içerisinde iki kere zam yapıldı. İlk zam 1 Ağustos 2019'da gelirken ikinci zam 1 Eylül 2019'da geldi. İki zammın toplam oranı yüzde 30'u buldu.
Asgari ücret
2019'u son haftasının gündeminde asgari ücret vardı. Asgari Ücret Tespit Komisyonu dördüncü ve son toplantıda 2020'de uygulanacak olan asgari ücreti karara bağladı. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk tarafından açıklanan asgari ücret yüzde 15,03 artışka net 2 bin 324,70 TL oldu.
Açıklanan ücrete tepki gösteren Türk-İş Genel Sekreteri Nazmi Irgat toplantıyı terk etti. Aynı gün Türkiye'de gündem olan konuya siyasilerden, sendikalara, işçilerden emeklilere kadar geniş bir kitle tepki gösterdi.
(HA)