Bu yazı Dünya Sağlık Örgütü tarafından dünya basınında çıkan DSÖ danışmanlarıyla ilgili haberler üzerine 19 nolu Pandemi (H1N1) 2009 bilgilendirme notu olarak 3 Aralık'ta dünya kamuoyuna duyurulmuştur.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), danışma kurullarındaki uzmanların ilaç şirketleriyle olan bağlarının özellikle influenza pandemisi ile ilgili politik kararlarını etkilebileceği yolunda basında çıkan haberlerin farkındadır.
DSÖ, ilaç sanayii ile geçmişte geçerli birçok nedenle ilişki kurmuştur. Sağlığın geliştirilmesi çabaları ancak yüksek kalitede ve satın alınabilir (karşılanabilir) ilaçlara, aşılara ve tanı yöntemlerine ulaşabilirlikle olanaklıdır. Antiviral ilaçlar, aşılar ve tanı testleri dahil tibbi girişimlerin influenza pandemisinin sağlık üzerindeki etkilerinin giderilmesine yönelik rolleri kabul edilmiş durumdadır. İlaç sanayii bu noktada önemli bir rol oynamaktadır ve DSÖ halk sağlığı amaçlarının gerçekleştirilmesine yönelik ilaç sanayisi ile ilişki içindedir.
Çıkar çatışması: koruma mekanizmaları
DSÖ gibi standartlar ve sağlığın geliştirilmesi ile ilgili bir kuruluş ile kar-amaçlı endüstri arasındaki herhangi bir ilişkide olası çıkar çatışmaları doğaldır. Benzer durumlar DSÖ'ne danışmanlık yapan uzmanların ilaç şirketleri ile mesleksel bağları olduğunda da söz konusudur. Olası çıkar çatışmalarını ve bunların nasıl değerlendirileceğini irdeleyen çeşitli koruma mekanizmaları oluşturulmuştur.
DSÖ'ne danışmanlık yapan kurum dışı uzmanlar, yapacakları öneride bağımsızlıklarına gölge düşürecek ya da ortadan kaldırabilecek durumları DSÖ'ne çıkar bildirgesi denen form ile vermek zorundadırlar. Bu formda uzmanlar çıkar çatışmalarını gerek mesleksel gerekse parasal detaylarıyla açıklarlar. Böyle bir durumda, DSÖ bunların araştırılmasına ve değerlendirilmesine yönelik çeşitli yöntemler kullanalarak, konunun duyurulması ve gerektiği yerde böyle bir uzmanın toplantıya alınmamasına dek değişik uygulamaların içine girebilir.
Uluslararası Sağlık Kanunları
DSÖ üyesi ülkelerin 2005'te onayladığı ve 2007'de yasal özellik kazanan Uluslarası Sağlık Kanunlar'ı (International Health Regulations) gerçek anlamda ilk kez influenza pandemisi aracılığıyla test edilmektedir. Kanunlar, H1N1 pandemi virüsünde olduğu gibi, halk sağlığı ile ilgili gelişen uluslarası bir soruna yönelik verilecek yanıtın öncelikler içinde ve belirli kurallar doğrultusunda koordinasyon mekanizmalarını içerir.
Bir hastalığın uluslarası yayılımına karşı halk sağlığının korunmasının yanı sıra, Kanunlar, uluslarası ticaret ve yolculuğa gereksiz yere müdahele yapılmasının da önüne geçen bir içerik sunmaktadır.
Yeni Kanunlar çerçevesince, Acil Komitesi DSÖ Genel-Direktörü'ne halk sağlığı ile ilgili acil durum deklarasyonu yapma, H1N1 virüsünün yayılımıyla ilgili pandemik alarm düzeyinin yükseltilmesi, ticaret ve yolculuğun kısıtlanması gibi geçici önlemlerin uygulamaya konulması konularında önerilerde bulunur. Son karar, Komite'nin önerileri doğrultusunda Genel-Direktör tarafından alınır.
Acil Komitesi'nin tüm üyeleri gizlilik anlaşmasını imzalamaları yanı sıra çıkar çatışması belgesi sunmakta, danışmanlık verecekleri zamanı herhangi bir ödeme almaksızın ücretsiz olarak yapacaklarına ilişkin anlaşma imzalamaktadırlar. Komite'nin üyeleri halk sağlığı alanında 160 civarında uzmandan oluşan bir havuzdan seçilmektedir. Üyeliğin çerçevesi Uluslarası Sağlık Kanunları'nda çizilmiştir. Her bir DSÖ üye ülkesinin uzman havuzundan bir uzman önerme hakkı vardır, ek uzmanlar Genel-Direktör tarafından atanmaktadır. Acil Komite'sinin önerileri Genel-Direktör'ün ilgili kararlarıyla birlikte DSÖ web sitesinden toplantı sonrası hemen kamuoyuna duyurulmaktadır.
Aşılama Stratejik Uzman Danışmanlar Grubu
DSÖ, pandemiye yanıt verme doğrultusunda, aşı kullanımı konusunda önerilerde bulunan Aşılama Stratejik Uzman Danışmanlar Grubu'nun (SAGE) da önerilerini kullanmıştır. SAGE üyeleri de benzer bir biçimde ilaç şirketlerinden ya da ilaç şirketleriyle yaptıkları diğer tüm konsultanlık hizmetleri anlaşmalarından sağladıkları mesleksel ve parasal çıkarlarını belirtmektedirler. SAGE üyeleri ve SAGE alt çalışma gruplarındaki üyelerin isimleri, çalıştıkları kurumlar ve diğer bilgiler DSÖ web sitesinde toplantı raporları ve uzmanların belirttikleri çıkar çatışmaları bildirimleriyle birlikte yayınlanmaktadır.
Çıkar çatışması doğrultusundaki suçlamalar, DSÖ tarafından çok ciddi bir biçimde değerlendirilmekte ve anında araştırmaya alınmaktadır.
Eleştiri: Anlaşılır fakat asılsız
Su andaki H1N1 influenza pandemisi ile ilgili kamuoyunun değerlendirmesi ve ulusal pandemi hazırlık planlarında, gelecek influenza pandemisi oluşturmaya en yakın aday olarak değerlendirilen, çok ölümcül olan H5N1 kuş gribi virüsünün son 5 yıldaki yakından izlenmesi etken olmuştur. Enfeksiyon oluşturduklarının yüzde 60'ını öldüren bir virüs'ün neden olacağı bir pandemi, iyi ki, bugünün pandemisinden gerçekte çok farklıdır.
Çok öldürücü olmayan bir virüsle ilgili kamuoyunun değerlendirmesini doğru yönde oluşturmak zor bir görevdir. Beklenen ve bugün mevcut durum arasındaki fark dikkate alındığında, DSÖ kesiminde ve onun bilimsel danışmanlarında gizli saklı bir motif aramak anlaşılır, ancak asılsız bir kuşkudur.
DSÖ, düzenli yaptığı tüm duyurularda mevcut influenza epidemisinin "orta şiddette" olduğu değerlendirmesini yapmıştır. DSÖ tıp, kamuoyu ve medya dünyasına düzenli olarak, hastaların büyük çoğunun orta şiddette influenza-benzeri hastalık geliştirdiğini ve ilaçsız bile genellikle bir hafta içinde iyi olduklarını anımsatmıştır. DSÖ yine, düzenli olarak, mevcut durumun ticaret ve yolculuk kısıtlamasına neden olmadığını söylemiştir. İnfluenza virüsünün davranışının önceden tahmin edilemeyeceği gerçeğine karşın, "orta şiddette" olan bu etkinin pandemi süresince sürmesi beklenmektedir.(ÜK/EÜ)
______________________________________________________________________
* Çeviren: Doç. Dr. Ümit Kartoğlu (DSÖ, Bilimsel Danışman, Aşı ve Biyolojik Ürünler Departmanı, Aşı Kalitesi, Güvenliği ve Standartları Bölümü, Cenevre, İsviçre.[email protected])