Bolivya'da Çarşamba günü sahlenen darbe girişimi, bir trajedi olasılığı olarak başlayan sürecin bir trajik komedi halinde kendisini tüketmesiyle sonuçlanınca, uluslararası ve Bolivya iç kamuoyunda, ilk bakışta görülmesi kolay olmayan ayrıntılar öne çıkmaya ve her şeyin göründüğünden faklı olabileceğine ilişkin varsayımlar öne sürülmeye başladı.
Bunlardan birincisi, "popülaritesi hızla düşmekte olan Başkan Luis Arce'nin, esasen gelecek başkanlık seçimlerinde MAS adaylığı için eski başkan Morales'le süre giden rekabette bir adım öne geçebilmek için, kendisine karşı darbeye yol verdiği" tezi.
Darbeci generalin iddiaları
Bu tezin asıl "müellifi" darbeci general Zuñiga'nın kendisi. Eski genelkurmay başkanı tutuklanıp cezaevine gönderilmeden önce herhangi bir dayanak göstermeden Arce'nin kendisinden darbe girişimini düzenlemesini istediğini iddia etti.
Televizyon kameraları çekimdeyken Zuñiga şunları söyldi: "Başkan bana, 'durum gerçekten berbat' dedi, 'bu hafta kritik olacak; bu yüzden popülaritemi artıracak bir şey hazırlamam gerekiyor.'"
World Politics Review'da "Bolivya'daki başarısız darbe henüz buzdağının ucundan ibaret" başlığıyla yayımlanan aşağıdaki "başyazı" bu tezin üzerine bina edilmek istendiği Bolivya iktidar partisi MAS içindeki fay hatlarını irdeliyor.
"MAS içindeki rekabet 'kendine
karşı darbe' iddialarını besliyor
Bolivyalı Genelkurmay Başkanı Juan Jose Zuñiga ve müttefiki askerler dün bir darbe girişiminde bulunarak La Paz'daki başkanlık sarayına saldırdılar ve üç saate kalmadan hızla geri çekildiler. Hafta başında Bolivya ordusunun baş komutanlığından alınan Zuñiga, derhal tutuklandı.
Bolivya'daki darbe girişimi sarsıcı ve kaygılandırıcı olsa da, çok ciddi bir komplo sayılmazdı. Zuñiga sadece hoşnutsuz, görevinden uzaklaştırılmış bir general gibi görünüyordu ve açıkçası pek fazla desteği de yoktu. Yine de bu, sonuçların ciddi olmadığı anlamına gelmiyor; özellikle de dünkü olaylar Bolivya'nın istikrarsızlık içinde olduğu bir dönemde gerçekleşti.
Geçtiğimiz birkaç yıl boyunca Bolivya siyaseti, ikisi de uzun zamandır iktidardaki Sosyalizme Doğru Hareket (MAS) partisinin üyesi Başkan Luis Arce ile eski Başkan Evo Morales arasındaki rekabetle tanımlana geliyordu. İkisi müttefikti ve Arce, Morales'in 2019'daki tartışmalı seçimler sonrasında yaşanan siyasi krizde eski başkanın devrilmesinin ardından belirlediği halefiydi. Ancak artık Arce ve Morales, gelecek yıl yapılacak başkanlık seçimlerinde partinin adayı olabilmek amacıyla MAS'ın kontrolünü elde etmek için birbirleriyle mücadele halindeler.
Bununla birlikte iç bölünmelere rağmen MAS hâlâ popülerliğini koruyor. Morales de dün darbe girişimini derhal kınadı.Dünkü olaylar başka bir şeyi göstermediyse, Arce-Morales rekabetinin Bolivya siyasetinde ülke demokrasisi için ciddi meydan okumalar oluşturan diğer fay hatlarını nasıl örtmekte olduğunu gösterdi.
Öne çıkan fay hatları arasında en başta Arce-Morales rekabetinin merkezi arenası olan yargının siyasallaştırılması ama aynı zamanda silah haline getirilmesi var. Başarısız darbe girişimi komplosu çerçevesinde Zuñiga 2019'da Morales'in devrilmesindeki rolleri nedeniyle şu anda tutuklu olan muhalif şahsiyetler Luis Fernando Camacho ve eski geçici Başkan Jeanine Anez'in serbest bırakılması çağrısında bulunarak bu konuyu gündeme getirdi.
Ayrıca, 2019'da üçüncü dönem adaylığı için anayasayı zorlayan önerisiyle sonunda görevden alınmasına kadar varan bölünmelere yol açan Morales çevresinde de bir kutuplaşma var. Gelecek yıl yeniden aday olamayacağını söyleyen mahkeme kararına rağmen Morales hâlâ MAS'ın adaylığı için gayret gösteriyor ve bu da partideki mevcut bölünmeye neden oluyor. Aslında Zuñiga'nın bu hafta başında görevden alınmasının nedeni, Morales'in başkanlığa geri dönmemesi gerektiğini ve denemesi durumunda Morales'i tutuklamaya hazır olduğunu kamuoyuna duyurmasıydı; bu, sivil-asker ilişkilerinin açık bir ihlaliydi.
Zuñiga'nın dün bu kadar az destekle kalması Bolivya'nın seçime dayalı demokrasisi için güven verici bir işaret -[Morales'in yerine 2019-20 arasında geçici olarak Başkanlığa getirilen ve halen bu nedenle 10 yıllık hapis cezasını çekmekte olan] Anez bile bu komployu kınadı- ancak ülke diğer önemli yönlerden demokrasi erozyonundan zarar görmeye devam ediyor. Arce-Morales rekabetinden kaynaklanan ciddi ekonomik zorluklar ve siyasi felçle birlikte Bolivya'nın önümüzdeki yıllarda daha fazla istikrarsızlıkla karşı karşıya kalacağı neredeyse kesin.
Eski İçişleri Bakanı: "Zuñiga'nın
görevinden alınacağı için darbeye
kalkıştığına inanmıyorum."
Darbe girişiminin dayanaksızlığı ve gayri ciddiliğinin izaha muhtaç olduğunu kabul etmekle birlikte bunun "başkanın kendisine karşı darbesi" olabileceği tezine karşı çıkan eski Bolivya İçişleri Bakanı, iktisatçı Hugo Moldiz, Perşembe günü teleSUR muhabiri Marcela Heredia ile yaptığı söyleşide başarısız darbe girişimini çözümlerken bu yöndeki söylentilerin Evo Morales'in destekçleri tarafından yaygınlaştırıldığına işaret etti: "Dün Luis Arce'ye yönelik de darbe girişimi yaşandı ve eski başkanın bazı destekçileri ne yazık ki bunu sorguluyor. Nesnel bir okuma yapmıyorlar çünkü araştırılacak çok şey var. General Zuñiga'nın sırf 24 saat önce görevinden alınacağı söylendiği için darbe girişiminde bulunduğuna inanmıyorum."
"Evo Morales'in destekçileri
nesnel bir okuma yapmıyor"
TeleSUR'da yayımlanan söyleşide sorulan sorular ve Moldiz'in yanıtları şöyle:
Bolivya'da demokrasinin savunulmasının ne anlamda başarılı olduğu söylenebilir?
HUGO MOLDIZ: Bolivya demokrasisinin ve yasal olarak oluşturulmuş hükümetin kimi askeri görevlilerin darbesine maruz kalmasını önlemek üzere çeşitli faktörler bir araya geldi.
Öncelikle Başkan Luis Arce'nin tutumu çok önemliydi. O yerini terk etmedi. Tersine, darbe planlayan generalle yüzleşmek için orada kaldı ve ona geri çekilmesini emretti. General talebini reddetse de Arce geri adım atmadı ve durumla yüzleşme konusunda kararlı davrandı.
İkincisi, hükümet binası olan Casa Grande'ye doğru harekete geçen binlerce insanın hızlı tepkisi. Murillo Meydanı'nda sivillerle askerler arasında şans eseri iki tarafta da herhangi bir kayıp yaşanmayan bazı çatışmalar oldu. Ancak önemli bir sonuç yaşanmadı.
Üçüncüsü, ilerici hükümetlerin, Amerikan Devletleri Örgütü'nün (OAS) ve hatta bazı sağcı başkanların da aralarında bulunduğu uluslararası toplumun hızlı tepkisi.
Dördüncüsü, General Zuñiga'nın diğer birlikleri girişime katılmaya ikna edememesi. Saat 12.30'da birliklere kışlaya dönme emri verdi, onlar da nedenini bilmeden bu emri yerine getirdiler. Ancak General Zuñiga, Murillo Meydanı'nı ele geçirince Santa Cruz'da konuşlu 8. Tümen ve Cochabamba'da konuşlu 7. Tümen darbe macerasına katılmama kararı aldı.
Ağır taarruz araçlarının bulunduğu Challapata'daki birliklerde de aynı durum yaşandı. Pratikte Zuñiga yalnız kaldı. Ayrıca bazı muhalefet kesimleri bile darbeyi reddetti, ancak bu durum daha sonra değişti.
Darbe girişimine ilişkin medyanın yaklaşımı nasıldı? Bu muamele Bolivya halkının demokrasisini savunmak için ortaya çıkmasına katkıda bulundu mu?
HUGO MOLDIZ: Birçok medya kuruluşu görünürde tarafsızlığını korudu. Yine de bu, Başkan Luis Arce'nin lehine bir mekanizma olarak işledi. Ancak, hala bu bariz tarafsızlığın gerçek olup olmadığının çözümlenmesi ve anlaşılması gereken çok şey var. Başlangıçta hükümet, "birliklerin olağandışı bir hareket halinde" olduğunu belirtirken biraz belirsiz davrandı. Birkaç dakika sonra hükümet kendini düzeltti ve darbe girişiminin varlığını kınadı.
Kendi kendine darbe hipotezini çürüten bir dizi gerçek var. Ve bu özellikle Venezüella'da hatırlanmayı hak ediyor çünkü Başkan Hugo Chavez'e yönelik başarısız darbe sırasında Bolivarcı devrimi devirme girişimi başarısızlıkla sonuçlandığında, muhalefet kesimleri bunun "kendisine karşı darbe" olduğunu iddia eden söylemler yerleştirmeye çalıştı.
Uzaysal ve zamansal mesafelere rağmen benzer bir senaryodayız. Başkan Arce'nin görev süresini kısaltma projesi henüz sonuçlanmadı. Bunu başarmanın yolları farklı olacaktır. Dün bunlardan birini gördük ama bu, erken genel seçime ulaşmanın başka yollarının bulunmayacağı anlamına gelmiyor.
Murillo Meydanı'ndaki insanlar "Lucho yalnız değil, kahrolsun darbe" diye haykırıyordu. Bu ifade çok önemli çünkü sonuçta Bolivya halkı kurumsallığın korunması görevini üstlendi.
HUGO MOLDIZ: Evet, halkın hızlı tepkisi çok önemliydi. Murillo Meydanı'nda olmadıkları halde Arce'ye oy vermeyen vatandaşların bile olası sonuçları nedeniyle darbeye karşı olma belirtileri gösterdiğini söyleyebilirim. 2019'da halk, elitlerin istifa mekanizmasını kullanarak örttüğü Başkan Evo Morales'e yönelik darbenin bedelini ödedi.
Dün Luis Arce'ye yönelik de darbe girişimi yaşandı ve eski başkanın bazı destekçileri ne yazık ki bunu sorguluyor. Objektif bir okuma yapmıyorlar çünkü araştırılacak çok şey var. General Zuñiga'nın sırf 24 saat önce görevinden alınacağı söylendiği için darbe girişiminde bulunduğuna inanmıyorum.
Hayır, bir gecede darbe organize edilmez. Neyse ki başarısızlıkla sonuçlanan darbe girişimi, yaklaşık 48 saat önce, Zuñiga'nın eski Başkan Morales'i tutuklayacağını söyleyerek Bolivya demokrasisini tehdit etmesiyle şekillenmeye başladı; silahlı kuvvetler olağanüstü rejimler altında olmadığı sürece bunu yapamaz.
Başkan Yardımcısı David Choquehuanca, “Bolivya'da demokrasi galip geldi ancak ülkemizin ve gelecek nesillerin iyiliği için uyanık kalmalıyız. Gelecekteki herhangi bir darbe girişimini önlemek için adli ve askeri yargının General Zuñiga'dan ve tüm sorumluları yasalarım tüm katılığıyla yargılamalarını talep ediyoruz. İyileşmesi bize bu kadar pahalıya mal olan demokrasiyi savundukları için tüm halka, toplumsal örgütlere, belediye başkanlarına ve uluslararası topluluğa teşekkür ediyoruz.” dedi. Bu açıklamaları hakkında bize neler söyleyebilirsiniz?
HUGO MOLDIZ: Sadece dün olanları değil, tüm tabloyu görmeliyiz. Başkan Arce, yasama işlevinden kaynaklanan bir ablukayla karşı karşıya ve toplumsal güçlerin yeni yeni ortaya çıkmaya başlayan eklemlenmesiyle karşı karşıya, bu yüzden erken seçim çağrısı yapmaktan başka seçeneği kalmıyor.
Ne yazık ki bu güçler arasında çiftçilere, ağır nakliyecilere ve iş adamlarına bağlı bazı sektörler de var. Başkan Yardımcısının söylediklerine tamamen katılıyorum. Dün henüz sonunu bilmediğimiz bir hikayenin bir faslını yaşadık.
Bolivya demokrasisini hâlâ tehdite devam eden tehlikenin ortadan kaldırılması, Arce hükümetinin nasıl tepki vereceğine, yönetiminde hızla ne gibi ayarlamalar yapacağına ve halka dönük geniş siyasi ilişkileri nasıl pekiştireceğine bağlı.
(AEK)