Teklifin 2. maddesi de tüm grupların verdiği önerge ile değiştirilerek kabul edildi. Önerge ile "demokratik ve laik toplum düzeni" ifadesi, "demokratik toplum düzeni ve laik cumhuriyet" şeklinde değiştirildi.
Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamamasını düzenleyen 3. madde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi doğrultusunda değiştirilerek kabul edildi.
Toplu suçlarda gözaltı 4 güne indi
* Teklifin 4. maddesi Anayasa'nın "Kişi hürriyeti ve güvenliğini" düzenleyen 19. maddesinde yapılan değişiklikle, toplu suçlarda halen 15 gün olan gözaltı süresi en fazla 4 gün olacak.
Ayrıca bu esaslar dışında bir işleme tabi tutulan kişilere tazminat hukukunun genel prensiplerine göre devletçe tazminat ödenmesi ve kişilerin yakalandığı ya da tutuklandığının "Derhal" yakınlarına bildirilmesi şartı getirildi.
* Anayasa Değişikliği Teklifi'nin 5.maddesi'nde yapılan değişikliğe göre, ev ve üst arama kararları, 24 saat içinde hakim onayına sunulacak.
Vatandaşın konutuna dokunma
* Kabul edilen 6. maddeye göre; konut dokunulmazlığı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında yeniden düzenlendi. Düzenleme şöyle:
"Kimsenin konutuna dokunulmaz. Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça, yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar, aksi halde el koyma kendiliğinden kalkar."
* Haberleşmenin engellenmesi ve gizliliğine dokunulması kararlarının 24 saat içinde hakim onayına sunulmasını öngören 7. Anayasa değişikliği de kabul edildi:
"Haberleşme Hürriyeti" başlıklı maddede, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi doğrultusunda yapılan düzenleme şöyle:
"Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça, yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim kararını 48 saat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar. İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir."
Anayasa'nın 20. maddesindeki değişiklik
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde öngörülen esaslar çerçevesinde yapılan değişiklikle Anayasa'nın 20. maddesi şöyle düzenlendi:
"Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça, kimsenin üstü, özel kağıtları veya eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar, aksi halde el koyma kendiliğinden kalkar."
Yerleşme ve seyahat hürriyeti
Getirilen değişiklikle, vatandaşların yurt dışına çıkışlarının sınırlandırılması gerekçeleri arasında sayılan "ülkenin ekonomik durumu" ibaresi 23. madde metninden çıkarılıyor. Teklif üzerinde söz alan milletvekilleri, yurt dışı çıkışlarda 50 dolar alınması uygulamasına son verilmesini istediler.
Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti
Anayasa Değişikliği Teklifi`nin 9`uncu maddesi, Anayasa`nın "Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti"ne ilişkin 26. maddesinde değişikliği kapsıyordu. Değişiklik, düşüncelerin açıklanması ve yayılmasında kanunla yasaklanmış herhangi bir dil kullanılabilmesine olanak sağladı. Ancak bu hakkın kullanımı, milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri, Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması amaçlarıyla sınırlanabilecek. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenecek.
Yayın yasağı kaldırıldı
Görüşmeler sırasında, "Kanunla yasaklanmış herhangi bir dilde yayın yapma yasağını kaldıran" 10. madde de kabul edildi.
Değişiklik teklifinin 11. maddesi, "Kamu tüzel kişilerinin elindeki, basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanmayla ilgili sınırlama hallerini" yeniden düzenliyordu. 11. madde, 14'e karşı 442 oyla genel kuruldan geçti.
Dernek kurmak kolaylaştı
Anayasa'nın dernek kurma özgürlüğüne ilişkin 34. maddesinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) uyarınca yeniden düzenlenmesini öngören 12. maddeye göre, "Herkes (gerçek ve tüzel kişiler), önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma" özgürlüğüne sahip olacak.
İzinsiz gösteri yürüyüşü
Teklifin 13. maddesi uyarınca, Anayasa'nın 34. maddesinde yapılan değişiklikle, herkes önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahip olacak.
14. madde ile de Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerin de öngördüğü "adil yargılama hakkı" Anayasa'da düzenleniyor. Anayasa'nın "Hak arama hürriyeti" başlıklı 36. maddesindeki düzenlemeye "adil yargılanma" ibaresi ekleniyor.
Ölüm cezası kaldı
TBMM Genel Kurulu'nda, Anayasa değişikliği teklifinin 15. maddesi de değiştirildi ve yeni düzenleme 368 oyla kabul edildi. Düzenlemeye göre, "Savaş, yakın savaş tehdidi ve terör halleri dışında"ölüm cezası verilemeyecek. Ayrıca, "Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilemez" hükmü Anayasa kuralı haline getirilecek..
Teklifinin kabul edilen 16. maddesi ile bireylerin yargı ya da idari makamlar önünde sonuna kadar haklarını arayabilmelerine kolaylık ve imkan sağlanması amaçlanıyor.
Aileye eşitlik geldi
17. madde ile de evlilikte eşler arasındaki eşitlik anayasal düzenlemeye alınıyor. Yapılan değişiklikle Anayasa'nın "Ailenin korunması" başlıklı 41. maddesinin birinci fıkrasındaki "Aile Türk toplumunun temelidir" hükmüne "ve eşler arasında eşitliğe dayanır" ibaresi eklendi.
Genel Kurul'da son olarak Anayasa değişikliği teklifinin kamulaştırmaya ilişkin 18. maddesi kabul edildi. Buna göre, devlet ve kamu tüzel kişileri "kamu yararının gerektirdiği hallerde gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla" özel mülkiyette bulunan taşınmazları yasada belirtilen usullere göre kamulaştırmaya yetkili olacak. Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenecek. (BB/NA)