AİHM ve Refah Kararı VII - Son

AİHM, Refah Partisinin Kapatılması hakkındaki dava bakımından –Anayasa Mahkemesinin de gözlemlediği gibi- Refah’ın politikasının şeriatın bazı özel hukuk kurallarını çok hukuklu bir sistemin çerçevesi içinde, Türkiye’deki nüfusun büyük çoğunluğuna –Müslümanlara- uygulamak olduğuna dikkat çekmiştir.

Bu tür bir politika, dinlerinin buyruklarını gözetmek isteyen bireylerin örneğin medeni nikahtan sonra ya da önce dini nikah kıyabilmek (Türkiye’de yaygın olan bir uygulama) ya da dini nikahın medeni nikah etkisi doğurabilmesini sağlamak gibi kişisel özgürlüklerinin ötesine geçmektedir. Refah’ın bu politikası, Türk hukukunun dini sınırladığı özel alanın dışına taşmakta ve şeriatın getirilmesinde olduğu gibi Sözleşmeyle aynı çelişkileri taşımaktadır.

AİHM, başvuranların laikliğin Türkiye’deki özel rolü adına çok hukuklu sistemin yasaklanmasının, özel yaşamlarını dini buyruklara göre yaşamak isteyen Müslümanlara karşı ayrımcılık anlamına geldiği yönündeki iddialarını reddetmektedir.

Mahkeme, ibadet ve ayin ile kişinin dinini sergileme özgürlüğünü de içeren din özgürlüğünün öncelikle bir bireysel vicdan meselesi olduğunu tekrarlamakta ve bireysel vicdanın, bütün olarak toplumun örgütlenmesi ve işleyişiyle ilgili özel hukuk alanından oldukça farklı olduğunu vurgulamaktadır.

Türkiye’de herkesin özel yaşamında dininin gereklerini yerine getirebildiği hususu AİHM’de tartışma konusu yapılmamıştır. Ayrıca, diğer Sözleşmeci Devletler gibi Türkiye de dinden esinlenen özel hukuk kurallarının (örneğin taraflar arasında cinsiyete dayalı ayrımcılığa izin veren ya da boşanma ve miras ya da çokeşlilik gibi konularda erkeğe ayrıcalıklar tanıyan kurallar) kamu düzenine ve demokratik değerlere zarar verecek şekilde uygulanmasını “meşru olarak” engelleme hakkına sahiptir.

Sözleşme bağıtlama özgürlüğü dinlerin, kanaatlerin ve inançların uygulanmasının nötr ve tarafsız bir düzenleyicisi olarak Devlet’in rolüne zarar veremez.

AİHM; Anayasa Mahkemesi kararında alıntı yapılan Necmettin Erbakan’ın iktidarın şiddet yoluyla mı yoksa barışçı araçlarla mı ele geçirileceği hususundaki 13 Nisan 1994 tarihinde yaptığı konuşmaya (değişim kanlı mı olacak yoksa kansız mı ); Şevki Yılmaz’ın cihatla ve Müslümanların iktidara geldikten sonra kendilerini silahlandırma olasılıklarıyla ilgili Nisan 1994’te yaptığı konuşmaya, Hasan Hüseyin Ceylan’ın 14 Mart 1992’de Batılı modele dayalı bir rejimi destekleyenleri aşağıladığı ve tehdit ettiği konuşmaya, Şükrü Karatepe’nin inananlara kalplerindeki kin ve nefreti canlı tutmalarını salık veren 10 Aralık 1996 tarihli konuşmasına ve İbrahim Halil Çelik’in imam hatiplerin kapatılmasını engellemek için kan dökülmesini istediği 8 Mayıs 1997 tarihli konuşmasına “dikkat çekmiş”tir.

Dönemin Adalet Bakanı olan Şevket Kazan’ın dini ayrımcılığa dayalı nefret uyandırmakla suçlanan kendi partisinden bir üyeye cezaevinde yaptığı ziyareti de dikkate almaktadır.

AİHM dikkate aldığı bu konuşmalarda geçen “cihat” kavramına yapılan atıf ne olursa olsun (bu kavramın birincil anlamı kutsal savaş ve bir toplumda bütünüyle İslam’ın egemen olmasına değin mücadeledir), iktidarı ele geçirmek için kullanılacak yönteme yapılan atıflarda kullanılan terminolojide bir belirsizlik bulunmaktadır.

Mahkemeye göre bu konuşmaların tümünde, Refah’ın iktidarı ele geçirme ve onu koruma yolunda karşılaşmayı beklediği çeşitli engellerin üstesinden gelmek için “meşru olarak” kuvvet kullanma olasılığından bahsedilmektedir.

Acaba bu davada Refah’ın kapatılması “zorlayıcı bir sosyal gereksinim sonucunda” mı gerçekleşmiştir? Bu sorunun yanıtı AHİM kararında şöyle verilmiştir: “Mahkeme, Refah üye ve liderlerinin Anayasa Mahkemesi kararında da belirtilen eylem ve konuşmalarının tüm partiye isnat edilebilir olduğu, bu eylem ve konuşmaların Refah’ın çok hukuklu sistem çerçevesi içinde şeriata dayalı bir rejim oluşturmaya yönelik uzun dönemli bir politikanın varlığını ortaya çıkardığı ve Refah’ın politikasını uygularken ve öngördüğü sistemi yerleştirirken kuvvete başvurma olasılığını dışlamadığı sonucuna varmıştır.

Bu planların demokratik toplum kavramıyla bağdaşmaması ve Refah’ın bunları uygulamaya geçirmek için yakaladığı fırsatların demokrasiye yönelik tehdidi daha somut ve daha yakın kılması karşısında, Anayasa Mahkemesi tarafından başvuranlara uygulanan cezanın, Sözleşmeci Devletlere tanınan yorum hakkının sınırları içinde, “zorlayıcı bir toplumsal gereksinimi” makul bir biçimde karşılar nitelikte olduğu düşünülmektedir.”

Sonuç olarak, Refah’ın kapatılmasını ve başvuranların bazı siyasi haklarına getirilen kısıtlamaları haklı çıkaracak ikna edici ve zorlayıcı sebeplerin mevcut olup olmadığını teyit etmek için titiz bir incelemeden sonra Mahkeme bu müdahalelerin “zorlayıcı bir sosyal gereksinimi” karşıladığı ve “güdülen amaçlarla orantılı” oldukları sonucuna varmıştır.

AİHM; Sözleşmenin 11/2 maddesi bakımından demokratik bir toplumda Refah’ın kapatılmasının “gerekli” görülebileceğine karar vermiştir. Dolayısıyla Sözleşmenin 11. maddesinin ihlal edilmediğine ve Sözleşmenin 9,10,14,17 ve 18. maddeleriyle 1 No’lu Protokolün 1. ve 3. maddeleri uyarınca yapılan şikayetleri ayrı olarak incelemeye gerek bulunmadığına hükmetmiştir.

Karar sadece Türkiye için değil, AİHS’ne taraf olan bütün ülkelerin siyasal partileri için son derece önemlidir. Umarım bu karar unutulmaz ve yeniden politikada rol alan geçmişteki siyasetçiler, geçmişten ders almayı unutmazlar. (Fİ/NM)