bianet’in de raporunu sunduğu, Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Komitesi’nin 142. Oturumu, 14 Ekim-7 Kasım’da Cenevre’de düzenleniyor. 23-24 Ekim’deki toplantılarda gündeme alınacak olan Türkiye ile ilgili bu yıl, farklı sivil toplum örgütleri alternatif raporlarını Komite’ye sundu.
Bu raporlardan biri de Uluslararası Af Örgütü’ne ait. Rapor esas olarak yargı bağımsızlığı konusunu ele alıyor, bu konudaki değerlendirme ve çözüm önerilerini sunuyor.
Yargı bağımsızlığı ihlallerine örnek olarak raporda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) Osman Kavala ve Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) Can Atalay kararlarına uyulmaması, ayrıca Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın maruz kaldığı yargı baskısı yer alıyor.
Raporda, yargı bağımsızlığı sorununun, tüm hak ihlallerinin giderilmesi önünde engel oluşturduğu sonucuna varılıyor.
Türkiye’nin “insan hakları karnesi” BM İnsan Hakları Komitesi’nde tartışılacak
Af Örgütü’nün 22 sayfalık Türkiye raporunda ihlaller şu başlıklarda inceleniyor: İnsan haklarındaki durum hakkında genel bilgiler; “terörle mücadele” mevzuatı; kişi özgürlüğü ve güvenliği, özgürlüğünden yoksun bırakılanlara muamele, yargı bağımsızlığı ve adil yargılanma hakkı; ayrımcılık; kadına yönelik şiddet; mülteci/sığınmacılarla ilgili uygulamalar; ifade özgürlüğü, toplantı düzenleme ve örgütlenme özgürlüğü; insan hakkı savunucuları; yaşam hakkı, işkence ve kötü muamele yasağı; cezasızlıkla mücadele.
Raporda neler var?
Uluslararası Af Örgütü’nün Komite’ye sunduğu raporunda, hak ihlallerine dair şu değerlendirmeler yer aldı:
İnsan Hakları Eylem Planı
Hükümetin Mart 2021'de kabul ettiği İnsan Hakları Eylem Planı, ülkedeki büyük hak ihlallerinin giderilmesi için uluslararası insan hakları çerçevesine uyumu sağlamaya yönelik herhangi bir somut eylem veya önlem içermiyordu.
Eylem Planı, devletin insan hakları ilkelerine uyumunu sağlamak, özellikle yerel yüksek mahkeme kararları ve AİHM kararlarını uygulamak açısından kritik öneme sahip olan yargının bağımsız işleyişini sağlamaya yönelik tedbirler getirmedi.
Ayrıca Plan, muhalif siyasetçilerin, siyasi aktivistlerin, gazetecilerin ve insan hakları savunucularının yalnızca barışçıl bir şekilde faaliyet göstermek amacıyla karşı karşıya kaldığı, aşırı geniş tanımlanmış terörle mücadele yasaları kapsamında siyasi saikli cezai yargılamaları öncesi tutukluluk ve mahkûmiyet kararlarını önlemeye yönelik herhangi bir somut eylem öngörmüyordu.
Anayasa Mahkemesi kararları
İnsan Hakları Eylem Planı'nın ardından hükümet, yargı bağımsızlığının olmaması ve Türkiye'de insan haklarındaki sürekli erozyonun temelinde yatan en önemli ve sistematik sorunları ele almakta yetersiz kalan bir dizi yargı paketini uygulamaya koydu.
Uluslararası Af Örgütü, Anayasa Mahkemesi'nin yasal hükümlere ilişkin bağlayıcı kararlarının Parlamento tarafından yapılan yasal değişikliklerde tam olarak uygulanmadığı durumları belgeledi. Yerel mahkemeler ve diğer yetkililer, birçok simgesel davada Anayasa Mahkemesi kararlarını göz ardı etti.
Terörle Mücadele Kanunu
Türkiye'nin Terörle Mücadele Kanunu'ndaki terör tanımı aşırı derecede geniş ve belirsiz olmaya devam ediyor. Tanım, uluslararası insan hakları hukukunun gerektirdiği hukuki belirlilik düzeyinden yoksun, bu da kötüye kullanılmasına açık hale geliyor.
Çoğu zaman adli makamlar, aşırı geniş ve tanımlanmamış terörle mücadele yasaları uyarınca, güvenilir ve yeterli delil olmadan ve yalnızca siyasi görüşlere dayanarak kişilerin kovuşturulmasına ve mahkûm edilmesine hükmediyor.
Türkiye'de bireylerin ifade, örgütlenme ve barışçıl toplanma özgürlüklerinden yararlanabilmesinin sağlanması, ülkenin terörle mücadele mevzuatının daha geniş bir şekilde elden geçirilmesini gerektiriyor.
İfade özgürlüğüne yargı baskısı
Yetkililerin, aralarında gazeteciler, insan hakları savunucuları, siyasi aktivistler ve diğer kamuoyuna mal olmuş kişiler de dahil olmak üzere hükümete barışçıl bir şekilde karşı çıkan kişileri gözaltına almaya, kötü niyetli cezai soruşturmalar başlatmaya ve asılsız davalar açmaya devam etmesi nedeniyle, Türkiye'de ifade özgürlüğü hakkı ciddi biçimde kısıtlanmaya devam ediyor.
İfade özgürlüğüne yönelik baskı, yürütmenin geniş kontrolü ve yargı üzerinde siyasi nüfuzu sayesinde mümkün oluyor; bu da mahkemelerin, hükümetin siyasi muhalif olarak gördüğü kişileri sistematik olarak keyfi şekilde gözaltına almasına ve mahkum etmesine yol açıyor.
Barışçıl toplanma hakkı ve ayrımcılık yasağı
Yetkililer, ifade özgürlüğü, barışçıl toplanma ve ayrımcılık yasağı haklarını ihlal ederek 2015 yılından bu yana Türkiye'deki onur yürüyüşlerini hukuka aykırı ve sistematik bir şekilde engelliyor.
Bu engellerden en belirgin olanı, yetkililerin yürüyüşlere ve LGBTİ temalı diğer etkinliklere genel yasaklar getirmesiydi. Valiler tarafından verilen resmi yasaklara ek olarak, yetkililer, kolluk kuvvetlerine LGBTİ bireylerin bir araya gelmesini engelleme talimatı vererek veya haklarını kullanan protestoculara diğer cezai tedbirler uygulayarak barışçıl protestolara giderek daha fazla fiili yasaklar uyguluyor. Bazı durumlarda işkence ve kötü muameleye varan gereksiz ve keyfi güç kullanımı meydana geliyor.
Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi nedir?
Öneriler
Raporda yer alan bazı çözüm önerileri de şöyle sıralandı:
• Yürütmenin yargı üzerindeki kontrolünü ortadan kaldıracak Anayasa ve mevzuat değişiklikleri de dahil olmak üzere, yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı hukukta ve uygulamada güvence altına alınmalı.
• Terörle mücadele mevzuatı, uluslararası insan hakları hukuku ve standartlarına uygun hale getirilmeli. Terörle Mücadele Kanunu'nun 1. maddesindeki “terörizm” tanımında değişiklik yapılmalı. Terörle Mücadele Kanunu'nun 6/1, 6/2 ve 7/2 maddeleri yürürlükten kaldırılmalı veya değiştirilerek kesin ve açık bir şekilde formüle edilmesini sağlanmalı.
• Türk Ceza Kanunu'nun 220/6. maddesini yürürlükten kaldırılmalı ve 220/7. maddesi değiştirilerek, silahlı bir örgüte yardım etmenin ne zaman suç olarak değerlendirilebileceğine ilişkin açık kriterler belirlenmeli.
• Ulusal güvenliğin korunması amacıyla örgütlenme özgürlüğü hakkına getirilen her türlü kısıtlamanın, uluslararası insan hakları hukuku ve standartları uyarınca gerekli ve orantılı olmalı ve ayrımcılık yapmama ilkesine uygun olarak uygulanması sağlanmalı.
• Yalnızca insan haklarını kullandıkları için hapsedilen tüm insan hakları savunucuları, avukatlar, politikacılar ve gazeteciler derhal ve koşulsuz olarak serbest bırakılmalı.
• AİHM'nin bağlayıcı kararlarını uygulanarak Osman Kavala, Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ'ın uzun süreli ve keyfi hapsedilme hali sonlandırılmalı.
• Can Atalay'ın derhal ve koşulsuz tahliyesine ilişkin Anayasa Mahkemesi kararları uygulanmalı.
• 2017 Venedik Komisyonu tavsiyeleri doğrultusunda, Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) üyelerinin atanmasına ilişkin oluşum ve usullere ilişkin mevzuat ve uygulamalarda değişiklik yapılması da dahil olmak üzere, yürütmenin yargı üzerindeki kontrolünü ortadan kaldıran anayasal ve yasal değişiklikler yapılmalı ve uygulanmalı.
• Hükümet ve diğer devlet yetkililerinin devam eden ceza soruşturmaları ve kovuşturmalarıyla ilgili olarak yargılamanın sonucuna zarar verebilecek yorumlardan kaçınması sağlanmalı.
• Tüm iç kanunların, Türkiye'nin uluslararası insan hakları hukuku kapsamındaki yükümlülüklerine ve ifade özgürlüğü hakkına saygı gösterilmesi, bu hakkın korunması ve yerine getirilmesine ilişkin standartlarla uyumlu hale getirilmesini sağlanmalı.
• “Dezenformasyon yasası” yürürlükten kaldırılmalı ve “yanlış bilginin” yayılması ve aşırı geniş sansürü teşvik gibi belirsiz kavramlara dayanarak genel yasaklar getiren dezenformasyona ilişkin hükümlerden kaçınılmalı. Dezenformasyonun yol açtığı zorlukların üstesinden gelmenin en iyi yolu olarak güvenilir, güvenilir, objektif ve erişilebilir bilgilerin herkese dağıtılması sağlanmalı.
• Türk Ceza Kanunu'nun “Türk milletini ve devletini aşağılamak” suçlamasını içeren 301. maddesi yürürlükten kaldırılmalı.
• Türk Ceza Kanunu'nun “halkı kin ve düşmanlığa teşvik” suçlamasını içeren 216. Maddesi değiştirilerek yalnızca ayrımcılığa, düşmanlığa ve şiddete teşvik teşkil eden nefretin savunulmasının yasaklanması sağlanmalı.
• Türk Ceza Kanunu'nun “Cumhurbaşkanına hakaret” suçlamasının yer aldığı 299. maddesi yürürlükten kaldırılmalı.
• Politikacıların, insan hakları savunucularının, avukatların, gazetecilerin, aktivistlerin ve diğer insanların yalnızca ifade, örgütlenme ve barışçıl toplanma özgürlüğü haklarını kullandıkları için uzun süreli ve keyfi olarak gözaltına alınmasına ve yargılanmasına son verilmeli.
Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi nedir?
bianet’ten İnsan Hakları Komitesi’ne gölge rapor
Türkiye’nin “insan hakları karnesi” BM İnsan Hakları Komitesi’nde tartışılacak
Mor Çatı: Mücadelemizi uluslararası hukuk mekanizmalarında sürdüreceğiz
MLSA: Çözüm, hukuka dönmekten geçiyor
Af Örgütü'nün Türkiye raporunda “yargı bağımsızlığı” vurgusu
(AS)