Genel değerlendirme
Romanya Kopenhag politik kriterlerini yerine getirmeye devam etmektedir. İdari reformlar önemli ilerlemelerdir ve bu reformların uygulanmasına öncelik verilmelidir.
Polisin sivilleştirilmesi konusunda önemli adımlar atılmıştır. Yolsuzlukla mücadele için yeni yöntemler geliştirilmiş ancak henüz bir etkileri olmamıştır. Romanya'nın hala yasama yöntemlerini geliştirmesi gerekmektedir. Yargı reformları siyasi bir öncelik haline getirilmelidir.
Romanya, insan haklarını ve özgürlüklerini gözetmeye devam etmektedir. Kadın ve erkekler için eşit imkanlar sağlamak konusunda ilerlemeler kaydedilmiştir. İnsan kaçakçılığıyla mücadele için yeni yöntemler geliştirilmiş ve ayırımcılığı engellemek için belli adımlar atılmıştır.
Cezaevi koşulları hala kötüdür, ancak gözetim altında tutma sisteminin geliştirilmesi devam etmektedir. İfade özgürlüğünün gözetilmesi konusunda belli adımlar atılmalıdır.
Yargı sistemi
Romanya'da yargı reformu çok sınırlı kalmıştır ve ele alınması gereken konularla ilgili hiç ilerleme kaydedilmemiştir. Yönetimin yargıya karışması engellenememiştir ve mahkemelerin yükü hafifletilmemiştir.
Adalet Bakanlığı'nın, yargıçların ve savcıların atanması ve terfi konuları üzerindeki etkisi azaltılamamıştır. Yargı üzerindeki siyasi etki endişe kaynağıdır ve adli sistemin bağımsızlığının en kısa sürede sağlanması gerekmektedir.
Eğitim hükümleri geliştirilmiş olsa da yetersizdir ve idari personel dahil olmak üzere bütün adli mesleklerde çalışanlar için eğitim kalitesinin yükseltilmesi gerekmektedir.
Ekonomik suçlar, kara para aklama ve yolsuzlukla mücadele konularında özel eğitim sağlama konusuna dikkat verilmelidir. Mahkemelerdeki çalışma koşulları kötüdür. Mahkeme idaresini geliştirmek açısından şart olduğu halde, mahkeme ve savcılıklara bilgi teknolojisi sistemleri sağlama konusunda çok sınırlı gelişme kaydedilmiştir.
Romanya'da yasal yardım sistemi çok sınırlıdır ve geliştirilmelidir. Bu sorunların üstesinden gelebilmek için, yetkililerin adli reforma gitmesi ve kapsamlı bir strateji oluşturması gerekmektedir. Bu strateji uygulama planı ve bütçe hükümleri de içermelidir.
İnsan hakları ve azınlıkların korunması
Romanya, insan hakları ve özgürlüklerini gözetmeye devam ediyor. Ülke, başlıca insan hakları düzenlemelerini kabul etmiştir. 2002 yılının Mayıs ayında Romanya, bütün durumlarda idam cezasını kaldıran 13. Protokolü imzalamıştır.
2002 yılının Ocak ayında ise, her türlü Ayırımcılığı Engelleme ve Cezalandırma Yasası yürürlüğe girmiştir. Bu yasa, Romanya'da ayırımcılığa karşı mücadelede önemli bir adımdır.
Şikayet Amirliği Ofisi, kamu idaresi tarafından sivil hakları ve özgürlükleri çiğnenmiş kişilerin şikayetlerini değerlendirmektedir. Şikayetlerin çoğu malvarlığı hakları, hayat koşulları ve sosyal yardımla ilgilidir.
Sivil ve siyasi haklar
Romanya'nın sivil ve siyasi hakları geliştirme konusunda yaptıkları karışıktır. Bu alanda önemli birtakım reformlar başlatıldı. Çocuk bakımı sisteminde reformlar devam etmiş ve çocukları koruma alanında gelişmeler kaydedilmiştir.
Çocuk bakımına ayrılan bütçe artırılmıştır. Engelli çocuklara kapsamlı bir eğitim programı sağlanması için çalışma yapılması gerekmektedir.
İnsan kaçakçılığı
Hükümet, insan kaçakçılığıyla mücadeleyi de öncelikli olarak ele almış ve bu konuda bazı önemli adımlar atmıştır. Romanya, insan kaçakçılığında başlangıç ve geçiş noktası olmaya devam etmektedir.
2001 Aralık ayında kabul edilen yeni insan kaçakçılığıyla mücadele yasası, kaçakçılık ve istismar kavramlarını tanımlamakta ve ceza yaptırımları getirmektedir. Bu olumlu bir adımdır. Ancak bu yasanın tamamıyla uygulanıp uygulanmadığı açık değildir.
Cezaevi koşulları
Romanya'daki cezaevleri aşırı kalabalıktır ve koşulları çok kötüdür. Ancak, gözetim altında tutma sisteminin geliştirilmesi konusunda belli adımlar atılmıştır. Son yıl içinde yeni hücreler inşa edilmiş ve toplu bir hücre modernizasyonu programı başlatılmıştır. Ancak cezaevi nüfusu hala kapasitenin yüzde 40 üzerindedir.
Cezaevi görevlilerinin tutuklulara davranışında gelişmeler olmuştur. Ziyaret sayıları ve dışarıdan gelebilecek yiyecek miktarı artırılmıştır. Tutuklulara iş imkanları sağlamak, eğitim ve eğlence programları düzenlemek için çabalar artırılmıştır.
Cezaevi görevlilerinin eğitimi de son yıl içinde ilerlemiştir. Ancak, yaşam koşulları hala zordur. Yiyeceklerin düşük kalitesi, sınırlı ilaç miktarı ve hijyenik olmayan koşullar ele alınması gereken sorunlardır. Cezaevlerinde fiziksel şiddet kullanımı da bildirilmektedir ancak sistematik bir taciz kanıtına rastlanmamıştır.
İltica
Romanya'nın iltica mevzuatında da önemli bazı düzenlemeler yapılmıştır.
Polis şiddeti
Romanya'da polisin, özellikle Roman topluluğuna karşı aşırı şiddet kullanımında herhangi bir azalma görülmemiştir. Polisin itiraf almak için kişilere fiziksel şiddet uygulaması ender rastlanan bir olay değildir.
Polislere karşı yasal işlem çok nadirdir ve polis davranışları hakkındaki araştırmalar genelde yarım kalmaktadır. Polis şiddeti olaylarının araştırma ve dava açma sorumluluğunun sivil yetkililere transfer edilmiş olması olumlu bir gelişmedir. Polisin silah kullanımını kontrol altında tutmak için de yeni yöntemler gerekmektedir.
İfade özgürlüğü
İfade özgürlüğünü gözetmek için atılan adımlar çok sınırlı kalmıştır. Romanya'da ifade özgürlüğü anayasa tarafından gözetilmektedir. Yazılı, görsel ve elektronik medya özgürce yayın yapabilmektedir.
Ama aynı zamanda Romanya'da ifade özgürlüğüne getirilmiş kısıtlamalar vardır. Suç Yasası'nın değiştirilmesi önemli bir adım olmuştur. Bu değişikliklerle birlikte, hakaret suçu artık hapisle cezalandırılamayacaktır. Gazetecilere ait olan ispat yükümlülüğü konusunda hala bir değişiklik yapılmamıştır.
Mahkeme öncesi tutukluluk süreleri oldukça uzundur. Gözetim altında tutma sisteminin geliştirilmesi önemli bir adım olmuştur.
Cezası beş yılı aşmayan ve sanığı 18 yaşından küçük olmayan davalarda yasal yardım sağlanmamaktadır. Bu, yasal temsilcilik hakkını sınırlamaktadır ve acil olarak ele alınmalıdır. Yasal yardımın sağlandığı durumlarda ise, temsilin kalitesi genellikle çok düşüktür.
2002 yılının Mart ayında kabul edilen bir yönetmelik, faşist, ırkçı ve yabancı düşmanı örgütleri, ve insanlık suçu işlemiş olanları çağrıştıran sembolleri yasaklamıştır.
Din özgürlüğü
Din özgürlüğü, Anayasa tarafından gözetilmekte ve pratikte de uygulanmaktadır. Hükümetin dini inançlar üzerinde kısıtlaması yoktur.
Meclis homoseksüelliği suç kapsamından çıkarmıştır. Romanya anayasası, birleşme ve toplanma özgürlüğünü gözetmektedir. Bunlar pratikte de gözetilmektedir.
Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar
Romanya hükümeti sosyal koşulları iyileştirmeyi öncelik haline getirmiştir. Kadın ve erkek eşitliğini sağlamak, toplumsal dışlanma, ve yoksullukla mücadele etmek için önemli adımlar atılmıştır.
Sosyal diyalogun artırılması gerekmektedir. Sendikaların şirket seviyesinde oynadığı rol sınırlıdır. Kadınlar siyasi hayatta hala yeteri kadar temsil edilmemektedir. Hükümette 28 bakandan sadece beşi kadındır.
Azınlık hakları ve azınlıkların korunması
Romanya'da azınlıkların korunması konusunda önemli adımlar atılmıştır. Azınlık dillerinin kullanımını yaygınlaştırmak için hazırlanan mevzuat nispeten pürüzsüz şekilde uygulamaya konmuştur.
Yerel Kamu Yönetimi Yasası, nüfusun yüzde 20'sinin azınlıklardan oluştuğu bölgelerde azınlık dilinin resmi dil olarak kullanılmasına izin vermektedir. Yine bu bölgelere azınlık dilini bilen polisler atanmaktadır.
Romanya'da 1,800,000 - 2,500,000 kadar Roman yaşamaktadır. Roman azınlığına karşı yaygın ayırımcılık devam etmektedir. Roman azınlığın maruz kaldığı sosyal eşitsizlikler de endişe vericidir. Romanların yaşam koşulları kötüdür, sosyal hizmetlere erişimleri sınırlıdır ve polisler tarafından rahatsız edildikleri bildirilmektedir.
Romanya'da kendi anadillerinde eğitim gören azınlık öğrenci sayısı 2001/2002 eğitim yılında artış göstermiştir. Medya, iş imkanları ve eğitim alanlarında ek adımlar atılması gerekmektedir. Romanların maruz kaldığı ayırımcılık, polis şiddeti ve sosyo-ekonomik eşitsizlikler sorun yaratmaktadır.(NM)