Genel değerlendirme
Macaristan Kopenhag siyasi kriterlerine uymaktadır. Ülke demokrasi, hukuk, insan hakları ve azınlıkların korunmasını gözeten kurumların güçlenmesi için belli adımlar atmıştır. Devlet ve özel sektör çalışanlarının maaşları arasındaki büyük açık biraz kapatılmıştır.
Macaristan'da yargı bağımsızlığını korumaktadır.
Macaristan hükümeti yolsuzlukla mücadeleye belli önlemler alarak devam etmektedir. Ancak yolsuzluk hala endişe kaynağıdır.
Macaristan insan haklarını ve özgürlüklerini gözetmeye devam etmektedir.
Roman azınlık hala ayırımcılığa maruz kalmaktadır. Hükümetin Roman politikasını gözden geçirmesi ve uzun vadeli kapsamlı bir strateji geliştirmesi gerekmektedir. Kapsamlı bir ayırımcılık karşıtlığı mevzuatı bu alanda önemli bir adım olacaktır.
Yargı sistemi
Macaristan, yargı sistemi reformları açısından son yıl içerisinde birkaç önemli adım atmıştır.Ancak bu iş için ayrılmış bütçe çok sınırlıdır.
Adli sistemde işe alımın birkaç aşaması vardır: Katiplik, sınavlar ve deneme süresi. Kişi bu aşamaları geçtikten sonra işe alınmaktadır.
Yargıçlar, siyasi partilere veya herhangi bir siyasi aktiviteye katılamamaktadırlar. Aynı zamanda, yargıçların ticari işlere girmeleri de yasaktır. Anayasa mahkemesi ve Yargıtay mensupları meclis üyesi olamamakta ve yerel yönetimlerde görev alamamaktadırlar.
2001 yılının Aralık ayından beri yargıçlar mal beyanında bulunmak zorundadırlar. Mal beyanları Ulusal Adalet Konseyi tarafından takip edilmektedir. Yargıçların maaş artışı 1998'den beri yıllık enflasyonun altındadır. Hükümet bu durumu düzeltmek için 2003 Ocak ayından itibaren yargıçların maaşlarını yüzde 50 oranında artırmayı teklif etmiştir.
Kovuşturma sistemi hükümetten bağımsız, merkezi bir sistemdir.Davalar genelde halka açıktır. Sanıklar adli işlemin her aşamasında hukuki temsil hakkına sahiptir ve aksi ispatlanana kadar suçsuz sayılmaktadır. Adli işlemler süratli bir şekilde tamamlanmaktadır.
Son dönemde yargı sisteminde bazı yenilikler olmuştur. 2002 Ocak ayında beş yerel temyiz mahkemesi kurma kararı alınmıştır. Bu mahkemeler, Anayasa Mahkemesi'nde birikmiş davaları azaltacak ve Anayasa Mahkemesi'nin başlıca işlevlerine konsantre olmasını sağlayacaktır. Bu beş temyiz mahkemesi 2003 yılının Temmuz ayında açılacaktır.
2002 yılının Ocak ayında son hükümlerin yeniden incelenmesiyle ilgili yeni kurallar yürürlüğe girmiştir. Bu kurallara göre, son hükümetlerin yeniden incelenmesi olasılığı azaltılmıştır.
2001'de yapılan kapsamlı yapısal reformlar, başta organize, ekonomik ve çevresel suçlar olmak üzere, yeni suç çeşitlerini ve yolsuzluğu ele almaktadır. Bu reformlar çerçevesinde yeni bir Merkezi Araştırma Ofisi kurulmuştur.
Mahkemelerdeki toplam çalışan sayısı artmaya devam ediyor.
Mahkemelerin altyapısına gelince. Teknik altyapı hala yetersizdir ve yargıçlar hala zamanlarının büyük bölümünü davalarıyla ilgili idari işlerle geçirmektedirler. 2001'de alınmaya başlanan yardımcıların bu sorunun çözülmesine katkı sağlaması beklenmektedir. Ancak, şu anda bu işi yapabilecek eğitimi almış yeterli sayıda kişi yoktur.
Ayrıca, yargı sisteminin bütçesi hala çok kısıtlıdır. Bu nedenle bina ve bilgi sistemlerine planlanmış olduğu kadar yatırım yapılamamıştır. Aynı nedenle yargıç ve çalışan sayısı artırılamamıştır.
Macaristan, insanlara yasal yardım sağlanmak konusunda belli adımlar atmalıdır.
Bütünüyle, Macaristan'da yargı sisteminin bağımsızlığı gözetilmektedir.
İnsan hakları ve azınlıkların korunması
Macaristan, insan hakları ve özgürlüklerini gözetmeye devam etmektedir. Ülke, başlıca insan hakları anlaşmalarını imzalamıştır. 2002 yılının Mayıs ayında ülke, idam cezasını her durumda ortadan kaldıran 13. protokolü onaylamıştır.
Anayasa, eşit muameleyi gözetmekte ve insanları ayırımcılığa karşı korumaktaysa da, Macaristan'da ayırımcılığa karşı birleşik bir yasa yoktur. Ayrıca, ayırımcılık-karşıtı mevzuatın uygulanması için de kapsamlı bir sistem yoktur. Hükümet, 2002 sonlarına doğru kapsamlı bir ayırımcılık-karşıtlığı yasası hazırlayacaktır.
Medeni ve siyasi haklar
Macaristan, son bir yıl içerisinde medeni ve siyasi haklar konusunda, özellikle temel anayasal haklar ve iltica konusunda bazı adımlar atmıştır. Ancak bazı konulara dikkat çekmekte yarar vardır. Şikayet Amiri'ne göre, medeni ve siyasi haklarla ilgili şikayetler son bir yıl içerisinde azalmıştır. Bu şikayetlerin çoğu mülk hakları, belediyeler ve mahkemelerle ilgili olmaktadır.
Azınlıklara karşı polisin onur kırıcı davranışları son yıl içerisinde azalmıştır. Ancak hala kötü muamele ve zor kullanarak sorgulama yapıldığı bildirilmektedir. Polis, son yıl içerisinde bir kez bir Roman yerleşim bölgesine baskın yapmıştır.
Romanlar'ın kötü muameleye maruz kalma riski diğer azınlıklara göre daha fazladır.
Macaristan'ın polisle ilgili kötü muamele şikayetlerini ele alış sistemini geliştirmesi gerekmektedir.
Macaristan, insan kaçakçılığında geçiş ve varış noktası olmaya devam etmektedir. Ülke yasaları insan kaçakçılığını yasaklamaktadır. 2002 yılının Nisan ayında, Ceza Kanunu'ndaki değişikliklerle birlikte insan kaçakçılığı cezaları ağırlaştırılmıştır. 2002 yılının Ocak ayında yabancıların ülkeye girmesi ve kalmasıyla ilgili bir yasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte, insan kaçakçıları ülkeden hemen çıkarılabilmektedirler.
Mahkeme öncesi tutukluluk süresi 72 saate kadar çıkabilmektedir ve bu nispeten uzun bir zamandır.
Hapishane koşulları
Macaristan'da hapishaneler aşırı kalabalıktır. Ancak bunun dışında, uluslararası standartlara uymaktadırlar. Son yıl içerisinde binalar modernleştirilmiş ve yeni binalar yaptırılmıştır. Hapishane koşullarını daha da geliştirmek için hükümetin yeni projeleri vardır.
Yasal yardım
Yasal yardım olanağı suç ve sivil davalarda değişiktir. Suç davalarında sanığa bir avukat temin edilebilmektedir. Ancak sanık, suçlu bulunması halinde tüm masrafı karşılamak durumundadır. 2003 yılının Temmuz ayında yürürlüğe girecek yeni mevzuatla birlikte yasal yardım imkanı genişleyecek ve avukat temini sanığın gelir durumuna bağlı olacaktır.
Sivil davalarda taraflara bedava yasal yardım sağlanmaktadır. Yasal yardım sağlanan taraf eğer davayı kaybederse karşı tarafın masraflarını karşılamak durumundadır. Macaristan hükümetinin, yasal yardım koşullarını Avrupa standartlarına çıkarması gerekmektedir.
2002 yılının Ocak ayında iltica konusunda yeni bir mevzuat yürürlüğe girmiştir. Bu mevzuat, vize başvurusu reddedilenlere yasal telafi sunmakta ve kaçakların gözaltı süresini 18 aydan 12 aya düşürmektedir. İltica başvurularının daha hızlı değerlendirmeye alınması da sağlanmıştır.
Göç ve Vatandaşlık Dairesi' ne göre mülteci statüsü için başvuranların sayısı 2001'de bir önceki yıla göre yüzde 22.5 oranında artmıştır. Ancak mülteci statüsü alanların sayısı çok düşüktür. 2001 yılında Macaristan sadece 174 kişiye mülteci statüsü vermiştir.
Sınır bekçileriyle Göç ve Vatandaşlık Dairesi arasındaki işbirliği artırılmalıdır.
Macaristan'da ırkçılığa dayanan şiddetle birlikte, şiddet içermeyen, ancak toplumda ırka dayalı nefret duyguları uyandıran davranışlar da cezalandırılabilmektedir.
2002 yılının Ocak ayında Yahudi ve Romanları küçük düşürücü yayın yapan bir radyo istasyonuna ceza verilmiştir.
Macaristan, ifade özgürlüğüne saygı duymaya devam etmektedir.
Yazılı basının topluma mal olmuş kişileri eleştirme özgürlüğünü kısıtlayacak bir yasa tasarısı Anayasa Mahkemesi tarafından reddedilmiştir.
Seçim kampanyaları sırasında devlete ait medya organları hükümetteki partilere daha çok yer verirken, özel medya organları daha tarafsız bir yayın sürdürmüştür.
Din özgürlüğü
Macaristan'da din özgürlüğü anayasa tarafından gözetilmektedir. Bu alanda herhangi bir sorunla karşılaşılmamıştır.
Macaristan'da eşcinseller profesyonel asker olamamaktadırlar.
Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar
Macaristan özellikle eşit imkanlar konusunda ilerleme kaydetmiştir. 2002'de yürürlüğe giren yeni çalışma yasası, eşit imkanlar alanında önemli bir adımdır.
Macaristan'da kadınlar, ekonomik olarak aktif nüfusun yüzde 45'ini oluşturuyor. Kadınların siyasi alandaki rolü de giderek artmaktadır.
Genelde, kadınların yerel yönetimlere katılımı, ulusal yönetime olan katılımlarından daha yüksektir.
Hükümet, 2000 yılında engellilerle ilgili bir program kabul etmiştir. Bu program, sağlık, çalışma, sosyal yardım, eğitim, trafik ve konut alanlarında bazı önlemler içeriyor.
Programın uygulanması yavaş ilerlemektedir ve engellilerin kamu binalarına erişimleri hala çok kısıtlıdır.
Macaristan, sendikal hakları geliştirmek ve diyalogu artırmak için çaba sarf etmelidir.
Azınlık hakları ve azınlıkların korunması
Macaristan, son yıl içerisinde Roman azınlığın topluma uyumunu sağlamak için orta-vadeli bir programa odaklanmıştır.
Macaristan'da azınlıkların haklarını korumak ve kültürel ve eğitim alanlarında özerkliklerini teşvik etmek için gelişmiş bir kurumsal sistem vardır.
2001'de Şikayet Amiri'ne 292'si Romanlardan olmak üzere 453 şikayet ulaşmıştır.Şikayetlerin büyük bölümü yerel yönetimlerin aktiviteleri, polis, ve mahkemeler hakkında olmuştur.
Eğitim ve Çalışma bakanlıklarında Romanları ilgilendiren konuları ele alacak bir Bakanlar Komisyonu oluşturulmuştur.
Macaristan'da bir de Roman Koordinasyon Konseyi kurulmuştur. Konseyin görevi yeni bir Roman politikası oluşturmaktır.
Macaristan'da 13 tanınmış azınlık vardır. Bu azınlıklar arasında sosyal eşitsizliklerden en fazla etkilenen Roman topluluğudur.
Çalışma çağındaki Romanların yaklaşık yüzde 70'i şu anda işsizdir. Roman çocukların sadece yüzde 33'ü ortaokula başlamaktadır ve yüksek eğitim almış Romanlar toplam nüfusun yaklaşık yüzde 1'ini oluşturmaktadır. Romanların konut koşulları çok kötüdür. Yetersiz temizlik koşulları nedeniyle, sağlık araştırmaları, Romanların Macar toplumdan yaklaşık 15 yıl daha az yaşadığını ortaya koymaktadır.
Hükümetin çabalarına rağmen Romanlar eğitim, çalışma, adalet sistemi ve sağlık alanlarında ayırımcılığa maruz kalmaktadırlar
Bütünüyle, Macaristan hükümeti Roman azınlığın sorunlarını ele almak için çaba sarf etmiştir.
Orta vadeli program iyi bir başlangıçtır, ancak özellikle ayırımcılık alanında yeni adımlar gerekmektedir. (EA/NM)