Genel Değerlendirme
Çek Cumhuriyeti Kopenhag siyasi kriterlerine uymaya devam etmektedir.Hükümet merkezi yönetimin işleyişini geliştirmek için belli adımlar atmıştır.Yetkinin bölgelere ve belediyelere dağıtımıyla merkezden yönetim daha da azaltılmıştır.
Yeni idari yasa ve Suç İşlemleri Kanunu'nun uygulanmasıyla, yargı sistemi reformunda ilerlemeler kaydedilmiştir. Ancak, özellikle sivil davaların süresinin kısalması için daha çok çaba gösterilmelidir. Reformlar, daha çok kaynak ve eğitimle desteklenmelidir.
Ciddi endişe yaratan yolsuzluk ve ekonomik suçlarla mücadele için bazı yasal ve örgütsel önlemler alınmıştır. Bu konudaki çabaların artırılması gerekmektedir.
Çek Cumhuriyeti insan hakları ve özgürlüklerini gözetmeye devam etmektedir. 2002 yılının Şubat ayında yürürlüğe giren İltica Yasası değişiklikleri, iltica koşulları zorlaştırmıştır.
Roman topluluğunun önündeki zorlukları aşmak ve Romanların durumunu geliştirmek için hükümet bazı önlemler almıştır. Ancak eğitim, konut ve çalışma alanlarında ayırımcılığı önlemek için ve kayda değer sonuçlar almak için daha yapısal önlemler gerekmektedir. Kapsamlı bir ayırımcılık-karşıtı mevzuat bu alanda önemli bir adım olacaktır.
Yargı Sistemi
Çek Cumhuriyeti, yargı reformunda yeni adımlar atmıştır. Özellikle idari yasa, adli sistemin organizasyonu ve kendi kendini yönetimi, ve yeni Suç Kanunu alanlarında ilerlemeler kaydedilmiştir.
Mahkeme başkanları ve başkan yardımcıları Adalet Bakanlığı tarafından atanmakta, tayin edilmekte ve işten alınmaktadırlar. Buna rağmen Anayasa, hakimlerin bağımsızlığını gözetmektedir.
Son dönemde birkaç gelişme yaşanmıştır. Çok tartışılan Mahkemeler ve Yargıçlar Kanunu, 2002 yılının Nisan ayında yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, tüm mahkeme aşamalarında danışmanlık yapma statüsüne sahip Adli Kurullar yaratarak adli sistemin kendi kendini yönetimine olumlu bir katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
Yargı Akademisi kuruldu
Ayrıca bu kanun, hakimlerin seçimi, eğitimi ve değerlendirilmeleri konularında yeni yöntemler geliştirerek, adli sistemde profesyonelliği artırmaya yöneliktir. Ancak adli personel ve Yargıçlar Birliği bu kanunun yargıçların bağımsızlığını baltaladığını söylemişler, bunun üzerine devlet başkanı kanunu Anayasa Mahkemesi'ne göndermiştir. Anayasa Mahkemesi, kanunun bazı hükümlerini iptal etmiştir. Çek Cumhuriyetinde yargı sistemi reformlarıyla ilgili yapıcı tartışmanın sürmesi beklenmektedir.
Mahkemeler ve Yargıçlar Kanunu adli personel için hayat boyu eğitim sağlayan bir Yargı Akademisi de oluşturmuştur.
2002 yılının Mart ayında kabul edilmiş olan İdari Mahkeme İşlemleri Kanunu, bedava yasal yardım olanaklarını da genişletmektedir.
Savcıların yetkileri artıyor
Suç İşlemleri Kanunu ve Devlet Savcıları Kanunu'ndaki değişiklikler, ekonomik suçlar, kara para aklama, organize suçlar, yolsuzluk ve görevini kötüye kullanma suçları dahil tüm kriminal suçları araştırmaktan doğrudan sorumlu olan devlet savcılarının yetkilerini artırmaktadır.
Suç İşlemleri Kanunu'ndaki değişiklikler, suç davalarının hazırlık ve organizasyonunun etkinliğini artırmış ve gecikmeleri azaltmıştır.Artık davalar duruşma için daha iyi hazırlanmakta ve duruşma öncesi işlemler daha hızlı ilerlemektedir. Ayrıca duruşma öncesi suç itiraf etme oranı artmıştır. Değiştirilmiş Suç İşlemleri Kanunu, duruşma öncesi tutukluluğa da yeni düzenlemeler getirmektedir.
Personel sayısındaki artışla birlikte hakimlere sağlanan idari destek artmıştır.
Çek Cumhuriyeti'nde adalet sistemine erişim oldukça kolaydır. Ancak aile davalarında, çoğu ilk aşama mahkemesinde mahkemelerin kapalı olduğu dönemde acil meselelere bakacak yargıç sağlanması için genel bir kanun hükmü hala bulunmamaktadır. Suç ve sivil davalarında yasal yardım sağlanmaktadır. Ancak toplumdaki birçok kişi bu haklarının farkında değildir.
Davaların süresi kısalmalı
Davaların süresinin kısaltılması gerekmektedir.Bütünüyle, Çek Cumhuriyeti'ndeki yargı sistemi reformları daha fazla kaynakla ilerletilmelidir. Rutin idari işler adalet sistemini yavaşlatmaktadır. Bölge mahkemeleri ve bazı bölgesel mahkemeler yeterli mali destek almamaktadır. Adli eğitim ilerlemektedir ama öğretim görevlilerinin bazı alanlarda acil olarak eğitilmeleri gerekmektedir.
Ayrıca, adli sistem tarafından yürütülen ticari işyeri kayıtlarıyla ilgili yaygın bir memnuniyetsizlik hüküm sürmektedir, ve bu alanda yolsuzluklar yapıldığına inanılmaktadır.
Son olarak, mahkemelerde iltica yasası konusunda eğitim almış yeterli yargıç yoktur. Mahkemelerdeki iltica davalarının artması ileride sorun yaratacaktır. Yeni temyiz işlemlerinin başlatılmasıyla birlikte mahkemelerin kapasitesinin de artırılması ve güçlendirilmesi gerekecektir.
İnsan hakları ve azınlıkların korunması
Çek Cumhuriyeti, insan haklarını ve özgürlüklerini gözetmeye devam etmektedir. Ülke, başlıca uluslararası insan hakları konvansiyonlarını kabul etmiştir. 2002 yılının Mayıs ayında Çek Cumhuriyeti, idam cezasını tüm durumlarda yürürlükten kaldıran 13 numaralı Protokolü imzalamıştır.
Çek Cumhuriyeti, her türlü ayırımcılığı yasaklayan 12. Protokolü ise imzalamış, ancak henüz yürürlüğe koymamıştır. Ülkede, kapsamlı bir ayırımcılık-karşıtı mevzuat hala yoktur.
Ayırımcılık-karşıtı mevzuatı hazırlamak ve eşit davranışa önayak olacak bir sistem kurmak amacıyla bakanlardan oluşan bir çalışma grubu oluşturulmuştur.
Sivil ve siyasi haklar
Bazı konular hala endişe yaratsa da Çek Cumhuriyeti, sivil ve siyasi hakların geliştirilmesi için belirli adımlar atmıştır.
Polis şiddeti
Polisin onur kırıcı davranışlarda bulunmasını önlemek amacıyla başlatılan, ve insan haklarına saygı ve halkla iletişim gibi konular üzerine yoğunlaşan polis eğitimleri devam etmektedir. Devlet savcıları polisin kötü davranışlarıyla ilgili araştırmaları yönetmekle görevlendirilmişlerdir.
İnsan kaçakçılığı
Çek Cumhuriyeti'nde insan kaçakçılığı hala endişe veren bir konudur. Ancak hükümet insan kaçakçılığıyla mücadele etmek için bazı önlemler almıştır. Çek Cumhuriyeti, insan kaçakçılığında başlangıç, geçiş, ve varış noktası olmaya devam etmektedir.
2002 yılının Haziran ayında Suç Yasası'nda yapılan değişiklikler insan kaçakçılığı konusundaki hükümleri genişletmiş ve kapsamına çocukları da almıştır.İnsan kaçakçılığı cezaları da artırılmıştır. İnsan Hakları Konseyi, insan kaçakçılığı faillerinin dava ve cezalandırılmalarında belli gelişmelerin gerekliliğine dikkat çekmiştir. Bu konuda hükümetin kabul etmiş olduğu birtakım önlemler teklif etmiş, ancak bu önlemler hükümet tarafından hala uygulamaya konmamıştır.
Duruşma öncesi tutukluluk süresi 171 güne düştü
Gözaltındaki kişiler hala, yasal temsilcileri dışında üçüncü tarafa durumlarıyla ilgili bilgi verememektedirler. 2002 yılının Mart ayında duruşma öncesi tutukluluk süresi 176 günden 171 güne düşmüştür.
Cezaevi koşulları
Çek Cumhuriyeti'nde cezaevi koşulları asgari uluslararası standartlara uymaktadır ancak hala eleştiri almaktadır. Adalet bakanlığı, cezaevi koşullarını geliştirmek için adımlar atmıştır.
İstatistikler cezaevi nüfusunun düştüğünü gösteriyor. Ancak alternatif cezaların çok ender uygulanması, cezaevi nüfusunun daha da düşürülmesi şansını sınırlamaktadır.
İltica
2001 yılında Çek Cumhuriyeti'ne iltica etmek isteyenlerin sayısında rekor bir artış olmuştur. Hükümet ilticacılar için hazırladığı bütünleşme programını devam ettirmektedir. İltica yasasında 2002 Şubat ayında yapılan değişikliklerle iltica koşulları zorlaştırılmıştır.
İçişleri Bakanlığı' nın raporuna göre 2001 yılında kayda geçmiş ırkçılığa dayanan suçlar artmıştır. Çek Suç Kanunu, "nefret duyguları uyandırmak" da dahil, ırkçılık ve hoşgörüsüzlüğe dayanan birtakım davranışları cezalandırmaktadır. Ancak, ilgili hükümlerin uygulanması yetersiz kalmaktadır.
İfade özgürlüğü
Televizyon sektöründeki tutarsızlık ve şeffafsızlık sorunlarını çözmekte çok az ilerleme kaydedilmiştir. Bu, televizyonun modern toplumlardaki önemli rolü göz önünde bulundurulduğunda, endişe vericidir. Radyo ve Televizyon Konseyi sorumluluklarını daha etkin biçimde yerine getirmeli ve siyasi bağımsızlığını korumalıdır.
Din özgürlüğü
2002 yılının Haziran ayında, din özgürlüğü ve kiliselerle dini toplulukların statüleri konusunda yeni bir yasa çıkarılmıştır. Yasaya göre bir kilisenin ya da dini topluluğun yasal sayılması için 300 üyesinin bulunması gerekmektedir. Bu yasa, azınlık dinlerine karşı ayırımcılık yaptığı gerekçesiyle eleştirilmiştir.
Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar
Ekonomik, sosyal ve kültürel hakların gözetilmesi konusunda bazı adımlar atılmıştır. Ancak bazı konulara dikkat gösterilmesi gerekmektedir.
Eşit İmkanlar
Eşit İmkanlar Konseyi, 1 Ocak 2002 yılında çalışmalarına başlamıştır. Konseyin işlevi, hükümete eşit imkanlar mevzuatı konusunda tavsiyelerde bulunmak, eşit imkanlar konulu projelerin gerçekleştirilmesinde öncelik belirlemek, ve eşit imkanlarla ilgili bakanlıklardaki yetkililer arasında işbirliği sağlamaktır.
2001 yılını Ocak ayında Çalışma Kanunu'nda yapılan değişiklikler, bütün çalışanlara eşit davranma prensibini ortaya koymakta ve her türlü ayırımcılığa karşı konmuş olan yasağı daha da güçlendirmektedir. Ancak yeni Çalışma Kanunu henüz günlük hayata yansımamıştır. Daha yoğun bir uygulama ve bilgilendirme kampanyası gerekmektedir.
İstatistik enstitüsü verilerine göre, 2000 yılında kadınların ortalama geliri erkeklerin gelirinin yüzde 70.1'i seviyesindeydi.
Çocuk hakları konusunda, aile himaye yöntemleri gibi alternatif çözümler aranmalıdır.
Zihinsel sağlık hizmetleri ve zihinsel engellilerin haklarının geliştirilmesi gerekmektedir. Zihinsel engellilerin bakımını üstlenen kurumların ve bu kurumların hizmet kalitesinin yükseltilmesi gerekmektedir.
Sendikalar
Çek Cumhuriyeti'ndeki tüm sendikaları bünyesinde bulunduran örgüt, özellikle yabancı şirketlere ait perakende zincirlerinde, sendikalaşma hakkı önündeki engelleri kınamaktadır.
Azınlık hakları ve azınlıkların korunması
Çek Cumhuriyeti, son aylarda azınlık hakları ve azınlıkların korunması alanlarında bazı kritik adımlar atmıştır. 2001 yılının Ağustos ayında, azınlık haklarını düzenleyen yeni bir yasama yürürlüğe girmiştir. 2000 yılının Haziran ayında da, Romanlarla ilgili bir hükümet politikası kabul edilmiştir.
Çek Cumhuriyeti'ndeki Slovak, Polonyalı, Alman, Macar ve Ukraynalı gibi azınlıkların durumları memnuniyet verici olsa da, Roman azınlık, eğitim, çalışma ve konut alanlarında hala ayırımcılığa maruz kalmaktadır. Romanlara karşı ırkçılıktan kaynaklanan şiddet de devam etmektedir.Hükümet Roman azınlık için bazı adımlar atmıştır.
Roman azınlık için çabalar
2002 yılının Ocak ayında hükümet Roman azınlığıyla ilgili politikalarında bazı değişiklikler yapmış, ve bazı öncelikler belirlemiştir. Hükümetin öncelikleri arasında, insan hakları sistemini ve ayırımcılık-karşıtı önlemleri güçlendirmek; eğitimde, iş alanlarında, sosyal ve sağlık hizmetlerinde ve konut sahibi olmakta Romanlara öncelik sağlamak; Roman dili ve kültürünün gelişimine destek vermek; ve Romanların güvenliğini sağlamak vardır.
Irkçılık-karşıtlığı kampanyasının bir parçası olan "Hoşgörü Projesi" kapsamında, hükümet, bölgesel ve yerel bilgilendirme, medya ve eğitim kampanyalarını onaylamıştır. Hükümet Roman çocuklarının eğitimi için de bazı adımlar atmıştır.
2002 yılı için hazırlanan bir çalışma planı, iş piyasasındaki en dezavantajlı grupların durumunu geliştirmek için bazı adımlar atılmasını amaçlamaktadır. Bu adımlar arasında, bu grupların niteliklerini geliştirmek ve belli konularda eğitim vermek gelmektedir.
Ayrımcılık sürüyor
Bütün bu çalışmalara rağmen Çek Cumhuriyeti'nde yaygın ayırımcılık devam etmektedir ve hükümetin çabaları henüz yapısal bir değişiklik sağlayamamıştır. Bu alanlarda çok daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir.
Roman azınlığının işsizlik oranı çok yüksektir. İşe alımlarda çok yaygın olarak ayırımcılık yapıldığı bildirilmektedir.
Konut sahibi olma konusunda ayırımcılık-karşıtı mevzuat bulunmadığından, Roman aileleri yerel otoriteler tarafından evlerinden keyfi bir şekilde çıkarılabilmektedirler.
Medya hoşgörüyü destekleme
Ayırımcılık sorunuyla başa çıkabilmek için kapsamlı bir ayırımcılık-karşıtı mevzuatın yürürlüğe girmesi ve varolan mevzuatın daha etkili biçimde uygulanması gerekmektedir.
Polis ve adliyenin, Roman topluluğuna mensup kişilere karşı tarafsız davranması çok büyük önem taşımaktadır. Medya organları da topluluklar arası hoşgörüyü desteklemelidir.
Roman topluluğuna karşı her alanda ayırımcılık devam etmektedir ve Çek Cumhuriyeti'nin bu konuda kararlı ve etkili adımlar atması gerekmektedir.(EA/NM)