Türkiye'de günlük olarak yayınlanan 21 gazetenin seçim öncesindeki birinci sayfalarının ve manşetlerinin incelenmesi gündemin çerçevelenmesi konusundaki yaklaşımları konusunda fikir verici nitelikte.
Günlük 21 gazetenin dışında, Ege Bölgesinin en yaygın yerel gazetesi olarak Yeni Asır da incelemeye dahil edilerek yerel basının yaklaşımıyla ulusal basın arasında fark olup, olmadığı izlenmeye çalışıldı. Yaptığımız çalışmada gazetelerin birinci sayfaları değerlendirmeye alınarak seçim gündemini nasıl yansıttıkları, çerçeveledikleri incelenmeye çalışıldı.
İncelenen gazetelerin ideolojik yelpazedeki dağılımlarını aşağıda görmek mümkün:
Etnik Temele Dayalı: Gündem
Sol: Evrensel, Birgün
Liberal Sol/Merkez Sol: Radikal, Cumhuriyet
Anaakım/Merkez Sağ: Hürriyet, Sabah, Milliyet, Star, Vatan
Popüler Basın: Sözcü, Takvim, Posta, Akşam
Milliyetçi Sağ: Ortadoğu, Yeniçağ
Dindar Sağ: Milli Gazete, Vakit, Türkiye, Yeni Şafak, Zaman
Gündem
Etnik temele dayalı yayın yapan Gündem gazetesinin gündemi gerçekten de başka bir Türkiye ve başka bir gündemi yansıtıyor. Diğer gazetelerde gördüğümüz haberleri ve manşetleri Gündem gazetesinde görmek mümkün değil.
Kendine göre benimsediği bir gündemi yaratma ve yansıtma derdinde. Seçim sürecine bakışı da, temsil ettiği etnik grubun siyasi başarısı üzerine odaklanmış durumda.
Evrensel ve Birgün
Evrensel ve Birgün gazetelerinin baş sayfaları hükümetin eğitim, sağlık ve ekonomi politikalarına yönelik eleştirel haberlerle kurgulanmış. (Kamuoyu emekçisi bordro yaktı, Milli Eğitim ÖSS'de sıfır çekti, Lösemide alarm, Petkim karanlık ellerde gibi...)
Evrensel gazetesi baş sayfalarının ilk yarısını hükümet eleştirisine, ikinci yarısını ise Bin Umut adaylarına destek çağrılarına ayırdı. Bağımsız adaylarla yapılan röportajları diğer gazetelerde görmek çok mümkün değil.
Birgün gazetesi ise, hemen her gün sayfa altında sağlı sollu Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP) ve Ufuk Uras reklamlarına yer verdi. ÖDP adayları ve bağımsız adaylarla röportajlar yayınlandı.
Cumhuriyet
Cumhuriyet Gazetesi, daha seçim ortada yokken başlayan "Tehlikenin farkında mısınız" temalı reklamlarına devam etti. Siyasi partiler dışında, seçime yönelik kendi reklamlarını yayınlayan tek gazete Cumhuriyet.
Seçim sürecinde de aynı tema "Bu sandığın İçindeki Tehlikeyi Görüyor musunuz?" spotuyla devam ettirildi. Ağırlıklı olarak CHP, MHP ve DP reklamlarının yayınlandığı gazete, il il seçim öncesi değerlendirme yazılarını içeren Seçim 2007 isimli bir ek çıkardı.
Gazetenin baş sayfası tamamen hükümet eleştirisine ayrıldı. Manşetlerde: Başbakan tehdit etti, işsizlik gençleri vurdu, yasa tanımıyorlar gibi suçlayıcı ifadeler tercih edildi.
Radikal ve Zaman
Aralarında ideolojik fark bulunmakla birlikte Radikal ve Zaman gazetelerinde dikkati çeken bazı benzerlikler var. Her iki gazete de seçim sonrası gündemi belirlemeye yönelik öncü çalışmalar yayınladı.
Radikal gazetesi "Radikal Fikir Platformu" adı altında, 66 aydını biraraya getirerek, Türkiye'nin "en önemli sekiz temel sorunu"na yönelik çıkış yolları haritası hazırlattı. Bu öneriler seçimden önceki son haftada birer birer yayınlanmaya başlandı.
Zaman gazetesi de seçimden sonra için "Acil Eylem Planı" adı altında benzeri bir çalışmayı yazı dizisi olarak başlattı. İkinci ortak noktaları ise baş sayfalarının AKP-CHP kutuplaşması ekseninde belirlenmiş olması. Bu kutuplaşmada Radikal hem AKP hem de CHP'yi eleştirirken, Zaman gazetesinde eleştiriler genellikle CHP'ye yönelik oldu. Her iki gazete bir yandan seçim ve partilere diğer yandan Cumhurbaşkanlığı seçimlerine manşetlerine yer verme çabasında.
Zaman Gazetesi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türk-İş, Hak-İş ve MÜSİAD temsilcilerinin Cumhurbaşkanının Meclis içinden çıkarılmasına yönelik görüşlerini manşete taşırken, "seçimin köşke kilitlendiği" mesajını veriyor.
Bunun dışında Radikal "Orijinal Demokrasi" adı altında Türkiye'deki anti-demokratik uygulamaların siyasi mizahına yer verdi. Mizahi betimlemeler eğlendirici olduğu kadar bilgilendirici bir içeriğe de sahipti. 1-7 Temmuz tarihleri arasında siyasi partilerin seçim bildirgelerini insan hakları, kadın konusuna yaklaşım ve ekonomi konularında değerlendiren manşetler dikkat çekiyor.
Ana akım
Ana akım gazetelerden Hürriyet, Milliyet, Sabah, Vatan ve Star gazeteleri nispeten orta yolcu bir çizgi izledi. Hürriyet gazetesinde CHP taraftarlığı dikkat çekerken, kendi grubu içinde en fazla AKP reklamı yayınlayan gazete oldu.
Hürriyet gazetesinde CHP, DP ve MHP olumlu imgelerle, AKP ise eleştirel imgelerle yer aldı. Nispeten tarafsız bir tablo çizmeye çalışan Milliyet gazetesinin baş sayfasının altında liderlerin o günkü mitinglerinden alınma sözlere birer fotoğrafla birlikte yer verilmiştir. Milliyet'in seçim gündemi dört partiden oluşuyor. Sıralama anlamlı mı bilinmez ama şöyle: Erdoğan, Baykal, Ağar ve Bahçeli. Gazetenin baş sayfasında beş gün arka arkaya çeşitli tarikatların AKP'yi desteklediğine ilişkin araştırma yazılarına yer verildi.
Gazetelerin ortak noktası Cumhurbaşkanlığı seçimlerine odaklı baş sayfalarında, milletvekili genel seçimlerinin küçük anonslarla kendine yer bulabilmesiydi. Sabah ve Vatan gazeteleri ise Cumhurbaşkanlığı seçimine odaklı bir yayın politikası izledi. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) kontrolündeki Star gazetesinde AKP desteği dikkat çekerken, CHP ve MHP'ye yönelik eleştirilerin yoğunlukta olduğu gözlendi.
Popüler gazeteler
Popüler gazetelerden Posta gazetesinde seçim, gündemin kenar süsü olarak yer aldı. Gazetenin gündemini ise politik haberlerden ziyade "3. sayfa haberleri" diyebileceğimiz haberler oluşturdu. Posta gazetesinin değişmeyenlerinden biri, baş sayfa altındaki Genç Parti reklamları.
Takvim gazetesinde ise baş safya gündeminde seçimler kenar süsü olarak bile yer almıyor. Gazetenin iç politika haberleri sayfalarında CHP-AKP kutuplaşması üzerinden kurgulanan haberler yer alıyor.
Akşam gazetesi 16 Temmuz'dan itibaren "Seçim Gazetesi 2007" eki vermeye başladı. Bu gazetenin baş sayfasının alt sütununun değişmezi Genç Parti reklamları. Gazetede yer alan seçim haberlerinde AKP, CHP, MHP, DP, Genç Parti şeklindeki bir önem sıralaması dikkat çekiyor.
"Cumhuriyetin Gözcüsü Sözcü" gazetesinin baş sayfalarında belirgin bir AKP karşıtlığı var. Gazetenin manşetlerinde öne çıkan iki parti MHP ve CHP.
Milliyetçi sağ
Milliyetçi sağın (MHP'nin demek daha doğru) iki temsilcisi var: Yeniçağ ve Ortadoğu. Her iki gazetenin seçim öncesi baş sayfaları AKP-DTP-PKK özdeşliğine hasredilmiş, bunun Türkiye'yi böleceği vurgulanmış. Yeniçağ'da AKP dönemindeki özelleştirmeler kamu kurumlarının Ermeni ve Yahudi İşadamlarına satılması üzerinden eleştiriliyor.
Gazete, AKP muhalifliğini açıkça etnik ve dini muhafazakarlık temelinde biçimlendirmiş. Sadece Yeniçağ gazetesini okuyan biri AKP ve liderini müslüman muhafazakar değil, hristiyan muhafazakar bir parti ve lider olarak görebilir. (Hutbeler Brükselden, Camilere AB kriteri, Kilise Serbest Cami Yasak gibi manşetler).
Ortadoğu Gazetesi ise MHP lideri Bahçeli'nin mitinglerini her gün manşet üstünden verirken, baş sayfalarında Erdoğan'ı siyasi terörist olarak gören MHP politikasını yansıtıyor.
Dindar sağ
Dindar sağda yer alan Vakit ve Yeni Şafak gazetelerinin baş sayfaları hükümeti olumlayan bir yaklaşımla oluşturulmuştu. "YÖK'e inat İHL", Başbakan Baykal'a Sert çıktı" gibi sözlerle hükümetin kararlılığı ve gücü vurgulanmaya çalışılmış. Türkiye gazetesinde her gün AKP lideri Erdoğan ve mesajları miting görüntüleri eşliğinde baş sayfanın yarısını kaplayacak kadar geniş yer alırken, diğer partiler ve liderleri baş sayfada kimi zaman, ancak sayfanın dörtte biri kadar yer bulabildi. Erdoğan'ın mesajlarından seçilen manşet cümlelerinin ise umut verici, yenilikçi ve ilerici nitelikleri dikkat çekiyordu.
Dindar sağda yer alan Milli Gazete'nin baş sayfalarından Saadet Partisi'ni açıkça desteklediği belli oluyor. Saadet Partisi'nin seçim propagandasını "Milli Kurtuluş Hareketi" olarak nitelendiren gazetenin baş sayfasının manşet ve haberleri Recai Kutan ve Necmettin Erbakan'ın mitingleri, katıldıkları toplantılar çerçevesinde oluşturulmuş. Diğer partilerin baş sayfada yer bulma şansı yok.
Manşet üstünde "Hafızai Beşer/Unutmayın" başlıkları altında Erbakan'ın çeşitli başbakanlık dönemlerindeki icraatları ile Erdoğan'lı AKP karşılaştırılmıştır.
Turnusol kağıdı
Gazete incelemesi sırasında kendiliğinden ortaya çıkan ilginç bir noktayı belirtmek gerekir. CHP'nin Tunceli mitingi gazetelere yansıması, gazetelerin CHP yandaşlığı ve karşıtlığının anlaşılmasında bir turnusol kağıdı gibi renk verdi.
Cumhuriyet gazetesi CHP'nin Tunceli mitinginden oldukça olumlu bahsederken, Hürriyet gazetesi "Baykal'a kadınlardan ve yaşlılardan büyük ilgi ve övgü vardı" gibi sözlerle mitingi yansıttı.
Vakit gazetesinde aynı haber "Baykal'a Tunceli şoku" başlığıyla verildi, Zaman gazetesinde "Baykal'ı Tunceli'de 300 kişilik küçük bir grubun dinlediği, DTP'li bir grup tarafından ise Baykal'ın protesto edildiği", Star'da "CHP'nin Tunceli'de hayal kırıklığına uğradığı" belirtildi.
Yeni Asır, yerel politika
Yeni Asır Gazetesinde ise yerel politika çok net biçimde öne çıkıyor. Yerel adayların projelerine, ilanlarına, reklamlarına geniş ölçüde yer verildi. Ulusal gazetelerin yerel ekleri dahil tüm yerel basın bir politika sayfası oluşturdu. Burada adayları tanıttı.
İzmir medyası özellikle adaylar açıklandığında yerel adayların ve kadın adayların azlığı üzerine oldukça sık haber yapmıştı. Yerel basında bir taraf olma durumu söz konusu değil.
Gazeteleri genel olarak değerlendirdiğimizde bu seçimin bir milletvekili genel seçimi olmaktan çok Cumhurbaşkanlığı seçimi şeklinde algılandığını, gazetelerin baş sayfalarına da bu şekilde yansıtıldığını gördük.(GET/EÜ)
* Doç. Gülgün Erdoğan Tosun, Ege Üniversitesi