TCK'nun yürürlüğe girdiği 1926 yılından sonra ilk kez 1936 yılında 3038 sayılı yasayla değişikliğe uğratılmıştır. Daha sonra da 1938 yılında 3531 sayılı, 1946'da 4956 ve 1961'de 235 sayılı yasayla değiştirilmiştir. Yedi kez değiştirilen 159'uncu maddede "uyum yasaları" ile yapılan değişiklikler nedir ve acaba verilecek cezalar ne olmuştur?
Türk Ceza Yasasının 159 uncu maddesine göre, Türklüğü, Cumhuriyeti, Büyük Millet Meclisini, Hükümetin manevi şahsiyetini, Bakanlıklara, Devletin askeri veya emniyet kuvvetlerini veya Adliyenin manevi şahsiyetini alenen tahkir ve tezyif suç sayılmıştır. Bir başka deyişle anayasal kuruluşları tahkir ve tezyif suçtur.
Cezası ise bir seneden altı seneye kadar ağır hapis olduğundan davalar ağır ceza mahkemelerinde görülmekteydi Maddenin üçüncü fıkrasına göre de Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına veya Büyük Millet Meclisi kararlarına alenen sövmek suç sayılmıştıştır.
Cezası ise 15 günden 6 aya kadar hapistir ve üçbin liradan onbeşbinliraya kadar ağır para cezasıdır. Bu para cezası 1988 yılında kabul edilen 3506 sayılı yasayla 30 misli arttırılmış ve "yüz liradan beş yüz liraya" yükseltilmiştir.
159 uncu maddedeki birinci değişiklik 19.02.2002 günlü ve 24676 sayılı Resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 6.2.2002 kabul tarihli 4744 sayılı "Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" ile yapılmıştır. 159 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan "bir seneden altı seneye kadar ağır hapis" ibaresi "bir seneden üç seneye kadar hapis" olarak, üçüncü fıkrasında yer alan "15 günden 6 aya kadar hapis ve 100 liradan 500 liraya kadar ağır para" ibaresi "15 günden 6 aya kadar hapis" olarak değiştirilmiştir.
Birinci uyum yasası olan 4744 sayılı yasayla 159. maddesinin birinci fıkrasında gösterilen Anayasal kuruluşları tahkir ve tezyif suçunun cezası "bir yıldan üç yıla kadar hapis" olarak değiştirilerek cezası indirilmiş ve ağır hapis kaldırılmıştır. Artık davalar da Asliye Ceza mahkemelerinde görülecektir. Aynı maddenin 3. fıkrasında bulunan yasalara veya TBMM kararlarına sövme suçunun hapis cezası aynen korunmuş ama ağır para cezası kaldırılmıştır.
İkinci değişiklik "Üçüncü Uyum" yasası ile gerçekleştirilmiştir. 09.08.2002 günlü ve 24841 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 4771 sayılı "Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun" ile yapılmıştır. TCK.unun 159 uncu maddesine son bir fıkra eklenmiştir.
"Birinci fıkrada sayılan organları veya kurumları tahkir ve tezyif kastı bulunmaksızın, sadece eleştirmek maksadıyla yapılan yazılı, sözlü veya görüntülü düşünce açıklamaları cezayı gerektirmez." Maddeyle birinci fıkrada sayılan organları ve kurumları tahkir ve tezyif kastı bulunmaksızın sadece eleştirmek amacıyla yapılan "yazılı, sözlü veya görüntülü" düşünce açıklamalarının cezayı gerektirmeyeceği hükme bağlanmıştır.
Böyle bir son fıkranın maddeye eklenme gerekçesi ise Komisyon Raporunda ve madde gerekçesinde şöyle açıklanmıştır: "Birinci fıkrada belirtilen organları ve kurumları tahkir ve tezyif kastı bulunmaksızın sadece yazılı, sözlü veya görüntülü olarak eleştirmek amacıyla yapılan düşünce açıklamalarının cezayı gerektirmeyeceği hükme bağlanmıştır.
Böylece düşünce ve ifade özgürlüğü kapsamında kalan ve eleştiri niteliğini taşıyan düşünce açıklamalarının cezalandırılmaması öngörülmüştür." Bu fıkranın eklenmesine gerek yoktu. Zaten mahkemeler anılan gerekçeyle beraat kararı veriyor veya mahkumiyet kararlarında eleştiri sınırlarının aşıldığın kabul ediyorlardı.
Ancak bu maddeyle ilgili tartışmalar sırasında açıklanan görüşlere göre yasa koyucu; 159 uncu maddenin uygulanması sırasında ifade özgürlüğünün dikkate alınmasını sağlamak için uygulayıcılara yol göstermeyi amaçlamıştır.
Üçüncü ve son değişiklik ise Yedinci Uyum yasası sayılan 07.08.2003 günlü 25192 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 4963 sayılı "Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun" ile yapılmıştır.
159. maddede yer alan tahkir ve tezyif suçunun (4771) birinci uyum yasası ile öngörülen "bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası" bu defa 4963 sayıyı yasayla yapılan değişiklikle "bir yıldan altı aya" indirilmiştir. Böylece cezanın alt sınırı 6 aya indirilmiştir. Yine Üçüncü Uyum yasası (4771) ile maddeye eklenen son fıkra yeniden değiştirilmiştir.
Önceki düzenlemeye göre; sadece yazılı, sözlü ve görüntülü olarak yapılan düşünce açıklamaları ve eleştiriler cezayı gerektirmiyordu. Ancak son değişiklikle maddenin son fıkrasında yer alan düzenleme; eleştiri maksadıyla yapılan "her türlü düşünce açıklamasının" cezayı gerektirmeyeceği şekline dönüştürülmüştür.
Şubat 2002 deki Birinci, Ağustos 2002 de Üçüncü ve son olarak Ağustos 2003'de kabul edilen Yedinci Uyum yasası ile TCK'nin 159 uncu maddesi üç kez değiştirilmiştir. Sonuç olarak 159 uncu maddenin aslında değişmesi gereken birinci fıkrasında değişiklik yapılmamıştır.
Sadece Anayasal kuruluşları tahkir ve teyzif suçunun cezası "bir yıldan altı aya kadar hapis" olarak değiştirilmiştir. Yine yasalara ve TBMM kararlarına sövme suçunun cezası olan onbeş günden altı aya kadar hapis cezası değiştirilmemiş, sadece para cezası kaldırılmıştır. Maddeye eklenen son fıkranın son haline göre de, eleştiri maksadıyla yapılan her türlü düşünce açıklaması artık cezayı gerektirmeyecektir. (Fİ/NM)