Milli Eğitim Bakanlığı'nın (MEB) ilköğretim çocuklarının velilerine yönelik hazırladığı "Çocuğum Okula Gidiyor" isimli rehberde çocuklara yönelik şiddet ele alınıyor; "Çocuğumun şiddete uğradığını nasıl anlarım? Şiddete karşı ne yapabilirim ve nasıl önlem alırım?" sorularına yanıt veriliyor.
Veliler için hazırlanan rehberde, "okula kayıt", "okul başarısı", "disiplin uygulamaları", "veli katılımı", "okulda rehberlik" ve "psikolojik danışmanlık", "özel eğitim" konularının yanı sıra "okulda şiddet" konusu da bulunuyor. Çocuğa yönelik şiddet, cinsel taciz ve istismar konusunun ele alındığı bölümde soru ve cevaplar şöyle:
Şiddet nedir ve kaç türlü şiddet vardır?
Şiddet, her türlü güç ve baskı uygulayarak insanların bedensel, ruhsal veya cinsel açıdan zarar görmesine neden olan bireysel veya toplu hareketlerin tümüdür. "İstismar" veya "kötüye kullanım" ifadeleri de şiddet ile aynı anlama gelmektedir ve kullanılmaktadır. Fiziksel, duygusal ve cinsel olmak üzere üç tür şiddetten söz edilebilir.
Fiziksel şiddet nedir?
İteklemek, yumruklamak, vurmak çimdiklemek, ısırmak, tekmelemek, yakmak, ağzı kapatarak boğmaya teşebbüs etmek, şiddetli bir şekilde sarsmak ya da herhangi bir başka şekilde çocuğun bedenine zarar vermektir. Bu yaralanmaların bir kısmı çocuk oyun oynarken kaza ile olmuş olabilir; ancak yaraların yeri, yaralanmanın sıklığı fiziksel istismardan şüphelenmeye yönlendirmelidir.
Psikolojik şiddet nedir?
Bir kişiyi yapmak istemediği bir şeyi yapmaya razı etmek için duygusal durumundan yaralanarak psikolojik baskı uygulanmasıdır. Eziyet etmek, aşağılamak, küfretmek, dalga geçmek, isim takmak, dedikodu çıkarmak, tehdit etmek, hakaret etmek, kızmak, küçümsemek, küçük düşürmek, gruptan ya da yapılan faaliyetlerden dışlamak ve alay etmek gibi davranışlardır. Psikolojik (ruhsal) şiddet, fiziksel şiddet kadar zedeleyici ve inciticidir ve hatta gözle görülemediğinden daha da kötüdür.
Cinsel şiddet nedir?
Bir kişinin rızası olmadan veya fiziksel ve psikolojik baskıya maruz kalarak cinsel amaçlar için kullanılmasıdır. İstenmeyen fiziksel yaklaşımlar, cinsellik içeren sözler, davranışlar ve dokunmalar, sarkıntılık, sıkıştırma, cinsel flört etmeye zorlama, cinsel ilişki için baskı kurma olabilir.
Çocuğumun okulda veya okul ile ev arasında şiddet gördüğünü nasıl anlarım? Şiddete maruz kalan çocuklarda ne tür belirtiler görülür?
*Çocuğunuz eve bedenini herhangi bir yerinde veya çeşitli yerlerinde morluk, kesik, şişlik, yanık, sıyrık, kırık, çıkık veya yara ile geliyorsa,
*Bedeninde şiddet gördüğüne işaret edebilecek darbe, morlukları görülmesin diye giysilerle saklıyorsa,
* İyileşmeyen, sebebi belli olmayan yaraları varsa,
*Kendisine ait eşyaları kaybediyor veya yırtılmış kıyafetlerle eve geliyorsa,
*Eşyalarını sık sık kaybediyor veya çalınıyorsa,
* Her zamankinden daha çekingen, içe dönük veya pasif davranıyorsa,
* Sizlerle veya çevresindekilerle iletişim kurmaktan kaçınıyorsa,
* Çevresindekilerle ilişkilerinde azalma varsa,
* Evde odaya kapanma davranışında artma varsa,
* Başkalarına güvenmiyorsa,
* Okula gitmek istemiyor veya okuldan kaçıyor, devamsızlık yapıyorsa,
* Uykusunda ve yeme davranışında belirgin değişiklikler varsa,
* Yatağını ıslatma, kekeleme veya konuşmada tutukluk gösteriyorsa,
* Gece kabusları varsa,
* Okul başarısında anlam veremediğiniz bir düşüş varsa,
* Normalin dışında çok sakin görünme veya çok saldırgan davranma (öfke patlamaları), söz dinlememe biçiminde belirgin davranış değişiklikleri varsa,
* Gösterdiği tutum ve davranışları ile ilgili sorularınıza çok da aklınıza yatmayan, yalan söylediği duygusu yaratan cevaplar veriyor, hikayeler uyduruyorsa,
* Dinlediği müzikte, çizdiği resimlerde veya yazdığı yazılarda ve karalamalarda şiddet içeren, cinsel tacizi andıran öğeler varsa,
* Vücudunun kirli olduğu veya cinsel organları bölgesinde bir sorun olduğu gibi düşüncelere sahipse,
* Cinsellik veya seks konularına anormal ilgi gösteriyor veya tamamen ilgisiz kalıyorsa,
* Oyuncak bebeklerle veya başka çocuklarla oynarken cinsellik veya şiddet içerikli oyunları tercih ediyor ise şiddet gördüğü ile ilgili düşünebilirsiniz.
Çocuğumun şiddet gördüğünü anladığımda ne yapmam gerekir?
*Çocuğunuzun şiddet gördüğünü öğrendiğinizde huzursuz olmanız, aklınızın karışması yoğun öfke, kızgınlık ve suçluluk hissetmeniz, son derece doğaldır. Ancak yine de aşırı tepki göstermemeye ve sakin olmaya çalışmanız, enerjinizi sorunun çözümüne yönlendirmenize ve sorunu daha kolaylıkla çözmenizi sağlayacaktır.
*Çocuğunuzu ve şiddet gösteren kişi/kişileri suçlamaktan kaçının. Suçlamak, sorunun çözümüne katkıda bulunmayacağı gibi sorunu daha da karmaşık hale getirecektir. Bu nedenle güvenli ve koruyucu ortamı yaratmak için gerginliklerden kaçının.
*Çocuğunuzu karşınıza alıp onunla konuşmaya çalışın. Bu konuşmada şiddetin kabul edilemez bir davranış olduğunu, hiçbir kişinin kendisine şiddet göstermeye, istismar etmeye hakkı olmadığını ona anlatın.
*Daha sonra çocuğunuzun duygularını ifade etmesi yönünde cesaretlendirin ve onu dinleyin.
*Yaşadığı korku, kaygı, utanç, suçluluk gibi olumsuz duygularının normal olduğunu, ne olursa olsun onun yanında olduğunuzu belirtin, hissettirin ve ona güven vermeye çalışın. Şiddeti önlemek için bunu paylaşması gerektiği konusunda çocuğunuzu teşvik edin. Şiddete maruz kalıp bunu anlatmazsa durumun daha kötüye gidebileceğini belirtin.
*Şiddet gösteren kişi/kişilerin amacının özellikle kendisini korkutmaya, kontrol etmeye çalıştığını ve bu durumda onun suçu olmadığını, utanmaması gerektiğini anlatın.
*Çocuğunuzun bundan sonraki ne tür tepkiler gösterebileceği üzerinde durun. Bu tür çocuklarla dalaşmamak, yanında bulunduğu arkadaşlarından ayrılmamak, oradan uzaklaşmak, tepki vermemek, yardım istemek, oradan uzaklaşıp gitmek gibi tepkiler arasından çocuğunuzun özelliklerinin de dikkate alarak hangisi veya hangilerini gösterebileceği üzerine konuşun.
*Çocuğunuza özellikle, şiddete şiddet ile tepki vermemesi konusunu vurgulayın. Bu tür davranmanın çözüm olmayacağını, aksine sorunu daha zorlaştıracağını belirtin.
*Çocuğunuzun öğretmeni/öğretmenleri, okul idarecileri ve rehber öğretmenleriyle durumu paylaşarak ayrıntılı bilgi almaya çalışın. Onlara, bu sorunu çözme konusunda ne tür önerileri olduğunu sorun.
*Eğer önerileri arasında profesyonel bir yardım alması var ise psikolog, psikiyatrist gibi kişilere başvurarak yardım alın.
*Evdeki ilişkilerinizi gözden geçirin. Daima onunla iletime açık olun. Ona vakit ayırın.
*Çocuğunuzun kendini ifade edici, hakkını arayıcı ve atılgan davranışlarını destekleyerek kendisine güven duyması yönünde destekleyin.
*Arkadaşları ile ilişki kurmasına ve bu ilişkilerini güçlendirmesi konusunda ona yardımcı olun.
*Onlarla çeşitli etkinlikler planlaması ve yapmasını sağlayın.
*Çocuğunuzun davranışlarını ve etkileşim biçimini gözlemleyin ve gerekiyorsa yeni beceriler öğrenmesine yardımcı olun. Bu konuda okulunuzdaki psikolojik danışmandan yardım alabilirsiniz.
*Ona günlük tutmasını önerin.
Hangi özelliklere sahip çocukların şiddet görme olasılığı fazladır?
Her iki cinsiyette şiddet görme konusunda tehlikededir. Çekingen, içine kapanık, pasif, kendine güveni olmayan, düşük benlik saygısına sahip, çevreyle ilişki kurma becerisi yeterince gelişmemiş, az sayıda arkadaşa sahip, kendini savunamayan, hakkını arayamayan, ev ortamında da ailesi tarafından sindirilen, çok kolay suçluluk ve utanç duygusu yaşayan, istenmeyen, ihmal edilen, sevilmeyen, fiziksel ya da zihinsel engelli olan, küçük yaşta fiziksel olarak zayıf olan, duygusal olarak zayıf olan, daha küçük yaşlarda tacize uğrayan veya başkalarının tacize uğramasına tanık olmuş ise, çocuklar şiddet görme riski ile karşı karşıyadır.
Çocuğuma kimler şiddet gösterebilir?
Çocuğunuza okulda veya okul ile ev arasında şiddet gösterebilecek kişiler şunlardır:
*Kendisinden yaşça veya fiziksel olarak büyük okul çocuklarından, arkadaşlarından, öğretmenlerden, okul idarecilerinden, okulda çalışan yardımcı elemanlardan ve personelden, okul içindeki ve dışındaki gruplardan, okuldaki çocukların velilerinden, komşulardan, herhangi yabancı bir kişiden şiddet görme olasılığı vardır.
*Çocuklara yönelik şiddet, sanılanın aksine yabancılar tarafından gösterilmemekte, genellikle ya aile bireylerinden ya da yakın akrabalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle çocukları sadece yabancılardan korumak yeterli değildir. Şiddet gösterenlerin çoğunlukla çok yakın çevresinde olan ve güvendikleri kişiler olduğu unutulmamalıdır.
Çocuğumun şiddete maruz kalmaması için ne tür önlemler almalıyım? Nelere dikkat etmeliyim?
*Çocuğunuzla şiddet konusunda konuşun. Olası şiddet durumu ile karşılaşırsa veya tanık olursa kendisiyle, okul yönetimiyle, öğretmenleriyle ve rehberlik servisiyle mutlaka paylaşması gerektiğini belirtin. Kendini nasıl koruyabileceğini ve ne tür tepkiler gösterebileceği üzerinde durun.
*Çocuğunuzun cep telefonu, iPhone, MP3, gibi maddi değeri yüksek olan eşyaları yanında bulundurmamasını sağlayın.
* Çocuğunuzun yanında fazla para taşımasını engelleyin.
* Çocuğunuza, okula yakın ve iyi arkadaşlarıyla birlikte gidip gelmesini önerin.
* Çocuğunuz toplu taşıt araçlarını kullanırken herhangi bir tehlike ile karşı karşıya kalır ise bir yetişkinden yardım istemesini söyleyin. (SP)
*Rehberin tamamını görüntülemek için tıklayınız.
* "Çocuğum Okula Gidiyor" rehberini Doç. Dr. Füsun Eyidoğan, Prof. Dr. Sibel Güneysu, Doç. Dr. Güler Küçükturan, Yard. Doç. Dr. Ebru Hasibe Tanju, Yard. Doç. Dr. Hatice Demirbaş ve araştırma görevlisi Hakan Koğar hazırlardı.
